15. BURUA

Eriotzako ordugiño bekatuan egoteko gogoa daukenaz.

1 §.

        Senekak diño (Epist. 27): Il bitez zu baño len zure bekatuak. Oneek lenetik, zu gero. Ez egizuz eriotzaragiño zugaz euki. Bada bestela, pelligruan jarri zintekez, zerori illik, aek bizirik gelditu eztitezen. Zartasunaraño bekatuan dabillena perill andian dabil; zer izango [da], bada, zartu ezkeroz, andik atxina eriotzako ordugiño beti barrurago sartzen dala, beti alan dabillanaz ta ibilteko gogoa, asmoa, borondatea ta ustea dabenaz?

        Ez neunke esan gura zein pellibru andiak dirian eriotzako ordu atan; bada gura ez neunke iñori bildurtuteko, ikaratuteko, izututeko, larrituteko, esperanza ta itxaromena galduteko biderik emon gura. Baña ezin nengoke zerbait esan baga. Bada orduko esperantzak asko galduten ditu. Eta dakust eze, nik orain emen emon neikezan bildurtasunak baño, orduko pelligruaren barririk ez eukiteak kalte geiago egin leikezala.

        Baña, lan onetan sartu baño len gura neuke jakin zeinkian gauza bat, eta da: Zelan egiazko penitenzia dan Jangoikoaren doia ta mesede egite bat, Jangoikoak berak nai dabenean emon leiena; alan egiazko penitenzia a, nosnai dan dala, eriotzako azkeneko orduan bada bere, salbatzeko asko da. Eta alan, salbatu zan Dimas lapur santua bere azken orduan, ordugiño bekatuan egon ta ibilli ezkero. Oraingiño, bidezkoak gara ta, garean bitartean, igaro gintekez aurrera, baita biurtu bere atzera; egin giñei on, ta bai deungero bere. Zerren borondatea, naia, gura izatea libre geure eskuan dogu. Eta alan diño San Agustinek (Serm. 11 de Verb. Dni.): Ezta iñogaz etsitu edo desesperatu bear; ezta iñor bere galdutzat euki bear, Jangoikoaren pazienzia ta ontasunak penitenzia egiteko itxadoten deutsen artean, mundu onetan dauken artean. Beste leku baten diño San Agustinek berak (de Eccles. dogmat. cap. 80): Seguru dakigu, duda baga sinisten dogu, azkeneko arnasan aurkituten danean bere, penitenzia egiazkoak bekatuak parkatuten dituela. Eta Jangoikoak berak diño Ezekiel profetaren aotik (cap. 13): Ezteutso bekatariari bekatuak kalterik egingo, bekatutik urten ta jagiten dan egunetik aurrera. Itzuli bedi bekataria, biurtu bedi Jangoikoagana, nai dala azkeneko orduan, nai akaberako arnasan dagoanean; eta orduan bere, enzuna izango da. Bizirik dagoan artean, arnasea beragan dauken bitartean, baldin oraindiño adimentua, zenzuna, burua on badauko, ezageran, gomutean, akorduan badago, aserretu ta etsituten ezpada, biotz-biotzetik Jangoikoagana biurtzen bada, badauko bere bekatuen damu osoa: onela izanik ez dau zer etsitu, eztau desespera bear, eztau zer esperanzarik galdu bear, zergatik ze eztago oraindiño orduan erremediotik kanpora.

        Bekatuen parkaziñoa erdetsiteko egin bear da penitenzia; eta penitenzia egiteko asko da puntu bat, buru itzultze bat, begi itxi-idigite baten bitartea, Jangoikoaren graziaz batera. Bekatu mortalean bere zorigatxez jausi dana ezin salba liteke penitenzia egin baga, au da, al badedi konfesatu bear da; baña ezin konfesatu bada, asko da salbetako kontriziño egiazko bat; eta da eukitea damu eta biotz min egiazko bat, Jangoiko ain ona ta maitegarria ofenditu dabelako, proposituaz gero al daienean konfesetako; eta besterik ezin danean, au da asko salbetako.

        Erremedio au dauke itxasoan, bide bakar baten edo sazerdoterik eztagoan beste edozein lekutan konfesatu baga ilten dirianak: kontriziño egiazkoa, biotzezko damua ta dolorea. Au dabe asko, baldin bear dan legez ifinten badabe damu oso au; baña au bere ezta ain erraz egiten zelan batzuk uste daben: Jangoikoaren grazia, laguntza ta zia andiak bear dira akto kontriziñoko oso egiazko bat egiteko; eta, beragaitik, izango da on, sarri kontriziñozko egikaiak egitea, lenagotik atara oitu ta ekandutea.

