13. BURUA

Gaztetik zartasunera penitenzia luzetuten dabenaz.

1 §.

        Espiritu Santuak diño (Eccl. 12): Gomutatu zaite, akorda zaite zeure Jaungoikoaz gazte denporan, zartzaroko atsekaba ta nekeetara eldu baño len, zeintzuek gaitik datozanean esango dozu: Eztira nire gogorako, eztira nire gustukoak, eztira gai prestu. Gazte zarean artean, aala, indarra, osasuna dozun artean bear egizu, orduan zakioz lanari. Zerren, zartu ezkero, zartasunak berak emongo deutsu egitekorik asko.

        Ainbat ainbatean, ederragoak dira Jangoikoarentzat gaztetasuneko egite onak, zartzarokoak baño. Zergaitik ze gaztetasunekoak berez obeak ta ederragoak dira. Aginduten eban Jangoikoak Lege zarrean frutu guztietarik emon ta eskeñi legiola primizia len-jaioa edo sortua; guztietatik parte bat, eta parterik onena, prinzipalena, estimatuena, zelan oi dan komunki lenengoa. Jangoikoak berak aginduten eban usoetarik, ez uso aziak, andiak, zarrak, ezpada usakumeak ekarri legioezala. Gazteak gura zituan, ta ez zarrak. Zerren usoak, zeinbat gazteago ainbat bigunago, samurrago, obeago, gozoago. Onela bada dira gaztetasuneko obra onak bere, zartasunekoak baño gaiagoak, estimagarriagoak, obeagoak, baliosagoak. Eta alan da gure Jangoikoa bere aezaz gutiziago, naiago, zaleago. Alan diño Mikeas profetaren zazpigarren buruan (Miche. cap. 7): Gox eldu ta onduten dirian ikoak gura zituan nire arimeak. Presona gazteen lenengo egite onak gura nituzke, aetarik nas zale ta gura, aek egiten jataz on ta gozo.

        Agaitik da teologoen esana, gizona adimentura elduten danean, ordu berean dagoala bearturik biotza Jangoikoaga[na] jasotera, aren agindu santuak gordetera, gogoan artzera, fede, esperanza ta karidadeko egikaiak egitera; eta errazoi naturalak ta argi berezkoak erakusten deutsen erara bizitera.

        Pintatzalle batek egingo baleu imajiña eder bat, alde guztiz galanta, polita ta apaindua; imajiña onek, baldin ezagera ta adimenturik baleu, nori lenik begiratu bear ete leuskio? Seguru da pintatzalleari berari, bere egilleari. Bada onela, gizonak bere, Jangoikoak berak bere imajiñara, antzera, irudira ain ederto egiña dan ezkero, adimentura, adinara, ezageraren mugara elduten danean, orduan bertati bere Egilleari berari, izatea emon deutsenari begiratu bear deutso, aren serbizioan, aren esanak ta aginduak gordetera emon bear da bereala. Onegatik ziñoan San Pablok (2 Timot. 2): Errazoi da, ondo ikusia ta egiña da, bear egiten daben langilleak, berak lenen bere frutuetarik probatu ta jatea. Eta San Pablo berak diñoanez (1 Corint. 3): Zuek zare ta gu gara Jangoikoaren lur-lana, apaindua ta landua. Errazoia izango da, bada, Jangoikoak berak, langilla ta beargilla ona legez, bere lan-bearra lenik proba dagien; eta adimentura edo errazoiaren argira elduten garean ordu atatik, gure egite on guztien primizia ta lenengoa probatu dagien.

