XII
Erregeen urrengo
bigarren igandeko irakurraldia

Nuptiae factae sunt in Cana Gallileae. Ioan. 2.

Gaia: Zein ona ta zertako den ezkontza

        Kristau-ezkonzak izandu ditu etsai gaiztoak, baña etsai hereje galduak. Ezkonz-etsaiak ziran Simon Mago, Manes gaiztoa, orien eskolar guziak eta orien gisako beste zenbait. Orien aoan kristau-ezkonza deabru galgarriaren lana da; ta lan, bere suzko infernura geiago eraman naiez ark egiña, zeren ezkonzez ezkonzik bage baño geiago datozen mundura, ta hereje oriek esaten dutenaz, geiago ta obe deabru gaiztoak nai duenerako ta infernua gizon ta andrez betetzeko.

        Baña gezurra da oriek dioten hau, dio S. Epifaniok; eta hau bera diote beste anitzen artean S. Geronimok eta S. Agustinek; bada Jangoikoak egiña da, diote, ezkonza, ta Jangoikoak egiña, zerua santuz ta onez betetzeko ta fededun onak aingeru gaiztoen kathaderak arzeko ta zeren ezkonzan gaiztatzen ta galzen diranak beren obenez ta kulpaz gaiztatzen ta galzen diran, ez ezkonzaren kulpaz.

        Geroztik ere Luterok eta onen gisako beste hereje gaiztoak esmatu ta iratsi diozkate ezkonzari ez diran anitz gauz, ta orien artean, ez dela betikoa kristau-ezkonza ta ezkonduak utz dezakela gogo gaiztoak ematen dion aldian bere bizikidea beste bat arzeko edo gogo berak ematen diona geroz egiteko. Gezurra ori ere, gezurra, ta gezur, len ekusi duguna bezain andia; bada ezkonz sakramentuz elkarganatzen ditu Jangoikoak ezkonzen diranak eta era orretan Jangoikoak elkarganatzen dituenak «Utz bitez geldirik», dio Jesus maitagarriak, «bietatik baten eriotzak berez ditzan arte guzian»: quod Deus conjunxit, homo non separet.

        Hau da erromatarrak ere Kristo Jaunak sakramentu hau egin baño len beren ezkonzan egiten zutena; bada ezkonzen zen andreak eramaten zituen iru sueldo edo diru txiki bere senarraren itxera; ematen zion bata senar berari; etxeko sukaldean erretzen zuen bigarrena, ta sarzen zuen bestea senarraren dirutegi zorroan, ta orrekin betiko beretzen zituen senarra, etxea ta itxeko ondasun guzia. Al-ere erromatarren ezkonza ezkonz-usia zen kristau-ezkonzen aldean, bai ta munduko beste guzien ezkonzak ere; bada kristau-ezkonza da munduko ezkonz guzietan Jangoikoaren sakramentua, ta sakramentu, S. Pablok dionez, gorde andia: Sacaramentum hoc magnum est (Ephes. 5,32), ta erromatarren ta beste guzien ezkonzak lurreko tratuak ziran, sakramentuak ez.

        Hereje-tzar ezkonz-etsaien ezpañak lotzeko guztiz egokia da egungo Ebanjelio santuak esaten diguna ta Kristo Jaunak bein egin zuen gauza. Ebanjelio santuak diona da Galileko Cana deritzan erri batean izandu zirala ezkonz bat eta ezkonz-ezteiak, an arkitu zela Jesusen Ama, bai ta Jesus bera ere berari zerraizkan Apostol zenbaitekin eta Jesusek aldi artan ezkonz onaren ta ezkondu bien alde ur utsa ardo on goxo egiñik utzi zuela.

        Ezteiak bukatu baño len bukatu zen ezteitako ardoa. Ezteitarren ta bi ezkondu berrien alde hitz egin zion Jesusi beraren Ama maiteak, eskatuz zegiela egin zuen urrikarizko lan hau. Hau aditu ta maiaren inguruan zebilzanei esaten die Jesusek: «Bete zatzue urez onzi ustu oriek», eta bete zituzteneko esaten die: «Emai(o)zue ortik edatera maipuruan arkitzen den jaunari», ta ardo eder on egina arkitu zuten berak an bota zuten ura. «Orra», esaten du gero Ebanjelio santuak; «ur hau ardo egitea da Jesusek egin zuen lenbiziko milagroa». Egin zuen, ekusten dezun gisan, bere eskuz, bere Ama ta Apostol jaunak berekin zituela, ezkondu berrien ta orien beren ezkonzaren alde, ta gauz gaiztoren alde milagrorik ezin egin diteke. Beraz, berez gauz ona da kristau-ezkonza. Bestela etziran ezkonz-ezteian sartuko Apostol jaunak eta Jesusen Ama ta gutiago Jangoiko-gizon Jesus bera.