        Penitenzia oni, biotzezko damu oni, dolore oni deritxa latinez contritio a verbo contero, zeñek esan gura dau zatitzea, puskatzea, samindutea; zergaitik eze bekatuz arritu ta gogortu zan biotza, damuaz, doloreaz, errukiaz zeatu, beraatu ta zatitzen da; eta Jangoikoaren laguntzaz euki ta irabazi lei bekataririk andienak denporarik laburrenean ta instanterik txikienean. Zerren San Basiliok diñoan legez (Orat. 4 de poenit.): Penitenziaren indarra ta balioa borondatearen erabagian dago, eta ez denporaren luzetasunean. Alan diño San Agustinek bere (in Enchirid. cap. 6): Penitenzia egitean, ezta ainbeste begiratu bear denporaren neurria, zelan dolorearena. Damu egiazkoak, biotz-biotzetik onduteak, garbai fin bero batek geiago egin lei denpora gitxian, dolore nasai otz epelak denpora askoan baño. Dolorea bear da neurtu ta konsideratu, ta ez denporea. Au berau oraindiño adierazoten dau San Agustinek, esanik (Serm. 67 de tempor.): Penitenzia ezta, ez, urteen kontuaz egiazkoa ta baliosoa egiten, ezpada biotz barruko doloreaz, damuaz, errukiaz, garbaiaz, atsekabeaz ta minaz.

        Zelan bekatua arimetik kenduteko ta atarateko gauza bi bear dirian: bata Jangoikoaren aldetik, aren grazia ta laguntza; ta bestea guretik, gure naia, gura izatea ta borondatea; eta gauza guztiok, gure aldetik bear dirianak bere, zeintzuk Jangoikoak lagundu baga ezin egin giñeiz; alan Jangoikoak bere grazia emotea, guk graziau artutea eta onezaz batean bekatua kendutera prestatutea egin ditekete laburki, eriotzako azkeneko kabuan bere. Bada, bekatu egiteko asko dan legez istante bat, asti ta denpora gitxi bat, borondatezko gura izate bat; onela asko izango da, bekatu a bera erremediatzeko bere puntu bat, istante bat, gogoa beste aldera itzultze bat ta irmetasunaz Jangoikoagaitik bekatua larga ta itxite bat. Zerren miserikordiosoago ta errukiorra[go] da Jangoikoa, justiziatia baño: parkatzera prestago, makurtuago dago, kastigetara baño. Onela bada, eriotzako kabuan, azkeneko orduan bere, egin lei Jangoikoaren laguntzaz batean egiazko penitenzia, ta erdetsi bekatuen parkaziñoa. Au egia da, ta egia onetan eztago dudarik, bada ezpadarik.

2 §.

        Bai, baña bada duda, ta duda andia, ea azkeneko ordu atan egiazko penitenziarik, bear dan damurik izango dabenez bekatariak. Autortuten deutsut euki leiela orduan bere. Baña kontua da, ea izango dabenez. Eta ezta munduan, eriotzako ordugiño bekatuetan dagoanaren salbaziñoaz dudatuten eztabenik, segurutasunik emoten dabenik. Lenago bai, Eskritura Santa ta Elexako Doktore jakintsu guztiak ain estu ta bildurkiro berba egiten dabe orduko penitenziaz, eze dirudi aen esatez ta ustez eztala bat bere salbetan, ordura artean bekatuan iraun dabenetatik.

        San Mateo Ebanjelistak diño (14): Erregutu egizue, eztedilla zuen igesa jazo neguan edo zapatuan, zein orduan zan domeka. Zergaitik ze, zelan neguan dirian euriak, laprasturak, loiak ta lupetzak, ezta ona bidean ibilteko. Eta jaiegunean bere eragotzirik egoan bide luzeak ibiltea, urrin joatea. Bada eriotzako ordua da negua ta jaia. Da negua, guztia dagoalako penaz, nekez, egitekoz betea. Da jaia, orduan lan bearrak itxi bear dirialako, ta astegunetako neketarik atsegindu, ta aste guztiko egite onez gozatu. Beraz, onela len bear da arerio gaistoen eskuetatik iges egin, ta ez ordugiño egon ta luzetu.

