7. BURUA

Gerotik gerora ibilteaz artzen da ekandu gaistoa.

1 §.

        Espiritu Santuak diño (Prov. 22): Gaztetan artuten daben bideari darraio gizonak zartasunean bere. Orduan artzen daben bidea, ekandua, oitura ta usadioa eukiten dau gero bere; ezta andik mugitu ta aldatuten; ari oratu ta eransiten jako; denpora luzean bide bat euki dabenari, ezta erraz bestera iruli, itzuli, biurtu ta eragitea. Ibai, erreka batek beti darraio lenengoan artu eban bideari. Ezta erraz bidea ta andik igaroteaz artu daben ekandua, abiadura ta ibilkuntza galdu eragitea. Onela bada, ezta erraz izango denpora luzeaz artu dan ekandu txarra bere itxi, larga ta aldegitea. Zaldi bat, gaztea danean eziten da. Aragia, gelia edo okelea, barria danean gatzituten da ondo. Aretxa, landara txikia danean aldatu lei batetik bestera. Azkenez, gauza guztiak lenengotan artzen dabe euren oitura, ekandua, orma ta moldea, ta bein artu ezkero, nekez itxiten dabe. Gogorturik bein, gatx biurtu ta besteratuten dira. Lapikoak luzero euki oi dau barritan eban usaiña ta ats ondakiña, diño Oraziok (ep. 2).

        Likurgok, erakusteko Lazedemoniak zeritxen gizon batzuei zeñ indar andia eukan usadio ta ekandu batek, artu zituen txakurkume gazte bi, ama batenak ta sabel aldi bateko bikotxak. Atarik bata, azi eban beti etxe barruan, subate, ezkaratza edo sukaldeko plater artean; bestea, barriz, azi eban kanpoan eiza edo kazako txakurrakaz batera. Enda gero andi egin zirianean, eroan zituzan esturik biak gizon aen aurrera; ta an askatu ta larga zituzan; ta largatzeaz bat-batean, egotzi ta bota eutsen euren aurrera erbi bat ta aragi zati bat. Eiza edo kazan oitua bertatik abiatu zan erbiaren atzean ta jarraian; ta barriz bestea, subatean aziak esetsi ta oratu eutsan aragi zati puskari. Gero zirautsen aurrean begira zegoanai: Begira emen ta ikusi begie, jaunak, zer egiten daben ekandu batek, zein indar andia dauken lenengotik artzen dirian oiturak, jarraiteak, usadioak, azierak ta asierak. Ara zelan txakur oneetatik batak egin eutsan aragi zatiari, atara ekanduturik azi zalako; ta besteak jarraitu eutsan eizari, erbiari. Agaitik diño Espiritu Santuak (Eccli. 7): Semeak badozuz, eskolatu, dotrinatu ta irakasi egiezue txikitatik; ezi ta azi egizuz ondo seintxoak dirianetik. Zerren bein andi eginik, nekez ezi, eskuratu ta zeure agindura ta esanera ekarri ta ekanduko dozuz.

2 §.

        Denpora luzean bekatuan egoteaz ta ekandutuaz, beste kalterik ezpaletor bere, ezpada artzea ekandua, oitura ta aztura txarra, ori berori izan bear liteke asko ta lar bekatuan egotetik gordeteko ta len bait len bide onean ifini eragiteko. Bada, ain indar andia dauko usadio batek, eze diño San Juan Krisostomok (advers. vituper. vite monastic. tom. 3): Judeguak ugaritasun andiaz euken Mana zeritxan zeru-janaria on gozoa, baña ain dau indar andia usantzak ta oiturak, eze etorri zirian esatera au baño gurago zituezala Ejitoko kipullak ta berakatzak, ta aek jatera biurtu gura ebela. Eta agaitik diño San Agustinek (in Enchirid. cap. 8, tom. 3): Bekatuak andiak ta izugarriak izan arren, arinak, txikiak ta ezerezkeria bat iruditen jakoz aetan usatu, oitu ta ekanduten danari; ain ezerezkeria, eze gero, andik ara gurago dituz estaldu ta ezkutatu baño, agertu, agiritu, kanporatu ta zabaldu.

        Errege Dabidi, erregetu baño len, emon eutsezanean Saul erregearen armak, ezin geiagoan onak bazirian bere, on baño kalte geiago egiten eutsen, lotu ta eragozten eutsen, ezin ibilli zan eurekaz. Zergaitize ordugiño beti arzai ibilli zan legez, ez egoan oraindiño armetara eginik.