        Gauz ona dela ezkonza lenagotik ere adirazia daduka Espiritu Santuak; bada esana daduka iru gauzek egiten diotela atsegin Jangoikoari ta orietatik bat dela ezkondu bik elkar ongi arzea: vir, et mulier sibi bene consentientes (Eccl. 25,1). Siñisten dugu guk hau ta orain ekusi behar duguna da senar-emazte biak atseginz hau Jangoikoari egiteko egin behar dutena, ta lenbiziko aldian senarrarena.

§ I.

        Bere emaztearekin bizitz on bat egin ta Jangoikoari atsegin egin nai dion senarrak ezkondu baño len asi behar du lan onetan; ta askunz ta aste hau da gaztedanik emaztegai on bat arkitzeko ongi bizitzea; bada Espiritu Santuak dion bezala, emaztegai onak mutillak egiten dituen gauz onen saria da: mulier bona... dabitur viro pro factis bonis. Zori oneko mutill ezkongaiza da bide onez bizikide on bat arkitzen duena; bada bizikide ta emazte ona, Jangoikoak onen senarra ta bien humeak zerurako daduzkatzielako siñu-senallea da, dio Eskrituraren klaratzalle andi batek: Palatius censet, bonam uxorem signum esse praedestinationis viri, ac filiorum (Cornel. hic.).

        «Baña begira», esaten dio Espiritu Santuak ezkondu behar duen mutillari, «begira; emazteki baten ondasuna ez da aurpegiko prinza ta edertasuna, ta ezkonzeko ez orri begiratu»: ne conspicias mulierem in specie (Eccl. 25,28), «ez eta aren apainketari ere»: averte faciem tuam a muliere compta (Eccli. 9,8); «begir egiozu», esaten dio azkenean, «zuri dagokizunaren birtuteari; bada emazteki Jangoikoaren beldurti birtutetsua da emazteki zure hondragarria ta zeruko bidean ongi lagunduko dizuna»: mulier timens Deum, ipsa laudabitur (Prov. 31,30). Hau da gauza, beste zenbaitek ere bai ta Enperadore Teofilok egiña.

        Aita ill ta amak azi zuen kontuz bere seme Theofilo hau. Ezkonzeko adin onean ekusi ta bildu ziozkan Inperio guziko ezkongai Dam, ari zegozkanak, guzietatik ar zezan berak nai zuena. Oriek ark ekusi baño len adirazi zion amak plumaz ta paperez bakoitza zein zen izatez, edertasunez ta birtutez edo beste bideren batez. Perla zeritzan Enperadore beraren jauregiko sal eder batean zeuden horduko ezkongai guziak eta sartu zen Enperadorea guziak ekustera. Begiratu ta hitz egin zion bakoitzari. Guztiz ederrak ziran zenbait; agitz ederki apaindurik arkitzen ziran beste zenbait; eztizko hitzak zituzten beste zenbaitek eta azkenean ekusi zuen Teodora zeritzan bat. Hau arkitzen zen arrotasunik bage ta besteen aldean humilki jaunzia; gutitan jasotzen zituen lurretik begiak, eta jasotzen zituen, fite berriz ta laster lurrera begira uzteko. Hau zen guzien artean geiena zekiena ta gutienik hitz egin zuena; baña bere egoera kontuzkoan ta beste gauz guzietan agerzen zuen hau zela amak Enperadoreari adirazi ziona ta buru onean, birtute zerukoan ta animako bere gauz guzietan beste guziei gañez egiten ziena.