        Soñeko janziera barriak Pazkoarako egin gura dituenak, lenagotik bear dau prestatzen asi, lenagotik bear dau oiala ekarri, neurria artu ta jostera emon. Zorakeria andia liteke gox beragiño dendariari deitu baga ta beste gauzak zuzendu, maneatu ta abiatu baga egotea. Bada erokeria andiagoa da eriotzako orduraño arimearen bizitzeaz ez konturik eukitea, ta uste zoro utsa eukitea ordu larri estu bildurgarri atan, ain denpora laburrean prestatu ta apainduko dala. Agatik Alexandro andiak bota eban soldadu bat bere laguntzatik: zerren arerioak urreratu zirianean, pelea asi bear zanean, asi zan armak garbitzen ta prestatzen.

        Denpora estua ta zeregin andikoa da eriotzako denpora: gatx da orduan egiazko penitenzia egitea ta izatea, guztiz bere len deboziñoan ekandutu eztanarentzat edo ordura artean beti gaistoa izan danarentzat.

        Eta zelan dan gatx, errazoi askogaz ontzatu edo probatu lei. Lenengoa: orduan munduko egitekoak, zeregiñak, zor-artzekoak, artu-emonak, semealabak, seiñak, ondokoak ta, guztiak baño geiago, gaixotasunak berak, orduko doloreak, neke-penak ta minak eragozgarri andiak ifiniko deutsuez, nastu, samindu, zorabiatuko zaitue; zeri lotu eztakizula, zeure buruaz ta egin-bideaz azturik iminiko zaitue.

        Sukar edo kalentura andi bategaz, inka edo alboko min bizi andi bategaz edo beste gaixotasun andi bategaz mindurik zagozanean, dolore ak berak emoten deutsu zeregiñik asko, ezteutsu bestetan pensetako bere astirik emoten.

        Zer izango da, bada, dolore guztien gañeko doloreak, arimea gorputzetik aterateko asko danak, eriotzeak artzen zaituenean? Ze balentia, fanfarreria ta gauza andi uste dozu egitea orduan? Egiazko penitenzia, izanik ain gauza andia, egitekotsua, ta osasundunari bere lanik ta zereginik asko emoten deutsana, gura dozu zuk danik denporarik estuenerako, gatxenerako, gaixorik zagozanako, bai ta eriotzeko azken ordurako luzetu?

        Orretan adietan emoten dozu, eztozula iños bere penitenziarik egin gura. Bada, osasuna dozunean, aala dozunean, eztozu egiten. Alan diño doktore batek (Hugo, de sacram. p. 4, c. 5). Agaitik diño San Agustinek (serm. 17, ad fratr. in erem.): Bakotxak bear dau zeinbat lasterren biurtu ta urtu Jangoikoagana al dagienean: Zerren al dabenean gura eztabenak, gura dabenean eztau al izango. Beintzat ifinten da ez izateko pelligruan.

        Bada onela, len bait len prestatu ta abiatu bear da; bada bestela, gatx izango da eriotzako orduan, gaixotasunaz ta minaz astundurik, ganorabageturik ta adore baga zagozanean, penitenzia egitea, bear dan gogo ta berotasunaz Jangoikoagana biurtzea ta emotea. Zerren orduan, dana dala, gaixotasunak emongo deutsu egitekorik asko.

3 §.

        Orrez geiago, gatx izango da eriotzako orduan bear dan bidean penitenzia egitea. Zergaitik ze penitenziak, eta beste edozein obra onak bere, egiazkoa ta baliokoa izateko, egin bear da gogoz, amorez, borondatez, onez ta libertadeaz, eta ez premiaturik, ezinbestez edo bildurrez. Eta, barriz, azken orduko penitenziak dirudi borondatearen kontrakoa, ezin geiagokoa, nai ta nai ez egina; ta ez bear dan lakoa, ta ez bear dan legezko librea ta borondatezkoa. Alan diño San Agustinek (serm. 57 de tempor.): Gaixoaren penitenzia, penitenzia gaixoa da: bildur nas il dedin, iltean baño egiten eztana.

        Eta Dabid santuak diñonez (Psal. 6): Ezta iñorbere eriotzako orduan Jangoikoaz gogoratzen. Baña, zer esan gura dau berba egikune onek, eztala iñor eriotzan Jangoikoaz gogoratu ta gomutatzen? Bada gu orduko esperanzak bizi gaitu; ta esperanza onegaz eztogu ordugiño gaistakeria baño egiten; eztogu orduraño Jangoikoaren akordurik, gomuterik. Baña orduan, danik gaistoenak bere asten dira konzienziako gauzai begiratzen, bateri ta besteari parkeska ta, beste gauza guztiak itxirik, al guztiaz Jangoikoagan pensetan.

