LXI
Espiritu Santuaren Bazk-ondoko
ogei ta bigarren igandeko irakurraldia

Cognita autem Jesus nequitia eorum, ait: Quid me tentatis, hypocritae? Matth. 22,18.

Gaia: Lausengariaren ta lausenga
aditzen duenaren galgarria da lausenga

        Gaitzez dabillenak nekez arzen du bide zuzen bat. Nai ez du ekus dezaten non dabillen. Isilka ta inguruka ta gabaz dabillen lapurraren gisan dabil ta bere burua noizbait agerzen badu, gisa batez edo bestez ez dena dela adirazten du ta azkenean ispillu gezurti batek egiñen lukeena egiten du ta berea kendurik eta gabe uzten du billatzen duen gauzaren jauna ta jabea.

        Badakizu zet den ispillu gezurtiak egiñen lukena? Begira dagokanari ez dena dela adirazi ta duen honra kentzea. Begiratzen balu ispillu gezurtira buruko illeak eta zintak nasturik daduzkan ta arpegi zikinduarekin dagon andre batek, arkitzen dela usteko luke arpegi garbi ederrarekin ta ille orrazatu ta zintaz apainduarekin, ta uste orretan agerzen baliz ederki orrazatu ta garbi apaindurik arkitzen diran lagun artean ta ara bildu diran gizaki gazteen begietan, ekusiko luke hura ekuste berean ziñatzen dirala zenbait deabruren bat an agertu baliz bezala, irriz ta farraz asetzen dirala beste zenbait eta beste guziak hura bezain gauz itsusi zikin bat ez ekusi naiez estaltzen dutela beren aurpegia edo jiratzen dutela burua beste aldera.

        «Hau zer da?» ark galdatzen luenean, bazterreko andreak atera ta ematen balio ispillu eder behar bezalako bat eta esaten: «Begira egiozu or zere buruari ta ekusiko dezu», ark hura artu ta ekusten luenean bere aurpegi guzia zikinkeriz betea ta guztiz itsustua ta arkitzen balu burua ille nastuz ta lokarri baldanez bildua, arrituko lizake guzia ta andik joan ta gela bazterturen batean sartu ta, berekin balu ispillu gezurtia, oinpera bota ta lertuko luke bere-bereala, ta bistaz ta burlaz esanen lioke bere lan hau bukatu ta: «Al baduk, oa besterenbat lotsaz ta alkez, aldi onetan ni bezala, beterik uztera», ta ez lizake jend-artera aterako bere burua ongi garbitu ta apaindu artean ta geroztik ez luke bere burua edozein ispillutan ekusiko.

        Mihi edo mingain lausengariak dira lapur gaisto, ispillu gezurtiak. Orietatik bat eman nai zioten bein Jesusi, egungo Ebanjelio santuak dionaz, farisetzar arro galduak, baña zer zen zekienak bezala beren arekin eman zien mutur ta sudurretan. Ara nola. Fariseo-tzar arroak artu zuten bere hitzez Jesus nastu-loturik uzteko asmoa. Artako mandatari egokiak igorri ta esaten diote, beren ustez, lausengaz ta gezurrez: «Maisua, badakigu egia baizik ez dutela zure ezpañak agerzen ta egiz ta behar den gisan erakusten dezula zeruko bidea ta ez diozula bati besteei baño geiago begiratzen ta edozemi, dena dela, esaten diozula egi utsa, naiz latza izan naiz gogor-gazia. Orregatik gatoz gaur zugana ta esan behar diguzu zillegi den enperadoreari eskatzen duen tributo bat ematea».

        Aiek uste ezagatik, bazekien Jesusek beren arte makurrean ta gogo gaistoan zerabilten nasketa ta «Tolestuz beterik zabilzaten gisa txarrak», esaten die; «zertako dira orrenbat joan-etorri ta tentanz? Atozte: norena da zuen diruaren aintzur ta sello hau?» «Jauna», eranzuten diote, «Enperadorearena». «Emozue, bada», esaten die, «Enperadoreari berea, bai ta Jangoikoari ere zor zaiena». Hau aditu ta Jesus bakarrik utzi ta badoaz alkez ta lotsaz beteak. Orra lausengari gezurtiarekin zuk egin beharra: ezarzen dizun sarean nasturik utzi eta hordu gaistoan aienatzea. Orretarako agertu nai dizkitzut gaur orren sare txar oriek. Atoz ekustera.