        Hau ta beste guziak ekusi ta egondu zen zenbait denboraz Enperadorea zer egin etzekiela ta azkenean urbildu zen Teodoragana ta eman zion amak artako prestatu zion urrezko sagar perlaz edertu bat, esaten ziola: «Nere begiak bakarrik ezkondu behar balu, beste batekin ezkonduko lizake; baña ezkondu behar dute nere adimentuak eta animak ere, ta oiek, ederragoak utzi ta artzen zaituzte zu nere bizikidetako ta zuk izan behar dezula nere emazte ta nere Inperio guziko ondasun andien jabe adirazten dizu orain nik eman ta eskuan dezun sagar orrek». Hau ari esan ta beste guziei agur bat egin ta atera zen andik Enperadorea. Ezkondu zen gero Teodorarekin ta etzitzaion sekulan damutu arekin ezkonduaz, zeren Teodora izandu zen Constantinoplako Enperadorek izandu zuen emazterik oartuena, konsejaririk onena ta Teofilorekin beti bizikide onaren lanak ez ezik, ama maitariarenak ere egin zituena (Caus. Cort. s. p. 2). Nai badezu, bada, bizikide on bat, egizu ezkondu arte guzian Enperadore onek egiña; bizi zaitez ongi ta garbiro; egizkitzu zeren amaren esan onak eta billa zazu buru ona duen neskatxa ta birtutetsua.

        Hau arkitu ta onekin egizu Teodorarekin Enperadore Teofilok egiña; egizkitzu bienak, dituzun ondasunak eta beste gauza; gizonarenak bezain esku onak dira oriek gordetzeko ta ongi erabilzeko andre birtutetsuarenak eta biak elkar ongi arzeko ez da hau bezain bide zuzenik; bada hau da gauzak meeki eragiteko ta bake on bat izateko biderik onen-onena ta, S. Agustinek dionaz, senar emazteen egiteko andia: ordinata imperandi et obediendi concordia.

        «Ezkonzan buru da senarra, ez dut ukatzen», dio S. Pablok, «baña Kristo Jauna Elizaren buru den bezala»: vir caput est mulieris, sicut Christus caput est Ecclesiae (Ephes. 5,23). Elizaren buru Kristo Jaunak ongi nai dio bere Elizari ta beti-beti maite du ark Eliz hau, ta hau bera da bere bizikidearekin senar onak egin beharra; bada «Gizonak!» esaten die S. Pablok oni ta orrelako beste guziei; «gizonak! maitatu zuek zeren andreak, bere Eliza Kristo Jaunak onesten ta maitatzen duen eran»: viri, diligite uxores vestras, sicut et Christus Ecclesiam (ibid. v. 25).

        Kristo Jaunak ekusi zuen bere Eliz hau lenbizian guztiz aurra ta txikia; andik laster nekez, tormentuz ta martirioz erdi urratua, ta gero ta beti hereje gaiztoz ta geienen bekatuz ta gaiztakeriz agitz zikindu-loitua, ta al-ere ez dio bekaitzik agertu bein ere, ez eta ez dagokan hitz bat esan ere. Bere Eliz onekin egin du Kristo Jaunak agitz geiago ere; bada onetsi ta maitatu du beti-beti ta era berean maitatuko du emen bizi den arte guzian ta gero eternidadeko glorian. Eta orra senar onak bere bizikide emaztearekin egin behar duena: bera baño gutiagokoa izanagatik jaiotzez, adimentuz, dotez ta diruz aren andrea, begitan orrelakorik ari ez ematea; asaldaturik, aserreturik edo zaputz noizbait ark hau ekusiagatik, ez-ekusi egin ta bere gauzak poliki egitea; etxeko gauzen maneanzan, jan-edanen prestanzan, humeen ta ganadu guzien moldanzan ta gañerako bere egiteko guzietan labur ta eskas andre beraren eskuak ekusiagatik, hitzik ez ateratzea ta mindu bage gelditzea. Hau da Kristo Jaunak bere Elizari egiten dionarekin adirazten diona ta bere Apostol S. Pabloren ezpañez esaten duena, oni esan-erazten dionean: «Gizonak, ez mindu zeren buruak, ez eta zeren andreak ere»: viri, nolite esse amari ad illas (Colos. 3,19).