        Au onela izanik, zelan diteke egia errege Dabidek diñoana, eztala iñor eriotzan Jangoikoaz gomutatzen? Ezta gatx eranzutea. Zergaitik ze, bataz, len esan dan legez, orduan gaixotasunak berak, gorputzeko gatxak emoten deutso bakotxari egitekorik asko; eta barriz, bestea, zerren pelligrua dan, orduko gomutatzea ta gogoratutea, gomutatzen bada bere, ez gomutatzea legez, bildurrezkoa ta nai ta naiezkoa izango dan, ta ez bear dan legezkoa. Bada, San Agustinek diñonez (serm. 10 de sanct.): Bizi izan dan artean Jangoikoaz azturik egon danak, merezi dau bera bere buruaz aztu dedin iltean; eta, gomutetan bada bere, ak gomuteak eztagion ezer balio. Eta irudi bere bau ezteutsela ezer baliatzen, bada geienetan, alakoak iges egiten dabenean gaixotasunetik, lenagoko bekatuetara biurtzen oi da.

        Onelakoaz berba egiten dabela, Dabid erregeak diño (psal. 65): Zeure bertutearen askotasunean guzurra esango deutsue zeure arerioak. Zer esan gure dau esakera onegaz? Ara, irudintza oneekaz adituko dozue. Zaldun bik alkarren artean areriotasuna, gorrotoa, ikusi ezina dabenean, ta alkar desafiaturik ta peleako lekura deiturik, komunki sendoenak ta indartsuenak goiartuten dau bestea, azpiratuten dau, lurrera botaten dau, oñazpituten dau ta ezpateaz an bertan igaro gura dau. Orduan lurrean datzanak, ikusirik bere burua ta bizitzea ilteko zorian, pelligruan ta estura andian, dirautso bere arerioari: Ai, jauna, erregutzen deutsut, arren bada, parkatu dagidazula, bizitzea kendu eztagidazula, euki dagizula nire errukia.

        Oraintxe dazaut zugaz deungero egin dodala, uts egin dodala, dollorkeriaz portatu nasala; baña berbea emoten deutsut, emendik aurrera zure serbitzaria izango nasala. Onela humiltasunaz berba egiten deutso; onela erregututen deutso. Eta besteari, ustezko erregu errukigarriok enzunik, biotza austen jako, errukitzen jako, parkatuten deutso, itxiten deutso jagitera. Baña jagi ta bertatik, emon dituen promesaz ta egin jakan mesedeaz kontu gitxi eginik, bere lengo gorrotora ta areriotasunera biurtzen da. Onelakoari bere arerioaren indarrak, nagusitasunak ta geiago al izateak guzurra esan eragin deutso, ta promesarazo kunplitzen eztabena. Bada orregaitik diño Dabid[ek]: Zeure bertutearen askotasunean guzurra esango deutsue zeure arerioak.

        Alan, gaixo batek bere gaixotasunean ta marinalak itxasoko ekatxetan estu-estuan dabiltzenean, promes asko eder egiten dabe, santutu, ondu ta obetuteko gogoa artzen dabe, deboziño bizi egiazko bat erakusten dabe. Baña, au guztiau bildurrez egiten daben legez, gaixotasuna, ekatxa, esturea, pelligrua igaroten danean, joan zan aen deboziñoa, ausi zirian aen eskentzak; ta, deungego dana, andik ara len baño gaistoago egiten dira. Onelakoai gaixotasunaren ta pelligruaren indarrak guzurra esan erazoten deutse, ta promesa erazo kunplitzen eztabena.

        Karzelan edo presondegian dagoanak egiten daben ordenuak ta testamentuak eztabela ezer balio diño legeak (ff. de eo qui metu). Alan bada, eztabe asko balioko gaixotasunean ta eriotzaren karzelan ta esturan dagoanak gura ta gurez, ezin geiagoan, azalezko nai bategaz egiten dituzan promesak ta penitenziak bere. Zerren oneek guztiok dirudie diriala borondate baga egiñak, ta ez amorioz ta biotzez.

4 §.

        Antioko errege gaistoagaitik diño Eskritura Santeak (2 Macab.) eriotzako ordura eldu zanean, damu andi bat erakutsi ebala, promesa ta eskentza eder asko egin zituala; ainbat eze zirudian santu bat bere berbetan; bada, santu balitzan legez, ziñoan beste gauza askoren artean: Justua ta errazoizkoa da Jangoikoaren mendearen azpian egotea; eta gizonak Jangoikoaz bardin bere burua ez eukitea.

