XXIII
Garizumaren
laugarren igandeko irakurraldia

Sequebatur eum multitudo magna, quia videbant signa, quae faciebat. Ioan. 6.

Gaia: Agitz urrikalgarriak dira
purgategiko animak
ango beren neke-tormentu andiak gatik

        Kristo Jaunak ekusi zuen gizartean gizarte berean beste geienak ekusi oi dutena, bada ekusi zuen eskergabenz andia. Milagroz Jesusek bazterrak betetzen zituen aldian ta agerzen zituzten eri guziak sendatzen zebillen denboran bere aldetik ezin kendu zituen zerraizkon jende-gizonak; eta erriak utzi ta mendira igaten zenean ere, an zituen bere ondoren milka oriek. Hau da egungo Ebanjelio santuan ekusten duguna.

        Milagro orietatik zenbait egin zituen batez igan zen Jesus mendi batera ta jarri zen an bere eskolar Apostol onekin atsedeten bezala. Begiratu zuen andik azpiko aldera ta ekusi zituen argana zetozen jenda-saill andiak, eta mendi egalera jaitsirik, Ebanjelio beraren bukanzak adirazten duenaz, (j)arrerazi zituen belar gain eder batean eta ekusirik urrutitik etorri zirala ta etzekartela behar zuten jan-edana, egin zuen bereetatik bat eta eman zien jatera nai diña bost milla gizoni bezala, (anbat ziran etorri ziran gizonak berak: numero quasi quinque millia); ta eman, mutil batek eraman zituen bost ogi ta bi arrairekin besterik bage, ta bost ogietatik, ere nai zuten guzia guziak jan ta gelditu ziran pusk anitz; bada gelditu ziran puskekin bete ziran amabi saski, ta bost millak joan ondoan gelditu ziran oriei jaten emateko Jesusek eskuan artu zituen bost ogiak bezalako ogei ta geiago.

        Gauza arrigarri ta milagro hau ekusi ta, arritu ziran Jesusen ogitik jan zutenak eta asi ziran aitzinerako beren neurri zenbait arzen. Uste zuten, Jangoikoak artako hitz eman ta, Mesias bat, eta Mesias hau, orien ustez, izanen zen ondasunez ta zori onez bete behar zituen gizon ta erromatar guzien eskutik aterako zituen erregea ta len egiten zituen gauz andiak eta aldi artako milagro hau ekusi ta, asi ziran esaten: «Gizon hau da guk uste genuen Mesias edo Profeta»; ta esaten zuten Jesus bera, berak nai ta ez, beren erregetzat artu behar zutela, ta artu zuten asmo hau beren onagatik eta zituzten neke gogorrak utzi ta on ta ondasun andiak Jesusen eskutik artu naiez.

        Orra Jesusek ekusten zuena onez ta milagroz bazterrak betetzen zituen denboran: bere ondoan ta berari zerraikola munduko guziak. Baña gero bere lanerako artu behar zuen bide agorra artu zuen aldian? A, horduan ez, baizik orien beren eskerbagenz gaiztoa ta bere bakartasuna.

        Jesusek mundura ekarri zuen lana zen bekatupe gogor galdutik gu ateratzea; ta gu ateratzea bere neke ta izerdi andiekin, bere Pasioneko odol isurze ta tormentu guziekin ta gurutze batean ilzez, flakiz ta oñazez bizia kenduko zion eriotz gogorrarekin, ta era onetan gu ateratzeko utzi behar zituen len bere Jangoikonza agertzeko egiten zituen gauz andiak eta milagro guziak; bada milagroka asi baliz bere Pasioko denboran, beldurtu ta izutuko ziran beraren juezak eta borrero gogorrak eta etziran Jesus listuz ta golpez betetzera, Jesus azotez urratzera ta Jesus gurutze batean ilzez josirik uztera atrebituko, ta etzuen Jesusek egiñen bere lana ta egiteko agitz nekaria; ta osoki ark hau egiteko geldirik iduki zuen bere esku milagraria ta utzi zuen bere burua bere etsaien eskuan ta horduan ekusi zuen bere Apostol ta kasi beste guzien eskergabenza; bada bere etsaiak Jesus lotu zuteneko, hura utzi ta iges joan ziran Apostol guziak eta beste guzietatik agitz guti izandu ziran argana geroz ill arte guzian urbildu ziranak.