        Ez, bada, zuk orri naigaberik eman berandu itxera etorriz, etxean etxerako ta zere humeenzat behar dezuna bestetan galduz, ez eta bekaitzez, begiratze zorrotzez, hitz mingarriz, mututuz edo beste bideren batez ere; bada senarrak onetsi behar du bere andrea bere gorputz zatia bezala, dio S. Pablok: viri debent diligere uxores suas, sicut corpora sua (Ephes. 5,25); ta batek bere gorputza onestea gaitzik oni ez egitea da ta egin behar dituen gauz guzietan indarrak emanez, argi egiñez ta dezaken alde guzietara ongi ta meki lagunzea. Hau bera senarrak emaztearekin egitea da ark hau onetsi ta Jangoikoak nai duen gisan biak bat egiñik bizitzeko bidea: erunt... duo in carne una (1 Cor. 6,16).

§ II.

        Baña gizonak bakarrik egin behar ez du onetarako den guzia; lagundu behar dio emazteak ere bere lan onetan ta Jangoikoak nai duen gisan elkar ongi arzen ta elkar onesten, elkar arturik gero hume berak ongi azitzeko. S. Pablok senarrei bezain garbiro emazteei ere erakusten die beren lan onetarako jakin behar dutena, esaten diela: «Andreak beude prest senarrak nai dutena, Jangoikoak nai duen gauza bezala, ongi egiteko»: mulieres viris subditae sint, sicut Domino (Ephes. 5,22).

        «Senarrak nai duena ongi egiteko andrea prest egotea andreari berez ere dagokan egitekoa da, dio Abulense deritzan Interprete andiak (in c. 13, Gen. c. 7,55); zeren gizona andrea baño geiagokoa den ta geiagokoa buruz, eskuz ta beste anitz aldetara ere, ta orregatik den andrearen jauna ta burua, S. Pablok dion ta ekusi dugun bezala: caput mulieris vir (1 Cor. 11, v. 3), ta jaunak nai duena egin behar du jaunaren eskukoak. Bai ta zeren andrea gizonari dagokan gauza den ere; bada andrea, Eskritura Santak dion bezala, gizonaren kostill ta saiets-ezur batez egiña da: os ex osibus, et caro de carne mea (Gen. 12,23); ta gizonaren gauzezko gauza gizonak nai duenerako da, beraren sagardiko sagarra berak nai duenarenzat den bezala. Eta orra (...) andrea gizonak nai duena egiteko prest egotea andreari berez dagokan egitekoa den. Bai ta bere obenez dagokana ere.

        Zergatik, uste dezu? Hitz berak dionagatik edo egin zuen bere bekatu ta lan gaiztoagatik; bada Evari deabru galduak arrotu zion burua Paradisuan esan zionarekin, esan zion aldian: «Jangoikoaren erakoak izain zarate, berak debekatu dizuten arboletik jan-ezkero»; ta izanen zelakoan jan zuen berak eta jan-erazi zion bere senarrari ta gelditu ziran biak Jangoikoaren erakoak ez, baizik deabru galgarriaren gis gaiztokoak eta bekatuz belztu-itsusiak eta sekulako su-gai egiñak. Egin ta eragin zuen bekatuagatik, bada, bigarren aldian gelditu zen andrea senar-pekoa ta leneko gisan senar jaun-pekoa ez, baizik senar nagusi-pekoa, Interprete berak dionaz; ta Eskritura Santak adirazten duen gauza da Interprete onek diona; bada bere lan errebes gaizto hau egin ondoan, esan zion, dio Eskritura Santak, Jangoikoak Evari: «Gizonaren eskupekoa zara gaurgero ta eragiñen dizu nai duena»: sub potestate viri eris, et ipse dominabitur tui.

        Baña berez ta bere bekatuagatik egin behar duena gogoz ta bihotzez bere senarrarekin egiten badu, agitz lagunduko dio andreak oni bake onean ta behar den eran beren gauzak egiten; orregatik egin behar du emazteak senarrak nai duena, onek esaten dion guzian, «dagiela hau, utz dezala hura, joan dedilla onara edo ara, datorrela onelako edo alako hordurako, dagola geldirik, dabillela, apain dezala hau edo hura» ta era bereko beste gauzaren bat, baldin bekaturik bage egin ditezken gauzak badira ark esaten diozkanak; eta sinis beza hau dela berak nai duena azkenean egiteko bidea, gizon zar batek bein ezkongai bati esan zion bezala.