        Eta, orrez guztiaz, onela berbatuten bazan bere, diño Eskritura santa berak leku berean: Gaisto au erreguka egokan Jangoikoari, baña alperrik, bada ez egoan parkamena erdetsiteko denporan. Zerren erregu ok ta Jangoikoaz gogoratute au eriotzaren bildurrak eragin ta erasoten eutsazan. Onen ganean diño Soto jakindunak (4. sentent. d. 15, q. 3, a. 6): Ez eban Antioko erregeak parkamendurik erdetsi, zergaitik ze ez eban bear zan denporan penitenziarik egin. Baña ak bere azkenean egin eban abiatzea ta penitenziaren irudipena ifinten jaku geure begien aurrean adibidetzat ta espillutzat, jakin dagigun gaixotasunaren ta eriotzaren estutasunetik sortzen dan penitenzia, askotan dala utsa, alperra, guzurtia ta balio gitxikoa. Dakutsunean bere denpora guztian gaistoa izan dan bat, gaixotu danean eta ia iltera doianean, asten dala batari ta besteari parkeska, bakotxari berea biurtzen, bere ondasunak zatitzen eta arrausi andi batzukaz begiak Zerura irulten, Jangoikoari eskentzen, ez egizu, ez, orregaitik uste izan, seguru ta ziur-ziur dabela alakoak bere salbaziñoa. Lenagotik lenagotik, gaixotu baño len ta eriotzako estura baño len bear da larga bekatua ta gauza onetara emon. Bada bestela, gaixotu ezkerozko deboziñoan eztago zer fiatu, ez da segurantzarik. Eriotzako deboziñoa geienetan eriotzaren bildurretik erne, jaio, sortu ta elduten da, ta ez Jangoikoaren maitetasunetik. Gaixotu ta txartu ezpaziña lengo otzaran, etxaguntzan ta bizi lekuan egongo zinian.

        Baldin lenagotik, gaixotu baño len, bekatua itxiten badozu, gogo ona artzen bozu ta albaitenez zeure lenagoko uts egiteak sendatzen zabiltzanean eriotzeak artzen bazaitu, jakin egizu orduan, munduko bekataririk andiena izan bazara bere, salbatzeko bidean zagozala, ta salbatzeko esperanza andi bat euki ziñaikela.

        Baña bestela, Jangoikoak gorde zaizala, bekatuan ta bekatu egiteko gogoan ta borondatean zabiltzala, zeure azkeneko gaixotasunak idoroten bazaitu. Bada, baldin onelako egoeran arkitzen bazaitu, pelligruzkoak dira zure ondorengo konfeseteak, errukimenduak, deboziñoak ta egiten dozuzan beste onelako egikaiak bere, guztiz gitxi balio eztagien, indar gitxikoak izan eztitezen.

        Eztot neure burutik berba egiten; alan diño San Agustin batek (Homil. 41, de vera et fals. poenit.): Osasuna dabela, bere bekatuak konfesatu ta penitenzia egiten dabena[k] eta andik aurrera ondo bizi dana[k], ondo ta seguru urteten dau emendik. Baña bere azkenerako ta azkeneko gaixotasunerako gauza oneek egitera itxadoten dabena[k], ez nas seguru, ez nago ziur, ea ondo ta seguru urteten dabenez. Seguru nagoanean, esaten dot seguru nagoala; eta ez nasanean, ez nasala. Esan nei orduan bere egin leiela penitenzia, baña ezin emon nei ziurtasunik. Eztiñot kondenatuko dala; eta ez salbatuko dala bere. Ez nas fiatuten, ez nago seguru, eztakit. Onela berba egiten dau San Agustinek. Eta oraindiño esaten dau geiago bere: Nazu, diño, dudatik urten? Gurozu seguruan jokatu? Egizu penitenzia sendo zagozanean; itxi egizu bekatua larga al dozunean. Bada bestela, baldin zuk egin gura badozu penitenzia gaixorik zagozanean, iltera zoazanean; bekatua bere itxiten badozu ezin egin dozunean; eztozuz zuk orduan itxiten bekatuak, ezpada bekatuak zu itxiten zaituze.