        Baña ai, ai, ai, ta millatan ai! Nor da bere lenengo frutuetarik, bere egiteen asieratik Jangoikoari gustatu eragiten deutsenik? Non da kristiñau goxtarrik? Goxetik ondu, umatu ta elduten danik? Gaztedanik Jangoikoa serbitzen dabenik? Ai ene errukitasuna (diño Mikeas profetak), zerren ni eldu nas ude-azkenean, besteak batu ta bildu ezkero, mats ondar-mondak ta ondakin enparaubak billa dabillena legez. Onenak bestek eroan ta jan ditu. Ezteuste mats-morda bat bere, ez eta garau bakar bat bere aora eroan neikenik itxi. Bada, auxe berberau esan lei gure Jangoiko onak bere. Zerren gure gaztetasuna bestek daroa; lenengo obrak bestek bilduten ditu. Ezer gelditzen baiako bere, bill-ondoak, ondarrak, azkenak, enparatuak, ondakiñak, gerorengoak, zartasunekoak geldituten jakaz. Eta deungago dana, oneetatik bere txarrenak, ustelenak.

2 §.

        Dirudi eze desonra lotsagarritzat daukela oraingo jente gazteak ondo bizitea, bekaturik egin baga egotea. Euren egin-bidea, Jangoikoari zor deutsen serbitasuna, geroko, zartasunerako larga ta itxiten dabe, esanik: E, oraindiño ezta ilteko pelligrurik, sendo nago, osasuna dot, gaztea nas; eta gaztea, gazte antzu; gaztea legez bizi ta gobernatu bear dau. Zer esango leuke munduak, ta mundutarrak eurak bere, baldin orainganik itxi ta agur egingo baneuskio? Or elduko da zartzaroa, denpora geldia, umoa, zorakeriak itxiteko. Orduan bai, orduan onduko nas; orduan munduari atzea emongo deutsat ta deboziñoan sartuko nas. Baña ordura artean, dibertitu nadin, poztu nadin, atsegin artu dagidan, munduari jarraitu dagiodan, nakion gogotik, goza dagidan, barriz beragana biurtzeko gogorik eztauken bat legez; ase, bete, aspertu nadin, ken orrik pensamentu triste, ilun, itsal, gogaikarriak; geldi zaiteze beste denpora baterako. Au da oraingo presona gazteen gogo ta asmoa; eta au da bizitza guztian gazte izatea, ero zoro utsa izatea; ta azkenean, azken txarra eukiteko pelligruan, arriskuan ta zorian ifintea.

        Baldin bazeunko esperanza ta segurutasunik, emendik urte bete barru erdetsiko zendukezala jaun andi bateganik ondasun, aberastasun, kargu ta errenta andiak: ez liteke zorakeria andia bitartean, ordugiñoko denporan, jaun onen kontra ibiltea? Bada au baño andiago da zuk egiten dozun erokeria. Bada, zuk gura dozu emetik urte bete barru edo geroago, zeure zartasunean ondu, obetu; zuk gura dozu orduan Jangoikoaz adiskidetu ta aganik esker mesedeak erdetsi; eta alanbere, bitartean, ordugiño[ko] denpora guztian, zeure gaztetasunean, Jangoikoaren kontra zabiltz, agaz arerioturik zagoz, ta arerioa legez bidebage asko, naibage ta iraina asko egiten deutsezula bizi zara. Aze bidea, ze bitartekoa, ze moldea ta ze modu ona, aganik zartzaroan erremedioa, mesedeak, graziak ta gura dozuna erdetsiteko!

        Zartasunean zerbait balioko dabenak, gaztetik bear dau adierazo ta agiri. Fruturik izango daben arbolak, lenagotik loratu bear dau. Jakintsua ta letradun andia izango dan gizonak, aurretik bear dau eskolatu. Gazte denporan armarik esku artean erabilli eztabena, zelan zarreran kapitaituko da? Espiritu Santuak diño (Eccle. 25): Gaztetasunean bildu eztozuna, zelan idoroko dozu zartasunean? Gaztetan luzero gaistoa izan bazara, zelan beingo baten ta laster onduko zara zartasunean? Bada Espirituaren esana da: Gaztetasunean gizonak artzen daben bideari darraio gero bere zartzean. Gaztetako ekanduak, oiturak, usadioak, mañak jarraituten deutse bati zartasunean bere; ta orduan jausiago, makurtuago ifinten dabe bat, ta len baño biziroago esetsiten deutse. Bada dirudi eze deabrua bere orduan irmeago, indartsuago gelditzen dala aren kontra. Alan adierazoten dau San Juan Ebanjelistak, diñoala (Apocal. 12): Begiratu egizue zuek lurra ta itxasoa; deungero doa zuekaz, zerren jatsi da deabrua zuetara aserre andian, jakinik denpora gitxi daukala. Guztiak tentetan ditu deabruak; baña geiago, obeto ta irmeago zarrak. Bada, zelan oneek, luzenaz bere, ezin asko iraun leikean, denpora gitxi laburra dabe, akabetako urrean dagoz; eta akabeta atan dago betiko ondo edo deungero izateko zoria ta gorabera; agaitik deabruak bere akabatze atan biziroago daragoioe; orduan iños baño geiago euren artez, mañaz, asmuz ta al guztiaz baliatzen dira. Orduan zakuko tranpa asmutsuak ateretan dituez; dakiezan jokoak jokatuten dituez; eta, ikusirik denpora gitxi daukeela tentetako, gitxi onez al dagien guztiaz baliatuten dira.