        Eta alan larga zituen, esaten ebala (2 Reg. 5): Arma oneekaz ni ezin ibilli nindeke, zerren onetara eginik ez nago. Indazue onda mendel lokarri bat arri batzukaz: onetan egiña ta usatua nago; itxozue gitxi bat, ze nik egingo dot oneekaz neure eginbidea. Eta alan egin bere eban. Bada, lenengo arriaz jo eban bekokien erdian Goliat gizatotzar arerio kubrela, josi eutsan lazkiro ta bota eban lurrera. Baña gero andik denpora gitxi barru egin zan Dabid alako soldadu famatu ta armatara usatua, egiña ta oitua, eze egun baten armarik baga, Saulen igesi joiala, artu eban Goliat andiaren ezpata andia, esaten ebala, etzala munduan beretzat alangorik, ez berak gurago ebanik. Zer adierazo gura dau onek? Len Saulen armak txikiagoak ta arinagoak izanik, anditzat ta pisutsu[t]zat itxi zituan; ta orain Goliat andi batenak iruditen jakaz txiki arinak? Bai. Zerren len etzan usatua, etzan armetara egiña; baño gero egin zan, usatu zan, oitu, ekandutu zan; eta atara egiteak, oituteak, usatuteak len gatx zana erraztu eutsan. Bada, bein artara egiñari lan bear nekeak bere ez jakaz neke iruditzen, eztitu ainbeste sentitzen; eta ez sentitzeko, eskuetako azala bere loditu, gogortu, sor-gortuten jako. Alakoari ez jakaz ain laster eskuetan sarna pustilla edo narrupuxigak egiten; ta ez jakaz aragiak eten ta eraziten. Bada, San Juan Krisostomok diñon legez (hom. 3 depoenit. tom. 3): Indar andia dauko usadioak, alan onean, zelan gaistoan. Eta diño San Jeronimok (ad Celantiam): Bekatuen ekandu deungeak gatx ta aldas gora egiten dau bertutearen bidea. Baña baldin a ekandua biurtu bada beste aldera, gaistotasunetik ontasunera, bertutearen bidea idoroko da leun, zelai, erraz ta geure atsegin ta erara. Eskribitzen ikasten asiten zareanean, ezin mugitu dozuz atzak, lotuak legez dozuz. Zerren eztagoz atara egiñak. Baña gero bere usatu ta oituten dira, adiña eze, azkenean beste aldera begira zagozala bere, letren erdiak eskribituko dozuz. Alan ikusiko dozu dendari baten etxean bere, jostun onak abiadura andiaz, prest, laster ta ondo josten dau. Baña ikasbarriak astiro, geldiro, kontatuaz legez daroaz puntadak, josketak; zerren eztago maixua legez gai, usaturik, egiñik ta aurreraturik. Agaitik diño Aristotelesek (lib. 2 ethic.): Ez beingoan, ezpada sarri ta askotan erago ta ekinteaz egiten da oitura, usua ta ekandua; ta bein artu ezkero usadio bat, bein ondo ikasi ezkero, gauza asko egiten dira gogoa ta borondatea beragan ifini ez arren, diñonez San Juan Krisostomok (hom. 10, tom. 3). Askotan, atan gitxi pensatu arren, ziñatuten zara. Askotan, zer diñozun eztakizula, ezarten dozuz erneguak, juramentuak, biraoak ta añenak. Askotan, beste aldera begira zagozala, darabiltzuz eskuko atzak soñu egiteko. Eta oneek guztiok dira ekandu ta usadioaren jokoak, kolpeak ta tornuak.

        Presondegian edo karzelan sartzen zaituenean, sartu barri atan usain txarra, atsa ta kiratsa asmetan dozu, erraiak nastuten jatzuz, sentikor zara. Baña gero, bein atara egiñik, surrak denpora luzean aek kirats atsituak arturik ta beterik erabillirik, sortuten zara, atara egiten zara, ondo deritxazu.

        Egin zaite goxean gox jagiten, ta ordu atan irazarriko zara. Egin zaite asko jaten ta edaten, ta beti alan gurako dozu. Abereak eurak bere eztabe itxi gura lenengo etxe usatua, eztabe igaro gura len egon dirian ostatuetatik ta tokitik aurrera. Ain indar andia dau usantzak, eze diño San Agustinek (3 fort. disp. 2 tom. 6): Askotan, ezaguturik obe litekela itxitea, ausitea ta aztutea darabilgun ekandua, eztogu orrez guztiaz largatzen, ez austen, zergaitik ze aldats gora, neke ta gatx egiten jaku kendu ta itxitea a ekandua, oitura ta usadioa. Zer gura dozu geiago? Bada, esan oi da, ta egiaz, txikitatik meneno edo edena jatera egin dana, gero pozoiaz edo edenaz azi ta mantendu litekela.

3 §.