        Ezkonzeko zegon bein buru onezko neskatx bat eta bizitz on bat bere ezkonzan egin naiez ta artako bidea ikastera joan zen zar bat gana ta galdetu zion: «Jauna, ta zer da ezkonzan ongi bizitzeko dagikedana?». «Senarra zere eskuratzea», eranzun zion zarrak. «Baña nola, jauna?», esan zion gazteak. Eta zarrak: «Senarrak nai duena gau ta egun ta beti egiten dezula; hau da orretarako bidea»: Si vis imperare viro, pareas; bona enim mulier parendo viro imperat. Ala ekusi dute hau egin duten emazte onak eta besteen artean Franziko Erregin Clotildek.

        Borgoñako Prinzipe baten alaba zen Clotilde hau. Beraren ait-amak ill ta azi zuen agitz ongi, hereje arriano bazen ere, osaba batek. Etzion osabak uzten etxetik ateratzen ta milagroz ekusten zuen batek ere. Al-ere izandu zuen onen berria Franziko Errege Clodoveok eta bidaldu zuen ekustera ta aren berriak arzera Aureliano zeritzan bere jauregitar prestu bat. Ara joan ta denbor andian ezin ekusiz Clotilde enoiatu zen Aureliano; ain gordea zedukan beraren osabak; baña hura ekusi bage bere erregegana itzulzeko asmotan arkitzen zen berean, aditu zuen alako egunez aterako zela Elizara ta bidenabar eginen ziela limosna arganatzen ziran guziei. Alderagotik hura ekusi naiez, egun artan artu zituen Aurelianok eskean zebilzanen tresnatzar batzuek. Era artan sartu zen Clotilderen itxe atarian arkitzen ziran errumesen artean ta artu zuen Clotilderen eskutik limosna. Hau arzean muñ egin ta apatu zion eskuan Aurelianok Clotilderi. Artara ohartu ta bildu zuen bereala Clotildek eskua ta begiratu zion nor ote zen jakin naizik eta ezagutu zuen tresnak zirudiena baño geiagoko gizona zela limos-artzallea. Galdetu ziozkan anitz gauza ta bidenabar ikasi zuen Aurelianok nai zuena. Joan zen andik ostatura ta ostatutik Clodobeoren kortera ta eman ziozkan Clodoveori ark uste baño ere Clotilderen berri agitz obeak.

        Clodoveok eskatu zuen Clotilde ta artu zuen bere andretako. Atera zen aren bidera Soisons deritzan erri bateraño ta hura ekusi zueneko, jaitsi zen Clotilde, belaunikatu zen aren oñetan ta buruz lurra ukitzen zuela, esan zion Erregeri an zetorrela aren serbitzari-eskupeko izatera. Eta izandu ere zen beti-beti bere bizi guzian ta nai zuena egin zezala bere gelara Erregek gaztigatu zion batez, eranzun zion etzuela ark Erregeren naikunza bai ta beste naikunzik. Eta esan oi zuen Clodoveo Erregek: «Nere andre Erregiñak adimentu ta oroitzapen ederrak ditu, baña ez du naikunzik eta borondaterik».

        Ezkondu ta laster atera zen Errege ger gaitz-perillezko batera. Artako gauzak ark prestatu artean, egiten zituen Clotildek aren alde otoitz bero luzeak eta egiten zituen Erregeren atseginz andiarekin, ta esan zuen bein: «Erregiña pelean hari da nere etsai guziekin ta garaitzen baditut, egiñen dut ari atsegin eginen dion gauz bat». Garaitu zituen milagroz bezala. Itxerakoan atera zitzaion bidera Clotilde S. Remigio Arzobispo Jaunarekin ta argana zen bezain laster, esan zion Erregek: «Clotilde, zere otoitz onekin garaitu dituzu nere etsaiak eta ni ere garaitu nazu zere ibiller polit humillarekin. Zuk nai zenuen ni kristau egitea ta hau bera da orain nik ere nai dudana». Bataitu zen alik lenena ta ibilli zen gero, nola beti ta nondik egiñen zion atsegin Erregin Clotilderi. Orra senar-emazte biak bat eginik bizitzeko ta Jangoikoari atsegin egiteko egin behar dutena: elkarri beti atsegin egitea, gogoaren bortxa noizbait eginen badute ere. Jainkoak diela artako behar den grazi-lagunza. Bai arren, bai.