LVI
Espiritu Santuaren Bazk-ondoko
amazazpigarren igandeko irakurraldia

Quod est mandatum magnum in lege? Matth. 22.

Gaia: Agitz txarrak dira Jangoikoak diona
ez egiteko bekatariaren aitzaki ta ez-naiak

        Jesusekin ziardukaten guzietan azpian gelditzen ziran lege zarreko eskrib ta farise jakinsu guziak eta al-ere jokoan galdu ta galdu hari denak egiten duena egiten zuten, edo galdu-aldi oro jokatu-nai berri biziekin gelditu ta len galdua irabaz-kitatu ta irabanz andiak egin naiez berriz jokatzea; bada eskrib ta fariseo Jesusek beti garaitu ta mututu uzten zituenak beren azpir-aldi oro arkitzen ziran Jesus garaitu ta beren buruak noizbait gañean ekusi-nai andiarekin; etzuten orretako aldirik galzen ta bidea zuten guzian Jesusen gañ ziran, ekusiz edo galdez hura garaitu naiez beteak.

        Egungo Ebanjelio santuan dugu orien gis orretako gald-aldi bat. Urbildu zen Jesus maitagarriagana farise bat eta galdetu zion, dio Ebanjelio santuak: «Zein da legeko mandamentu andia?». «Buru ta biotz osoz edo ongi ezaguturik eta nai andiarekin Jauna maitatzea», eranzun zion Jesusek eta esan zion bereala: «Bigarrena da bakoitzak besteri bere buruari bezain ongi begiratzea». Eta nor zen Jesus bera orri ta an bildu ziran fariseei adirazteko, galdetu zien Jesusek: «Eta zer diozue, nor da Kristo edo noten semea da?». «Dabiden semea», eranzun zioten bertan ta bereala farise arrdak. «Or1 ez», esan zien Jesusek; «esazue ezperen: Ez dio Dabidek, «Esan zion Jangoikoak nere Jaunari (edo Kristori): atoz, jar zaitez nere eskoi aldean?»: Dixit Dominus Domino meo, sede a dextris meis? Bada Dabiden Jauna bada Kristo, nola da Dabiden seme? Ez dezue ekusten?». Ekusi zuten, bai, ta beren alkekizun andiarekin, ta gelditu ziran galdeket berririk Jesusi egiteko gogo andirik bage, eta ekusi zuten nastuak utzi zituela nasturik utzi nai zuten Jesusek eta bidenabar agertu ziela ezin uka zezakeen egia.

        Egi hau ezagutzeko aski da ekustea etxe on bateko jaun prestuari beraren hume eta beste etxetarrak zor diotena ta jaun beraren etxeko humeekin ta gañerakoekin etxetar berak egin bear dutena. Etxejaun aita prestuari beienik-bein zor diote itxeko hume guziak eskumuñ, esker on ta maitanza; etxeko bere hume berak begiratu bear diote humilki ta errespetu andiarekin, ta hura honratzeko baizik erabilli bear ez dute aren izena, egiña edo ibillera, eta noizean bein ta berak nai duen aldi oro egin bear diozkate beren serbitzu lagunzak eta atsegin egiñen dioten beste gauzak; bada hau guzia zor zaio aitari izatez ere, orien beren jaunza duenari bezala.

        Etxejaun aitak nai du beraren hume ta itxeko beste guziak elkar ongi arzea ta batak besteari gaitzik ez egitea, ta atseginz hau ere zor diote etxetar guziak beren etxajaun onari, ta bigarren atseginz hau egiten ez diotenak egiten diote ez dagokan txarkeria ta atsekanza. Baña andiagoa egiten dio berari berez dagozkan ta len ekusi ditugun gauzetan uts egiten duenak.

        Jangoikoa da munduko guzien etxajaun Aita. Jaun onek lenbiziko bere mandamentuz eskatzen ditu orain adirazi ditugun iru gauzak eta bigarrenaz beste guziak. Lenbiziko mandamentuan sarzen dira legeko iru mandamentu Jangoiko berari dagozkanak eta bigarrenean urrengo zazpiak. Amarrak diotena osoki egiten ez duenak ez du Jangoikoa maite ta urratzen ta austen du Jangoikoaren mandamentu andia, bai ta geienean beinzat besteren bat ere. Zergatik ori? Aitzaki txarrak artu ta egin, nai gabez egin bear duena. Aitzak guklak zuri utz-erazteko ta egin dezazun Jangoikoak bere legeko bi mandamentuz esaten diguna, agerzera noa aitzaki beren ezer-eza ta usteltasuna.

§ 1.

        Ongi ezaguturik eta biotz osoz guk Jangoikoa onest-maitatzea da lenbiziko irur mandamentuetan ta urrengo zazpietan Jangoiko berak esaten diguna, ta esaten digu hau guri uts egin bage ta zuzenki eragin naizik. Badira fededunen artean anitz orietatik batean edo bestean utsegiten dutenak, eta uts egiten dute aitzaki txarren batez beren begiak estali ta; zeren lotsagarria ta alkeduna den orien uts-egite obendun bekatua ta begi agertuz ez ekusteko obea. Beren uts-egite ta bekatu lotsagarria estalzeko arzen dute zenbaitek estalki bat eta besteak bestea, ta Jangoikoaren legeko mandamentuak bezala bitara bil ditezke oriek ere: bata da lege beraren gogortasuna ta bestea bekatugilleen ez jakiña, ta bata ta bestea da aitzaki agitz txar ustela, orain nik ekus-eraz uste dudanaz.