        Bada, baldin orren indar, al ta irmetasun andia badauko usadioak, zer egingo dau gaztetatik zartasuneragiño bekatuan zarturik ta usaturik dagoan baten? Zelan itxiko dau zartzaroan, gaztetan artu eban ekandua? Bildur nas itxiko eztabela. Bada, San Juan Krisostomok diñoalez (hom. 32 tom. 2): Ekandu urte askotakoa, griña zartua, zaori ta gaixotasun luzea ezta bertatiko sendagarriaz osatuten, ezta bein bateko bisiteaz sendatuten ta ez ain laster lengo egokera ta estadura biurtzen. Bada, zelan gaixotasun andiak osatu ezkero bere itxiten dituan bere ostean errastuak, ondokoak, enparauak ta ondorengo ondakiñak, alan denpora luzean bekatuetan egoteak itxiten dituz bere ondorengo oñatza gaistoak. Jeremias profetak diño (cap. 13): Moroen erriko moro baltzak bere narru baltza ta katamotzak bere kolore nabarrak aldegin, itxi ta kenduten dituenean, aldatu, itxi ta mugituko ditu bekatari gaisto batek bere, bere ekandu deungak, gaistakeriak ta bekatuak.

        Alan ikusiko dozu gazte denporan jarraitu deutsenari bekatu bati, oni beroni darraiola zarreran bere, ezer ezin dabenean bere, gogoaz, berbaz atsegin artzeaz baño ezpada bere. Bada, San Agustinek diñoanez (de vit. eremit. ad sororem cap. 28, tom. 10): Zar gaistoak zartuagaitik bere, badau gogoa, indarra falta jako. Aoa doi-doi, ozta, nekez idigiten dozu, ta orrez guztiaz erneguak, biraoak ta juramentuak ezarten dozuz. Gorputza urteakaz astundurik ta makurturik ezin jaso dozu, baña alanbere berba ezeak, arinak, loiak ta zikiñak esan oi dozuz. Azkenez, len zetan jarraitu dozun, atan gero bere amesetan ta irazarririk bere idoroten zara. Eta zek egiten dau au? Usantzak, ekanduak: gaztetan alan egin ta jarraitu zenduan, ta gero usadioa bera azurretagiño sartu jatzu. Eta, zelan zartu arren azurrak gelditu jatzuzan, alan gelditu, oratu ta eransi jatzuz andik sortzen dirian mugidak, abiadurak, bizioak ta grina txar gaisto guztiak. Alan diño Job santuak (10): Gaistoaren azurrak beteko dira gazte denporako bekatuz, ta aekaz batera lurrean bere lo egingo dabe, eztabe beinbere itxiko. Bada, San Gregoriok diñon legez (lib. 5 cap. 15 moral.): Ekanduzko bekatuak jarraitu oi deutse bakotxari eriotzagiño, ta lur barruan sartu artegiño; eztabe ordura artean, ta ez an bere, geienetan itxiten.

        Jangoikoak gorde zaizala usadio txar batek zugan ostatu artzetik ta usadio au ekandu biurtzetik. Bada, dan legez etika deituten dan gaixotasun bat denpora luzeko kalentura edo sugar luzeaz ta gitxi-gitxika azur barruetan sartuteaz egiten dana; ta gaixotasun onek eztauko sendakizunik, milagroz edo ezpada; ta izatekoz bere guztiz luzero; onela da denpora luzeaz gogoan ta biotz barruan sarturik dagoan ekandu gaisto txarra bere. Au da etika txar zar sartua, atera ta osatuten gatx dana. Eta onelakoagaitik diño San Agustinek (serm. 44 de verb. Dñi.), sepulturako lur barruan sartua ta lurpetua dagoala; eta ganeko arri estalgia, jagiten ta arnasa artuten itxiten ezteutsana, usadio deungea dala.

        Au berau emon eban aditzera gure Salbatzalleak berak, Lazaro, lau eguneko il kirastua, zispuru ta sentimentu asko eginik biztu ebanean. Beste guztiak erraz ta atsegintasunaz zegoala biztu zituan; baña Lazaro, irudiz nekez. Adietan emoteko zein gatx dan denpora luzean bekatuan usatua, ekandutua, oitua, usteldua, kirastua ta atsitua dagoan bekataria osatutea, sendatutea ta ondutea. Alakoa, atara elduten dana, Lazaro kirastua legez da: Jangoikoaren poderio al andiaz baxen, ezin erremedia ditekena.

        Errazoi guzti oneek adierazoten dabe, gerotik gerora ibilteaz artzen dala ekanduzko usanza gaistoa; eta usadio au, orioa oialean legez, sartzen dala gogoan ta biotz barruan. Eta dala engañamentu andia ta gure galdugarria esatea gero onduko nas, gero obetuko nas, gero bide onean jarriko nas. Zerren geroaren ondoan gurako dozu beste gero luzeago bat. Eta, alan, gerotik gerora zabiltzala, usadioaz batean, jazo oi dana, eriotzeak artu ta azken txarra eukiko dozu.