        Bada onela, pelligru andian jarri gura dau zartasuneraño bekatuetan egon gura dabenak. Eta, barriz, zer izango da, askori jazo jakena, zartuko dirian ustean, zartu baga bere adinarik onenean il badadi? Eta alan, ilten ezpada bere, ze gauza on egin lei zartzaroan, edade edo adin argal atan? Eta orduko ondo egiteak zer balio al lei? Izugarria da San Basiliok onen gañean diñoana (Orat. 4 de poenit.): Zartasuneko tenplanza edo begiramentua, ezta begiramentua; ezina da, ez besterik: indarraren eskastasuna da, al izanaren faltea; ezin eginez egotea; nai ta naiez gelditzea; adinak uko egitea; gura izanaren ezin egiña; bekatua bera aurreratutea; ez guk bekatua, baña bai bekatuak gu itxitea. Gaixotasunean gitxi jatea, ezta gitxi jatea; orduko barautzea, ezta baraua, zerren baliz ganarik, bago borondatea. Alan da, bada, geienetan zartzeko begiramentua, bekatuak itxitea ta baraututea bere: ezinezkoa da, ta ez borondatezkoa. Orregaitik diño San Krisostomok (homil. 50. in Math. 24): Eztot uste presona zarrak merezimendu asko izango dabela bere zar denporan onestua, garbia, moduzkoa, sosegatua izateaz: zerren adinak berak artara lagunduten deutso, edadeak eta urte askoak eurak atara dakarde; gurago badau bere, ezin lei bestela. Ze esker uste dozu izango dabela ta ze merezimendu, zar ezinduak arerioari bidera armaturik ez urteteaz? Arratsean gox, denporaz ta ordu onean etxeratuteaz? Amorentasunean ta desoneskeriako ibillera txar zikiñetan gaztea legez ez ibiltean? Danzan ta olguran ez ibilteaz?

        Gai onen ganean bere, beste guztietan legez, ederto esaten dau San Agustinek (ad fratres serm. 6): Batzuk gura dabe bere gazte denporan bizi euren gogora, bekatu ta gaistakeria asko, guztiz bere desoneskeriak egiten dituela. Eta gero, baldin zartuten badira, gloriatu ta alabetan dira esanik: Gu jende garbiak, onestuak, kastoak, begiratuak ta kontuzkoak gara; eztogu, Jangoikoari esker, desoneskeriarik egiten, ez bear eztan presona loiakaz lagunduten. Baña, zegatik eztozue egiten? Ezin dozuelako. Bada orrela, ezinari eskerrak, ta ez zuen borondateari.