        Ze esker edo merezimendu uste dozu izango dozula, ia ezin geiago ziñeienean ta iltera zoazanean, tratu gaistoak itxiteaz, batari ta besteari zeure ondasunak itxiteaz ta zatitzeaz? Bada ezin eroan daikezuz. Baldin gauza on guzti orreek egin bazenduz osasuna zenduanean ta zeure burua alan onerako zein gaistorako zeure naiguran zenduanean, dirudi indar geiago euki[ ko] ebela, baliosoagoak izan[go] ziriala, segurutasun andi bat emon[go] eutsuela ta zugaz ondo joango zala. Baña zeure azken ondarrean, ia ezin geiago iraun ziñeiela ikusirik ta estuturik egiten dozun obra onean ta penitenzian, ezta zer lar fiatu. Bada pelligru da orduko obra on a ta penitenzia izan eztidin bear liteken zindoa ta egiazkoa.

        Ezpedi, bada, iñor egon penitenziarik egin baga ta bekatuak itxi baga ezin daikean denporagiño; egin begi bakotxak berari dagokana bere borondatearen jabe dan artean, denporaz, orduz ta gox. Bada, San Agustinek diñoanez (de vera et fals poenit.): Asko engañatu ditu arrastegiko errukimenduak, penitenzia belukoak, damu berandukorrak.

        Arbola batzuk dagoz udaren azkenean, denporatik kanpora asten dirianak loratuten edo bigarrenez loratzen. Baña lora aetatik gitxi loratu ta gelditzen oi dira: gitxi eldu, eransi, oratu ta frutatuten dira; nok zelan eztakiala, igartu, zimeldu ta galdu oi dira. Alan, bada, dira bere bizitzaren azkenean, gaixotasunean ta iltean, deseo onez betetzen asten dirianak bere. Orduko deseoak, nai izateak, gurariak neguko lorak dira, denpora txarrekoak, artu, oratu, eransibageak, fruturik eztakardenak, deseo bakar utsetan igartu, makaldu ta amatetan dirianak.

5 §.

        Faraon erregeak, Israeleko semeen atzean, eurak ilteko gogoaz, joan zanean, ikusirik urak beragana zetozala, esan eban (Exod. 14): Iges egin dagigun, biurtu gaitezan atzera, eztagigun gura dogunik; zerren Jangoikoa euren aldetik dabe jendeok. Abiatu zan, bada, atzera, emon eban igesari, baña alperrik, berandu gomutatu zan; Faraon arin, agudo, prest ebillan, baña urak lasterrago; an bere lagun guztiakaz ito ta ondatu zan. Alan jazoten jake, bada, geienetan geienai, eriotzako orduan euren gaistakerietatik atzera biurtu ta iges egin gura dabenai. Abiatu ta asten dira, egiten dituez alegin batzuk, baña ez asko, ez bear dirianak, ezpada otz epelak, argal erbalak, eta onela artzen ditue eriotzako ur korrontak.

        Joab eta Abner kapitai biak gerra andi bat zerebillen alkarren artean. Eta azkenean, ikusirik Abnerek deungero joakola, benzutu urrean zala, esan eutsan Joab bere arerioari (2 Reg. 2): Zer da au, Joab kapitai famaduna? Zeren billa ta zer egiteko gogo ta asmo artu dozu? Akabatu gura ete nozu? Asko egin dozu, ni baño geiago zara, itxi egidazu bizitzea. Orduan eranzun eutsan Joabek: Egiaz dirautsut eze, baldin goxean berba egin bazeustan, jentea zabalduko zala, bakean guztia geldituko zala, ta enzuna izango ziniala. Esan baleutso legez: Eta zer? egun guztian, orain artean ene kontra ibilli zara, atan zeure soldaduak, zeure indarrak, al ta asmo guztiak emon dozuz; eta gero orain arratsaldean, ia artua zagozanean, geiago ezin dozunean, gura dozu baketu ta adiskidetu? Bada ez, ez: belu da, berandu da, ezta orain denpora, alperrik berba egiten dozu; orain ene aldia da, len zurea zan legez. Orra emen non dozun argiro adierazorik, bekatari bati, bere bizitza guztian bekatuetan Jangoikoaren kontra gerran ibillirik, eriotzako orduan, ia jausi danean, Jangoikoaz gertatzen jakona.