§ I.

        Berez Jangoikoari dagoka, ta besteri ez, laudanza ta honra. Jangoikoaren antz-iduria arzen du beraren eskutik grazia artu ta birtutedun ta aren hume egiten denak eta geroztik eman dakioke oni ere zerbait laudanz eta honra; baña ez Jangoikoari diñakoa, ez eta arenaren gisakoa ere, zeren Jangoikoari dagokan guzien egille Jaun-Jabeari bezalakoa ta orregatik al den laudanzik eta honrarik andiena, ta birtutedunari duen honra-gai piska bestegandik duenari bezalakoa ta orregatik dagoka laudanz eta honra agitz laburra. Laudanz ez egoki lausenga da Jangoikoaren grazirik ez duen ta gaizki dabillenari, grazidunari ematen zaion honra ematea; bada ematen zaio ez dagokan gauzarekin burua arrorazteko ta gezurrezko atsegin bat ari egiteko ta hau laudanz gezurti lausenga galgarria da.

        Bai ta bakoitzari dagokana baño honr geiago egitea edo ematea ere. «Ala da», dio Santo Thomasek: adulatio est excessus delectandi verbis vel factis (2. 2. q. 110). Errege, Mais ta gis bereko beste zenbaiti badagozte lurreko zerbait begirun ta honr; baña ez beren peko askok egiten diezten diña. Erdi itsua zen Siziliko errege Dionisio ta ari atseginz ero txar bat egin naizik, bilzen zituzten betazalak aren aldean zebiltzan zaldunak, uzten zituzten eskutik ematen ziezten tazak eta platerak eta berariz iraulzen zituzten maiko gatz-onzia ta beste gauzak, zeren hau ezin bestez ta bere ekuste laburrez egiten zuen errege Dionisiok. Alde batera makurtua erabilzen zuen burua Mazedoniko errege Alexandrok eta oni ere onen zaldunak, Dionisiori bereak bezala, atsegin egiteko era berean erabilzen zuten beren burua(k).

        Onen aita Felipe Mazedoni bereko erregek etzuen izter bat bestea bezain luzea, ta zuzen ez, baizik urgonka ibilzen zen, ta oni ere atsegin egiteagatik gisa berean ibilzen ziran onen zaldunak, onen zaldunak izter ta zanko berdiñak izan ta ere. Irur errege orien zaldunen erakeria baño erakeri andiagoa zen Mitridates erregeren zaldun ta jauregitar guziena. Erakeriz bezala egin zen barber ta mediku errege hau ta ark sendatu zituelako atseginza ta lausenga ari egiteko, etzin ta eritzat gelditzen ziran jaiki bage aren zaldunak eta aren eskuz arzen zituzten sangri, auts, edari ta beste sendagai guziak, gero esateko erregek zuten gaitza kendu ta itzuli ziela leneko osasuna, ta jaikitzen ziran etzin ziran egunean baño odol ta indar gutiagorekin. Motel minzatzen zen filosof andi Aristoteles ta atseginz lausengari txar bat ari egiteko gis ber baldan motelki minzatzen ziran aren eskolako gazte guziak, guziak izanagatik mihi garbizko ta motelkeririk bageko hitzdunak.

        Aditu dituzunak baño lausenga txar galgarriagoa da zu baño geiago denari edo zere kideari atsegin egin naizik aren gisan zere burua orrazt-jaunz-apaindurik ibilzea, lenekoa bezain ona ta kostu gutikoa ez izanagatik bien oraingo orrazt-jaunz-apainza. Eta zure hau ekusi ta bestek arzen badu artako bidea, anbat gaistoago.

        Ibillizko ta lanezko lausengak dira ekusi ditugunak. Hitzez ta minzoz egiñak beste anitz. Orietatik da bear ez den gauzarako hau edo hura laudanz ustelez leunzea, bere burua arroraztea ta aren gauz gaizki egiñak eta gaistoak laudagarritzat, onzat edo ez gaistotzat emate-banatzea: laudando eum, de quo laudandus non est, aut plusquam laudandus est, aut non eo fine, quo est laudandus (D. Th. ubi sup.).