        Orra Jesusekin ta beste edozein onekin mundutar gaiztoak egiten dutena; jateko ta edateko ta gauzak arzeko guziak aide ta adiskide, baña nekerako ta ari lagunzeko ezagun ere ez. Hau bera da purgategiko gaisoekin ere geien-geienak egiten dutena. Orietatik bat izan etzaitezen, agertu nai dizkitzut gaur purgategi bereko zenbait neke ta pena.

§ I.

        Purgategi-purgatorioa anim fededunen garbitegi sutua da, baña bekatu txikirik baizik edo andi barkatu gaberik beinzat ez duten animena. Animen garbitegi Purgatorio hau lurpean arkitzen da ta beti-beti arkitzen da su izugarriz betea, beste aldi batez ekusi genuen bezala. Baña garbitzen dauden anim guziak ez dira an bertan beti garbitzen; garbitzen dira zenbait, garbinz-gaia egin zuten toki bazterrean.

        Bernardino del Busto deritzan gizon jangoikotar batek, berak dionaz, izandu zuen Bartholome zeritzan anai txiki bat. Ill zen hau zorzi urte zitueneko. Hura etziten zen gelan zeutzanak aditzen zuten lenbiziko arratsetik aur ill hau an bertan esaten Aita gurea ta beste otoitzak. Beldurtu ziran guziak eta urrengo arratsean sartu zituzten gela berean beste lagunak eta gelditu ziran beren argiarekin. Etziteko ta otoitzak esateko hordua etorri zeneko, ekusi etzuten batek aizez itzali ta emendatu zuen argia ta asi zen lenagoko arratsean bezala bere otoitzak egiten ta hau bera agi-gertatu zen beste zenbait arratsez ere ta gero ez. Aditu zuten guziak ezagutzen zuten hitza, ta hitza zen aur ill berriarena ta izandu zuen onek an bere purgategia, zeren an egin zituen bere bekatu txikiak eta bekatu oriek, beraren anaiak dionaz, ziran arratsetan etzin baño len otoitzak ez esan naia edo gaizki esatea (Part. 2 Ser. 2 del Rosar.).

        Baña lur gañean beren garbitegi-purgatorioa dutenak ere berekin dute azpiko purgategiko sua. Vormaciako toki zabal batean arrats oro agerzen ziran gerrako gizonen ainzurako zaldizko zenbait eta batak batetik eta besteak bestetik atera ta agertu horduko, elkarganatzen ziran lasterka etsai amurratu zenbaiten eran ta an zebilzan ezpataka ta lanzaka ta al zuten gisan elkar ill behar zutenak ziruditela. Bazter artan bizi zen eremutar bat eta zenbait lagun artu ta ara zen bein gauz hura zer zen ekusi ta ikasi naizik, eta agertu ziraneko Jangoikoaren izenean galdetu zien nor ziran ta zer zen zekarten egitekoa. «Gu gara», eranzun zioten, «probinzi onetan soldadu izandu giñan zenbait eta emen egin genituen ta konfesioz barkatu ziran gure kulp eta bekatu guzien zorrak ateratzen gabilzanak. Gure azpiko zaldiak, eskuko armak eta gerekin dakargun guzia purgatorioko sua ta garra da»: quidquid enim gestamus, ignis est; «ta itxura onetan dakargu bekatu berak egin genituen bidez orien zorrak atera behar dirala adirazteko» (Tritem. chronic. an 1098).