        Alakoari ta alakoai esango deutse Jangoikoak, Abimelek erregeari ta beragaz zirian lagunai Isak patriarkak edo aitaurrenak esan eutseena (Genes 26): Zetara etorri zara orain nigana, len ikusi ezinik, gorrotaturik ta zuganik botarik erabilli dozun gizon bategana? Alangoai esango deutse Ebanjelioko bost birjiña nagi alperrai esan jakena (Math. 25): Zoaze, kendu zaiteze ortik, etzaituedaz ezagututen. Itxi da atea; ezta idigiterik; berandu zatoze ta ordu txarrean. Alakoai esango deutse: Zuek al izan dozuenean, etzenduen onik egin gura izan; zegaitik bada orain, ezin dozuenean, nik zuei jaramongo deutsuet? Azkenez esango deutse: Non dira oraingiño serbitu dozuezan jaunak, ugazabak, nagusiak, jabeak? Maitetu dozuezan bekatuak, atsegintasunak, olgurak ta gaistakeriak? (Deut. 32). Zoaze aetara, aek lagundu daiezuela, ta itxi nagizue ni orain bere, oraingiño itxi, aztu, oñazpitu, despreziatu nozuen legez. Konpon zaiteze, balia zaiteze aezaz. Zuek len egiten zeusten barre ta burla; alan bada, aldiz, nik bere orain egiten dot zuekaz. Zuen eriotzan barre egingo dot.

        Onela esango deutse, eriotzako ordugiño bekatuetan ibillirik, ordu atan euren bekatuak erremediatu gura dituezanai penitenzia guzurti bategaz. Eta errazoiaz onela esango deutse: bada orduan gura ta gurez, ta ezinbestez datoz atara; eta nai ta naiezko egite onak guztiz gitxi balio dabe.

        Onelakoak gura dabe bizi diraño deabrua serbietan egon; gero, barriz, ilterakoan Jangoi[ko]agana aldatu. Baña ori da legearen kontra, zerren legeak diño (Leg. si plures in ff. nov. lib. 5): Arbola bat bere denpora guztian bere ondo ta sustraiz zure ortuan edo lurrean egon dana, azkenean besteren ortu edo lurrera makurtuagaitik; eta ebagiten dabenean besteren lur artara jausiagaitik, zurea izango dala, ta ez jausirik datzaneko lurreko jabearena. Alan, bizi dan artean deabruaren serbitzuan sustraiak eginik egon dana bere, izan daroa geienetan deabruarena, ta ez Jangoikoarena, orduan beragana makurtuteagaitik.

        Eta aretx bat zutik eta oñean dagoanean, makurturik dagoan aldera jausi oi dan legez ebagiten dabenean, alan zu bere, bizi zarean artean nora zagozan makurtua, ara jausiko zara ilten zareanean. Eztozu, bada, uste izan bear, ez jatzu iruditu bear, baldin bizitzan sendo, indartsu ta osasunaz zagozanean, ezkerrera makurtua ta alderditua bazagoz, gero gaixotasunean ta eriotzan eskoatara biurtu, jarri, makurtu ta zuzenduko zareala. Bizitzeari darraio eriotzeak: nolako bizitza, alako eriotza.

        Ur guztiak urteten dabe itxasotik. Iturriak, erretenak, errekak, ibai guztiak dauke ama bat. Baña, orrez guztiaz, ur aetatik batzuk dira gaziak, gesalak, beste batzuk gazak; batzuk gogor astunak, beste batzuk bigun arinak. Eta errazoia da, zergaitik ze, zelakoa dan lurra nondik igaroten dan ura, alako gustua oratuten jako urari. Lurrak gozotasuna edo a bagetasuna emoten deutso. Lurrak ondu edo deungetuten dau. Alan eriotzea bere, zelan bizitzatik igaroten dan, bizitzeak ondu edo gaistotuten dau. Zelakoa dan eoten dan euna, miesea ta oiala, alakoa izango da oialaren albiñua, ertza ta kabuko altsiak bere. Bada onela, zelangoa dan bizitza, alangoa izango da bardin bizitzaren ertza, marra, bazterra, azkena, ondoa ta kabua, zein dan eriotzea. Ondo bizi dana, ondo il daroa; dongero bizi dana, deungero il oi da.

6 §.

        Jazo diteke, gerta ta ikusi diteke Jangoikoaren sekretu estalduz ta ordenamendu beneragarriz, ondo bizi izan dana deungero iltea, azkenean bekatuari leku emon ta galtzera etortea, ontzi bat ordugiño ondo ibillirik, portuan sartzean galduten dan legez. Bai ta gerta diteke bere bizitza guztian gaistoa izan dana, azkenean ondu ta salbetea, Dimas lapur santua legez. Baña onelakorik oraingiño gitxitan jazo da, eta menturaz ezta sekula gertatuko. Geienetan, edo beti, ondo bizi dana ondo ilten da; eta deungero bizi izan dana dongero ilten da. Au da bide arteza, erreala, zuzena ta segurua. Beste guztiak dira bide zearrak, estuak, gatxak, ondamendiak, galdugarriak, utskorrak, laban laprastgarriak ta pelligruz beteak.