        Orain zuek uste dozue eze jende garbiak, onestuak ta kastuak zareala, ta kastidade orregatik Jangoikoaren begietan sari andia eukiko dozuela. Gauza oneek onak dira, merezimenduzkoak dira, sarituko ditu Jangoikoak. Baña sari ta pagamentu oso betea izango dabenak itxi bear dau bekatua bekatu egin al daikean denporan; ta ordu berean artu bertutea. Bada, San Krisostomok diñoan legez (in Math. 3): Eztira, ez, adina edo edade guztiak era guztiko bekatuetarako on, ez eta gai. Ez dagoko zartasunari amorentasuna, eta ez komunki gaztetasunari abarizia, kutizia, zekentasuna. Gauza guztiak dituez euren erak, denporak, sasoiak. Da ereinteko denpora, ta bai bilduteko bere. Eta ero-zoro andia da, bildu ta batu bear dan denporan, ereintera doiana. Gaztetan bear da erein, landu ta bear egin, ta zartzean bildu, artu, gozatu ta probetxatu. Alperrik egingo dok txoria, baldin gaztedanik ezpadagik abia, diño esakera euskaldun batek. Zuk gura badozu gaztetan alper egon, ta gero zartzean lan bearrak egiten asi, ori da zenzun baga ibiltea, gobernu ona austea, bildu bear danean ereitea, ta gelditu bear danean bear egiten astea.

        Gobernu ta ordea obea dabe erleak euren artean. Erle gazteak gazteak dirian artean kanpoan dabiltz ta bear egiten dabe. Baña zartu ezkero, etxe barruan, erlautsean dagoz, eztabe kanpora urteten ezpada atsegiña artzen, an gelditzen dira. Zerren zartzaroa atako da, sosegetako, geldi egoteko.

3 §.

        Egia da edozein denpora dala ona Jangoikoa serbitzeko; edozein urte, edade ta ordutan dago prest gure Jangoiko maitea parkatuteko bekatuak bekataririk andienari, nai dala gazte denporan, nai zartasunean, nai eriotzako orduan, baldin bekatariak penitenzia egiazkoa egiten badau. Nosnai, diño, prest egongo dala parkatuteko ondo prestatzen danari; ta alan aditu bear da len esan dogun guztia. Baña ezteutso Jangoikoak iñori penitenzia egiteko biaramonik promestuten, aginduten, eskeñiten, ez opatuten, ez atarako segurantzarik emoten. Alan diño San Agustinek (de verbis Dni. serm. 6): Zartzean penitenzia egiazko egiten badozu, on da. Baña kontua, lana ta puntua da, ea zartuko zareanez; eta zartuten bazara bere, ea zartasun atan penitenziarik egingo dozunez. Ea lengo urte sendo gazteetan asi eztozuna, gero edade argal erbalean akabatuko dozunez.

        Ea gaur baño emonago, oratuago, eransiago ta josiago zagozanean sosegura, atsegiñetara, mundutasunera, zeure gustu ta nai-guretara, ea orduan burua neke-penatuko dozunez. Ea orduan leneko ekanduak, usadioak ta oitura txar gaistoak itxirik, ekandu on batzuk artuko dozuzanez. Eztakit: nik beintzat dudatzen dot. Eta, nok eztau dudatuko? Zergatik ze, sendo indartsuak jasoten eztabena, argalak zelan maneatuko dau? Baldin bazeunkaz abere, zamari edo zaldi bi ta karga bi, ez liteke izango zorakeria, kargarik astunena argalenari emotea? Au berau egiten dau, bada, penitenziaren kargea zartzaroari egozten deutsenak. Gaztetasuna sendoa da, indartsua da, gaia da on egiteko, bear egiteko ta Jangoikozko gauzetara emoteko. Baña zarrera argala da, on-bearra da; berak dau bere buruaz egitekorik asko. Zarra eztago barau andietarako, belauniko oraziñoan luzero egoteko, ibilte neketsuak erromeria santuetara egiteko, nekaldiak ta laztasun nekezkoak igaroteko. Zarrak bere zartasuneko gaixotasunaz ta argaltasunaz penitenziazko lan gogorrik nekez egin lei. Zelan, bada, orduan egongo da gai egite onak maitetuteko?