        Eta orra, balizake bekatuagatik itxe berean purgatorioa duten zenbait animak eta berekin dakarten purgategiko suak eragiñak diran zenbait itxetan noizbait aditzen diran soñu, ots eta eskanbillak, eta eskanbil-soñu ta ots aditzen ta ikasten dituztenen otoitzak, mezak, barurak eta purgategiko zorrak ateratzeko diran beste lagunzak eskatzeko. Zer gerta ere, ez ukatu oriei edo purgatorioko gaisoen izenean eskatzen dizkitzuten aingeru onei zeren lagunz oriek; bada on izain dira, beste bidez datozenak badira, eskanbill orien oriek egile gaiztoak ortik aienatzeko ere.

        Gañerako fededun illen anim zordunak lurpeko presondegia dute purgatorio ta garbitegi. Batetik bestera dabilken batenzat neke andia da toki batean beti preso ta loturik egon beharra, urrezko presondegi eder batean balego ere, ta purgatorioko ersi-mearrean dauden animak balebilzke Jangoikoak an lotuak ezpaleduzka (nola, uste dezu?) aize bizia baño agitz biziroago; bada balebilzke, Jangoikoak utzi ezkero, eguzkia agerzen den bazterretik aren gorde-tokiraño; bai ta emendik zeru bereraño ere zure begia bezain laster, ais eta ariñ. Bada beren gorputz nagi astunean dautzanean ere presondegi batek naigabetzen baditu animak, zenbat eta zenbat naigabetuko du gorputzik bage ta arintasun uts egiñik arkitzen den aldian ta arkitzen den denboran purgatorioa bezain presondegi estu, mear, illun, izugarri sutuan?

§ II.

        Presondegi edozein presondegi da, presondegian izanagatik batek illezko ta maidirezko ta mantazko bere oatzea ta oatzean lo egiteko denbora; ta denbor berean izanagatik batetik bestera ibilzeko ta zutik edo jarririk egoteko toki ta hastia; zer presondegi izanen da, bada, purgatoriokoa? Purgatorioan alabaña ez da orrelakorik, ez da sua ta sua besterik, eta sua, dakizun bezala, lo egiteko (animak lo egin albaleza ere) oi-oatze gaiztoa da ta ez da ibiltegi edo atseden-toki obea, batez ere purgatorioko sua.

        Zer su dela uste dezu purgatorioko su hau? Infernuko su bera, zenbaitek esaten dutenaz, edo infernu berekoa bezain bizi, bero, erretzallea; ta su, bere labean edo sutegian ta sutegi edo labe aorik, zulorik edo zirriturik ere ez duen batean sartua; ta su, berez beti-beti ta era batean ta berdin erretzen duena.

        Ango su orren erretz hau zer erretze den ekusteko, ekus dezagun emengo suak ere ersi-estuturik arkitzen den aldian egiten duena. Eskopet batean sarzen den polbor piskak sua arzen duen ezdabaidan aienatzen du egontegia kenzen dion bala, ta balak daraman indarrarekin, berunezkoa izanagatik, batzen badu bidean gizon bat, urratzen diozka aragi-ezurrak eta igarotzen du batetik bestera. Eskopeta baño andiagoa da sutunba edo pieza, ta sutunbak edo artilleriak duen karga edo polbora sutzen zaionean, botatzen du ogei ta lau librako bala legu-erdi ta urratzen ditu bidean batzen dituen paretak, aritzak edo beste gauzak. Sutunb onen erdirik ez da luzez, zabaltxeago badere, mortero deritzan gerrako arraz-modu bat, eta sarzen badiote dagokan polbora ta polbor gañean bere bonba, naiz dela laur edo bost kintalekoa, polborari sua eman horduko tiratzen du odei aldera ta agitz urrutik, ta bonbak bere erortokian urratzen du itxea, eliza edo azpian arzen duen gauza, ta berekin daraman metxaren suak barraneko polbora ukitu horduko, lertu ta bazterretara banatzen da bera ta zati bakoitzak erdi bi egiten du bidean arkitzen duena.