        San Agustinek diño (de discipl. christian. lib. unic.): Deungero iltearen bildur zara, ta ez deungero bizitearena. Bada ezin deungero il leiteke ondo bizi izan dana. Eta jakiteko au alan dala, bago señale andi bat. Bada, bakotxa bere osasunean dagoanean, zetan daukan gogoa, atan oi dau ta azaz berba egin oi dau gaixotasunean ta eriotzarakoan bere: atan idoroten da amesetan ta buru-kaletan bere; au da asko adietan emoteko, bizi dan legez il bere egiten dala. San Pablok diño (Galat. 6): Gizonak zer ereiten daben, a bera bilduko dau. Eta itanduten dau San Mateo Ebanjelariak (cap. 7): Ete da iñor aranzetatik matsak edo elorrietatik ikorik bilduten dabenik? Bizi izan dan artean gaistakeria zabalduten ta ereinten ibilli danak, gero barriz, bere azkenean santu bat legez ill uste dabenak, aranzetatik matsak ta arretatik ikoak, gaistakerietatik on eder gozoak bildu ta artu gura ditu: ezin dateken gauza deseatu ta gura dau.

        Bere denpora guztian galdurik ta bidea uts eginik ibillirik, eriotzako orduan, ilunduten asten danean, bide onera ta artezera, zuzenera biurtuko dala uste dabenak, uts egiten dau. Len bear da, len. Zergaitik ze, eriotzako ordua ordu iluna, itsala, añotsua, gerizatua, nastua ta ekatxez betea da. Ezta itxasoko ekatxik ontziko kapitai bati lan, ardura, bildur ta zeregin geiago emoten deutsanik. Orduan, len erraza zana bere, gatxa ta neketsua egiten jako. Ontzia itxaso zabalean denpora ederraz erara dabil, alde batera ta bestera, or-emen, ara ta ona erraz timoiaz (lemaz) itzuli jira-bira erabilten da, gobernatzen da. Baña bazterra, marrara, kostara jo ezkero, ezta gobernatzerik, ez eta nolanai abiatzerik, ez maneatuterik. Denporea argi dagoan artean, edade edo adin onean ta osasunean zagozanean, ontzia itxasoan eguraldi onaz legez, zeure gogo onean zagozan artean, eskuai eragin egiezu, abia zaite, orduan lastertu, maneatu ta estutu zaite. Bada bestela, eguraldi txarrak, gaixotasuneko minak ta eriotzako gatxak ta ekatxak artu ezkero, kostara, bizitzaren bazterrera, eriotzea urtu ezkero, galdua zara, egin da zurea, miraria bat izango da zu salbetea.

        Itxi egizu, bada arren, burutik, buruan darabiltzun zorakeria ori: egunetik egunera, gerotik gerora, eriotzagiño luzetuz ta epe artuz, orduan erremediatuko zarealako uste utsaz, ordugiño bekatuetan egote ori. Bada ondo dakizu ekatx andi batez kostako atxetara jotera doian ontzi kargatua, ez dala pelligru baga; lenago bai, galdutzat daukazu alako ontzia. Alan, euki egizu, bada, galdutzat zuk bere zeure burua, bekatuz beterik ta astundurik eriotzako kostara jotera zoazanean; beti-beti gero ondu ta obetuko zareala diñozunean; eta bekatu egiteko gogoaz, usteaz ta borondateaz zagozala, eriotzako azkenak aurkituten zaituanean. Zergaitik ze, artara ezkero gitxi dira ondo libratuten dirianak, galdu ta ondatu baga iges egiten dabenak.

        Bada onela, orain badozu osasuna, indarra, zenzuna, adimentua, ta zeure burua zeure eskuan. Orain ezpazara oraindiño gaixotu, ez eriotzako esturan jarri. Orain bazagoz libre eta, gura badozu, ondo edo deungero egin ziñaien denporan. Orain bada, orain, men-menean jarri baga, gatxak nastu ta artu baño len, gaixotasuna jaundu ta jabetu baño len, egizuz gero egiteko gogoa dozuzan gauza onak. Eta orain diñot; zerren, zelan orain egiten dozun guztia, gaixotu baga, eriotzako esturan ifini baga ta iñok beartu baga, eraz, gustoz, borondatez egiten dozu: Ori izango da gauza andia, estimatua, indartsua, eragillea, baliokoa, Jangoikoari eder eretxiko jakana, ta merezimendu andia azkenean Zeruko gloria ta betiko zoriontasunak erdetsiteko.