        Soñekorik bage dagonari dagokan gauza da soñezkoa, baña ez da edozein soñeko edozeiñi dagokana ta aur bati ematen badiozu soldadu baten soñekoa, urrez ta sedaz ta zillarrez egiña izanagatik soñeko hau, ez da aurr.arenzat soñeko egokia, aurra itotzeko edo lerturik uzteko den soñekoa da. Gisa bereko soñekoa da birtutean aurra denarenzat alabanz andia ta lausenga, eta uts egiten du ori ari ematen dionak, aurrari soldaduaren soñekoa jaunzten dionak diña ta agitz geiago.

        Onek baño ere agitz geiago uts egiten du bere gaistakeriagatik errierta eta esker gaistoa dagozkan galduari ematen dionak ez dagokan laudanza; bai ta onzat eta birtutetzat ematen duenak ere aren obena ta gaistaginza. Hau egiten zuten enperadore Bitelioren jauregitar zenbaitek. Enperadore hau hari zen beti bati kenzen besteari eman nai ziona, ta berak zuena ta besteei kendua ematen zien gero neurririk bage, naiz hura oriek irabazia izan ta naiz ez; ta al-ere bere jauregitar ta zaldun lausengari gaistoak esaten zioten egiten zuela munduko gizonik zuzenenak eta emallerik andienak zegiken egitekoa, ta beren lauseng eta esate gezurtiz burua arrorazi ta egun oro eragiten ziozkaten erakeri ta emate galgarri geiago. Hau bera egiten dute humeen ebaste, gazteen arinz, andreen ezpainz eta besteen joko, tripanz eta gauza galgarri zenbait onzat ematen dituzten gaistoak, eta beren hizkunz lausengari, bare, lingerdari zikiñen gisakoz aserretzen dute Jangoikoa, gaierazten dituzte beren lagunak eta beretzen eragiten diezten bekatu guziak.

§ II.

        Orien eran uts egiten dute ta besteen bekatudun egiten dira ait-amei humeen gezurrezko berriak eramaten dieztenak. Badaki batek ait-amak gizon egitera igorri dutela semea. Badaki ez duela mutillak ikaste onik egiten ta, alferrak egin oi duena, egiten dituela jokanz galgarri ta beste anitz gaistakeri; ta al-ere badoa aren ait-ametara ta atsegin egin naizik, esaten die lausengaz ez dena ta siñisterazten die estudio ta ikaste ona baizik ez dela aien semea edo aldea, ezin obeak dirala dituen lagunak, maiz aski konfesatzen dela ta gauza guziak egiten dituela behar den gisan ta guztiz ederki.

        Pozez betetzen zaie bihotza hau aditu ta, ta uzten dute bere bide galgarrian gaizki dabillen semea edo aldea, ta bere gaistaginzetan lagunzen diote soñekoz, diruz ta eskatzen dien edozein beste bidez, ta ez du aitak edo aldeak gezur hau ikasten beranduraño ta mutillak duen denbora ta dirua galdu arte guzian. Hordurako egin du lausengariak bere lana ta nai zuena; bada bere berri gezurti galduen alde artu ditu mill esker ta beste lausengaz ta gezurrez billatzen zuena. Eta gero aitak edo amak berritsu gezurtiari zerbait esanagatik, aisa onek gezur berriz estalzen du bere burua ta esaten dio: «Nik aditu nuen esan nizuna ta, gezurra bazen, egitzat niri bestek saldua da ta nik artu nuen gisan zuri emana ta esana, ta Jangoikoak didala egin dudan utsaren ta artu dezun atseka(be)nzaren alde egizko berri onak ekartzeko aldia». Orrekin ateratzen du lausengari gezurtiak ait-amen edo alde damuz betearen eskutik bere burua; baña Jangoikoaren tribunalerako berekin darama esan dituen gezurren ta estali dituen gaistakerien obena.

        Badira hitzik ateratzen ez duten ta betteren gaistaginzak estalzen dituzten beste lausengari zenbait ere, ta oriek dira agertu behar lituzkeen bide gaistoak agerzen ez dituztenak; eta ez dituzte agerzen, gaizki dabiltzanekin gaizki ez gelditu naiez edo orien guraso gaisoei, nagusi edo aldei atsekaberik ez emateagatik eta oriek ere beretzen dituzte agerzen ez dituzten bekatu guziak, zeren bekatu oriek ez agerzea den eragotzi edo ken-erazi behar zituztenen eskuak lotzea. Bereak hau egin ziotelako damuak laburtu zituen enperadore Zesar Augustoren egunak.