        Guzia baño ere geiago da esatera noan gauza. Zula bedi azpitik murru edo murall luze lodi bat edo aitz andi bat; bete bekio polbor estutuz zuloa ta eman bekio sua; suak polbora ukitu horduko aize gañean ekusiko dituzu, txori egin balira bezala, aitz eta murru izugarria. Zergatik hau guzia? Zeren suak, non nai arki, eskatzen duen bere ater-bidea ta bazterrak urratu nai dituen bide hau arkitu arte guzian; bada purgatorioko suak ezpadu, ez duen bezala, ater-biderik eta sarturik arkitzen bada, arkitzen den gisan, ango anima bakoitzaren barren guzian zer neke-erretzak eta zer oñaze latz-gogor-miñak izan behar ditu an anima gaisoak; bada duen su ta gar guzia beraren barrenean arretzen ta egosten dagon su-garra da.

        Norañoko gauzak diran animaren ango erretz eta oñaze oriek obeki jakiteko jakin behar dezu purgategiko suaren aldean emengo suak, anitzek dionez, su itzalak dirala; bada ango suaren itzal onek erretzen badu dakigun diña ta egiten baditu ekusi ditugun gauzak, zer gauzak eta zer erretzak egiñen ditu su bizia den purgategiko su andiak?

        Badakizu zergatik den su itzala purgategiko suaren aldean emengo sua? Zeren berez duen indarra baizik ez duen emengo suak eta angoak duen guzia dezaken Jangoikoak eman nai dion guzia ta ematen dion agitz eta agitz andia. Zein andia?? Adituko dituzun berriak adirazten duten diñakoa.

§ III.

        S. Franciscoko, ta S. Domingoko fraide bik eman zioten elkarri lenbiziko ilzen zena biziari agertu ta bere berriak ekarzeko hitza; ill zen S. Franciscokoa ta barazkaltegiko maiak zuzenzen zebillela, agertu ta esan zion S. Domingokoari garbitegi-purgatorio sutuan arkitzen zela hura. «Baña nola?» galdetu zion fraide biziak. «Bazter guzietatik eta barrendik guztiz errea», eranzun zion illak; eta ari adirazteko zer suz erretzen zen an, pasadan eman zuen eskuz aldakan zegon intxaur-olezko maian golpe bat eta ukitze berean utzi zuen ola barreneraño errea (Del Rio 1. 2, disquis. magic. c. 28, sec. 7).

        Berrogei ta amalau urtetaraño hereje bizitu zen Hungrian Juan Clemente zeritzan gizon bat. Herejia utzirik itzuli zen gero Eliz santara ta bizitu zen fededun ona bezala gerozko beste zazpiz; ill ta agertu zekion bein bati ta gero besteei eun alditaraño. Etzuen hitzik esaten, baña ekusten zuten guziak ezagutzen zuten zein zen ta otoitz eskean zetorrela. Ekusi zutenetatik batek esan zion bein: «Siñis dezadan purgategiko suan arkitzen zarala, nolerebait adiraz hau zuk niri». Juan Clementek hau aditu ta egin zuen eskuko heri-behatzez an bere saskian tolestaturik arkitzen zen oial batean gurutz bat eta heri-behatzez oiala ukitu bezain laster heri-behatzeko suak erre zituen oial-tolest guziak ta egiñik gelditu zen saski ondoan gurutzea. Hau bera eskatu zioten beste batez ta egin zituen era bereko iru gurutze gelan ilzetik zegon ur bedeik-onzi batean; ta gurutze, onziaren barreneraño sartu ziranak eta norañokoa den purgategiko suaren indarra adirazten zutenak. Testigu-anzak arturik klaratu zuen Juan Clemeteren Estrigoniko Arzobispoak egia zela hau guzia ta agertu ta klaratu zuena agitu zen 1640garren urtean.