        Gitxi dagoz zartzaroan gaztetan baño zalago, arinago, zoliago. Elefantea deritxan animalia andi batek bere gazte denporan belaunak ta gañerako iuntura ta lokazurrak zal ditu; erraz biurtzen da ta batuten da; baña zartu ezkero, gogortu ta osotuten jakaz, alakoz eze, baldin orduan jausten, etzaten edo etxuten bada, ezin jagi da, ezin zutik oñen ganean ifini da. Eta bein gogortu ezkero ta atara egiñik, lo egingo badau, ifinten da zutik aretx baten kontra, ta onela sostenduten da. Bada, elefante gazte ta zarraren artean arkituten [dan] banaa edo diferenzia, idoroten da presona zar ta gaztearen artean bere: gaztea zal, bizkor, arin dago; zarra barriz, gogor, nekor, astun, etxuna, arikatua ta jausia.

4 §.

        Baña onelako diferenziarik edo baanik ezpaliz bere, ezta zartasunera begira egon bear. Zerren zartzeko denpora eldu baño len, ta gaztea zarean artean bere, mesede asko egiten deutsu Jangoiko maiteak: azten zaitu, mantendu, janzi ta bizirik zaukaz. Ezta, bada, errazoia zuk bere bitarte atan, zeure gazte denporan, esker-mesede mugabageak bere esku prestutik artzen dozuzanean, berari esker onak biurtzea, bera alabatu, onratu ta serbitzea? Zuri Jangoikoak beti egiten deutsu on; zergaitik, bada, zu bere ezatxakaz esker onekoa erakutsiko denpora guztietan? Zuretzat Jangoikoa beti da frankoa, ugaria, prestua, esku zabalekoa; zelan, bada, zu ain dollorra, zekena, eskasa, urria eta esku itxi laburrekoa beragaz, zeure gaztetasuna, urterik onenak berari ukaturik, gaistoena, deungena, txarrena, ondarrak, ondakiñak, zartasuna emoten deutsezula? Onena, uruna munduari; gaistoena, lausoa, zaia Jangoikoari. Ondakiñera, ondarrera datorrenean gauza bat, gitxitu ta gaistotuten da, diño Senekak (Ep. 2). Ondarra gitxia da, ta a gitxia bere txarra. Urun-lorea, onena, gaztetasuna daroa arerio gaistoak; eta gero gura dozu kontenta dedin Jangoikoa zaiaz, zartasuneko ondarrakaz? Aserretuten zan Jangoikoa animalia itsuak, errenak, gaixoak ta indar-jausiak opa ta eskeniten eutsezanean. Bada alan, errazoi geiagoaz aserratuko da zugaz bere, zerren zartasuna da itsua, gaisoa, argala, indarbagea, eta zuk orixe opa deutsazu.

        Zartasunean begietako ikustea laburtuten da, belarrietan gorreria egiten da, belaunetan azurrak gaisotuten dira, indarra gitxituten da, jateko gustua galduten da, loak iges egiten dau, ikarea etorten da, azala tximurtuten da, ullea urdinduten da, burua ullebagetuten da, arnasea atsituten da. Eta, azkenez, presona zar bat otz-beratu, min-beratu, ezaindu, aserratu, alde guztitik errukigarria ta on-beartua geldituten da; eta, baldin lenago gatx estaldurik euki badau, orduan guztiak agertuten dira. Onetariko batek, bada, gogo gitxi izan oi dau penitenzia egiteko; eta edozein denporetan artuko badau bere Jangoikoak ondurik datorrena, danik zarrena ta gaistoena len izan arren; baña gatx da lengo denpora guztia, Jangoikoa azturik, deungero emon dabenak zartasunean bear dan penitenzia egiazkoa egitea. Egin lei Jangoikoaren graziaz lagundurik; Ebanjelio santuan dakusku bizitza txar bat eginik, azkeneko orduan Zerua irabazi eban Dimas lapur santua. Baña nik esan gura dodana da, eztala orren erraz: gitxitan au jazoten dala; eta geienetan bizitza gaistoari darraio eriotza txarra.

        Bada, au onela izanik, gaztetasunetik asi bear da Jangoikoa serbitzen, penitenzia egin, ekandu onak artuten, lagun gaistoetarik iges egin, sarritu sakramentu santuak, kontuz bizi, ta ez gerotik gerora, gaztetatik zartasunera luzetu penitenzia.