        Izandu zuen enperadore Zesar Augustok Julia zeritzan alaba bat. Andiak ziran enperadoreak zituen joan-etorri, artu-eman eta beste zer-egiñak eta ezin zegoken beti alaba zaitzen. Zaitu zuten beren denboran Mezenas ta Agripa zerizten zaldun enperadorearen etxetiar bik. Baña ill ziran biak laster ta gelditu zen Julia bere gain bezala; bada gañerako zaldunak mututu ziran ez ari ta aren aitari hitzik esateko, egiñagatik ark nai zuena ta edozein gaistaginz.

        Ederra zen Julia, diru zalea zen ta gizakoia ta eman zien nai zuten bidea bere atseginz zikinei ta irabanz loiei. Ekusten zuten enperadorearen zaldunak eta etxetarrak aren alabaren bizi zikin deshonraria. Bazerausten beren artean ta gaistotzat ematen zuten ekusten zutena, baña etzen trebe guzietatik bat ere Prinzesaren aitari esateko Erroma guziak zekien berri zikiña. Berri hau banatu zen laster Inperio guziko bazterretan ta sartu zen noizbait enperadorearen belarrian ere.

        Urrutitik ikasi zuenean Zesar Augustok beraren itxean agitzen zena, ta agitze ta lan zena bezain lotsagarri deshondraria, arritu zen zen guzia ta egiteko gaisto bat an bere eskuz ez egin naiez, itxetik atera ta sarrerazi zuen itsas isla baztertu batean bere alaba ta urratu ziozkan bere gaizki zikinetarako bide guziak; baña gelditu zen, denboraz gauzak ikasi bagez, lan hau berandu egin zuelako damuarekin ta bere itxean esankizun gaisto bat uzten zuelako naigabez betea.

        Naigabez, bada, ta damuz beterik esaten zion Zesar Augustok bere buruari, gauz hau beraren gogoratzen zen guzian (ta gogoratzen zen maiz aski ta kasi beti): «Zori tristeko gizona ni, bada nere Inperio ta bizi guziak baño mill-milletan geiago balio du nere honrak, eta nere Inperioko bazterren ta nere bizitzaren alde baditut nik eun millaka soldadu, ezpata eta beste armak, eta nere Inperio guzian ez dut izandu nere honraren alde hitz bat atera duenik».

        «Isilketa gogor madarikatu hau baño ere nere honraren agitz galgarriagoa izandu da», zion enperadoreak, «ongi nai didatela dioten te nere aldean dabiltzan zenbaiten hitzketa lausengari gezurtia; bada oriek nere itxean gertatzen zena ta niri zegokidana esan ez, ta esaten zidaten etzela mundu guzian arkituko nere alabaren gisakorik; hau zela esaten zidaten munduan agertu den damarik behar bezalakoena ta edertasunean ez ezik, adimentuz, hitzez, esku-lanez ta gauzen erabilleran parerik bagekoa. A zuek», esaten zuen azkenean, «adiskideen aintzuran nere honraren (bai ta nere biziaren ere) etsai gogorrak; bada zuen lausengak eta esate gezurtiak lotan bezala iduki naute ni nere honra galdu arte guzian ta zuek gatik hau galdu dudalako naigabenzak fite ta laster bukatuko du nere bizia». Eta hau zen agitu ere zena, bada andik laster ill zen enperadorea.

        Lausengari guziak ez dituzte laburzen gezurrez arrotzen dituzten guzien biziak, baña guziak dira, dio S. Jeronimok, beren lauseng-ekin arrotzen ta galzen dituztenen etsai leunak: adulator est blandus inimicus. Zergatik uste dezu? Aditu dezunagatik; bada aditu dezu lausengariak bere gezur arroekin gaistatzen dituela zenbait, beren egitekoetan lasaitu ta kenzen diela beste zenbaiti hau edo hura ta gauz orietatik edozein batek besteari egitea gaizki egitea da ta gaizki bat batek bati egitea, izan dedilla leunzez, lausengaz edo nola nai, orren egillea egiten dionaren etsai izatea da.

        Ez dagizula zuk orrelakorik, bukanz gaistoren bat norbaiti edo zere buruari eman nai ezpadiozu, ta burua gezurrez edo lausengaz arrotu nai dizuna, aiena zazu zere bazterretik, Kristo Jaunak egungo Ebanjelioko mandatari gaistoak aienatu zituen bezala. Bai arren, bai.