        Beste bidez ere adirazi zaiku purgategiko suaren indar andi hau. Oñaze ta min guztiz arrigarri gogorrak zituen eri batek eta eskatu zion Jangoikoari ziola bertan osasuna edo eriotz ona. Bidaldu zion Jangoikoak aingeru bat esatera min-oñazea zela aldi artan ari zegokana, zeruan gero sarzeko, ta ark emen edo purgategiko suan eraman beharra, ta eraman beharra urte batez emen edo irur egunez purgategiko su andian. Hau aditu ta «Irur egun fite ta laster joaten dira», esan zuen eriak, «ta urte bat emen baño naiago ditut irur egun purgatorioko su guzian». Bertan ill ta joan zen purgategira. Hordu bat an egin zueneko uste zuen joan zirala irur egunak eta aingeruaren begira zegon ezbai ta puntu oro; baña beste hordu ta hordu osoak joan ta ere, etzen aingeru ona agertu, ta gero ara zeneko, «Hau zer engañu da?», esan zion aingeruari. «Ill bete ta geiago da ni emen nagola ta irur egun baizik ez nik emen egin beharrak?». «Ez eta egun bat ere», eranzun zion aingeruak, «eta oraindik etzaio lurra eman zure gorputzari». «Zer diozu, nere aingerua? Beraz erakeria da nik egin dudana», esan zuen purgategiko suan erretzen zegonak; «eskatu behar diozu Jangoikoari naramala berriz mundura; bada beste bi egunez emengo suan egon baño naiago dut an egon azken juzganzako eguneraño ere leneko nere neke ta oñaze guzien artean» (Cantimpr. L. 2 Ap. c. 54). Eta Salvatoreko Frai Constantino zeritzan batek purgategitik atera ta agertu ta esan zion beste adiskide bati: «Egiñen nuke juramentu, nere eritziz bai zirala irur urte an egin ditudan irur egun bakarrak» (Baron. an. 1586).

        Uzten balio Jangoikoak purgategiko edozeni zuekin egiten Enrique enperadorearekin Pullako Troia deritzan erri bateko mutiltxo zenbaitek egin zutena, ez lukee an ekusiko ekusten duten diña neke ta su. Mutiltxo orien erri Troiako errebelatu gaiztoak etzioten enperadoreari, berarena bazen ere, an sarzen utzi nai. Soldaduz ingurutua ta aren murall sendorrak urraturik zeduzkan enperadoreak eta soldadu guziak ezpatak arturik errian sartu ta erritarren odolez ta ondasunez asetzeko prestaturik arkitzen ziran. Erriko gaisoak hau ekusi ta bildu zituzten sei urtetik amarreraño zituzten mutil txiki guziak; egin behar zutena ongi erakutsi ta erritik bidaldu zituzten enperadorea arkitzen zen toki berera. Joan ziran aurrak negar ta negar ta bularrak okabilka urratzen zituztela ta enperadorearen aldera ziranean, belaunikaturik eta bekoki-kopetekin lurra ukitzen zutela, eskatu zioten, arren, barka zezala orien ait-amen ta erriko beste gaisoen kulp-oben guzia. Oriek era artan ekusi ta urrikaldu zen enperador jauna ta eman ere zien eskatu zioten barkanza ta sartu zen errian erritarrak atsekaberik eman ezpaliote bezain baketi ta ongille.

        Purgategiko edozein arkitzen den gisan su ta gar egiña ta oñazez betea agertu ezkero zure otoitzen, baruren, mezen, aldareak ekuste ta komunioko irabanzen eske, orrekin bere zorrak atera ta zerura igateko, etzenuke bihotzik izanen ari zuk ori ukatzeko; ta gutiago ori zuk ukatuko zeniokie ait-am-hume gaisoei edo beste aide, adiskide ta ezagunei. Eskatzen dizkitzue, bada, an bertatik su izugarrizko negarra dariela. Ez ukatu, arren, nai ezpadezu ori bera zurekin dagiten zure ondorengo beste guziak. Ez arren, ez.