        Jangoikoaren legea urratzen duten ta orregatik Jangoikoa maitatzen ez duten zenbaitek esan oi dute: «Ona da, bai, ta zuzenki ezarria Jangoikoaren legea, baña orrek diona guk egiteko gaitz aldera agitz makurturik utzi ginduen Adanen bekatuak, eta Jangoikoaren legeak eragin bear digun gauz on bat egin nai dugun aldian agitzen zaiku perlesiz oñak elbarri daduzkanari gertatzen zaiona. Perlesi gaistoak uzten ditu oñak edo besoa oñazerik bage ta gaitzik ezpalute bezala, ta geldirik dagon perlesidunak leneko gisan ibilli ta lanak egin uste ditu, artara ezkero; bafla jaikitzera asi horduko alde batera edo bestera erortzen da ta berak bere begiz ekusten du ez dela uste zuena».

        «Hau bera agitzen zaiku», diote aitzakidun bekatari nagiak; «tentanzik bage ta bekaturako bidetik urrun gabilzan guzian zutik eta bekatuan erori bage ibilliko garala unte dugu, baña aragi nastuaren edo etsai gaistoen tentanz bat gugana ezkero edo bide makurren batean oin bat sarzen dugun aldian, bekatuaren lokatzean gautza, ta ezagutzen dugu», diote, «indar gutiko gizenak garala Jangoikoaren legeak diona osoki egiteko». Orra anitz bekatariren aitzakia; baña aitzaki bekatariena, ta aitzaki, pits bat balio ez duena, orain ekusiko duzun bezala.

        Oñak perlesiz zerbait galduak daduzkana ezin dabilke berez ta bakarrik bide luzean beinzat; baña besapetik arzen balu Sansonek diña indar dituen gizon batek, egin lezake bere bidea erorzeko perillik bage, ta bi urteko aurrak aurzaiak lagunzen diola baño agitz errazkiago; baña gizon indarsuak luzatuagatik bere eskua besapetik perlesiduna artu ta ibilzen lagunzeko, perlesidunak artu nai ezpalu aren lagunza ta gelditzen baliz oñik igitu bage, geldituko lezake bere naiez ta kulpaz; bada ibilzeko bear den lagunza bere eskuan duela artu nai ez duenak, ez du ibilli nai ta bere obenez ta kulpaz gelditzen da.

        Onen gisako ezin egillea da Jangoikoaren legea urratzen duen bekatari aitzakiduna; bada berak nai badu ta eskatu ezkero, emanen dio Jangoikoak beraren legeak dion guzia ederki egiteko bear duen grazi guzia; ta lagunz eta grazi hau ez eskatu naiez egiten ezpadu, egiteko gogorik bagez uzten du ta ezin egiñez, flakiz ta indarrik bagez ez. Eta edozein eni edo bekatariri ongi ta bear den gisan eskatu ezkero, emanen dio Jangoikoak bere egitekorako bearko duen lagunza ta grazia. Hau dio Jangoikoak Trentoko bere Konzilioz, Konzili oni esan erazten diola: «Al duena egiten duenari Jangoikoak ukatzen ez dio bere grazia»: facienti quod est in se Deus non denegat gratiam. Agitz lenago ta Elizaren askunz beretik ere bere Apostol S. Pabloren ezpañez agertu zigun Jangoikoak zori eneko dotrin ta egi hau, ta agertu, bere Apostol berari esan erazi ta: «Jangoikoak lagunzen didala (ta lagunduko dit nik nai dudan aldi oro) ez da mundu guzian ta animako nere gauzetan nik ezin dagikedanik»: omnia possum in eo, qui me confortat.

        Uztarria da berez, ez dut ukatzen, Jangoikoaren legea: jugum; karga da berez, bai, lege hau: onus; ta gurutzea da; ta gurutz, zerura nai duenak bere soñean eraman bearra, lege beraren emalle Jesusek dionaz: qui vult venire post me... tollat crucem suam; ta zerura nai duenak nekatu bear du emendik arako bere bidean, ta biziro al-ere, zeren ez den beste bidez aratzen denik, die, Jesusek: Regnum coelorum vim patitur, et violenti rapiunt illud; baña zuk ere aitortu bear dezu uztarri, karga ta gurutze gogor astunagoa dutela deabruaren, munduaren ta aragiaren legean bizi diranak, eta lege makur onetan bizi diranei infernuko neke gogorrak beretzea, fededun onei zeru guzia irabaztea baño agitz geiago kosta zaiela.

        Bada deabruaren legean bizi denak begitan artu bear du berak nai duena egiten ez dion edo gaizkiren bat egiten dion edozein, ta ibilli bear du nondik eta nola bendekatuko den, ta denbor berean ibilli bear du irakiten dagon ur gaziak bezala, aserre ta soseganz onik ez duela. Munduaren legean bizi dena dabill benran ta munduko estimanzan beste guziak egitekoz, diruz edo ondasunez garaitu naizik, eta zenbat ere artan iganagoa, anbat geiago igan nai duela; baña bein ere berak nai diñako honrarik arkitu bage ta bera baño geiagokoak edo goitiago arkitzen diranak ezin ekusi dituela.

        Aragiaren legean bizi dena bere burua edo gorputz-anima atseginz loiez zikindu naiez, gabaz ta isilka dabil; ta dabil, duena galzeko ta bere bizia laburzeko bide guztiz egokian, ta geienetan edo askotan beinzat agitz illun ta sekulako galdu bear duelako beldur andiarekin, ta al-ere dabil bere nekeen arinzallerik arkitzen ez duela.

        Baña Jangoikoak bere lege garbian bizi denari ematen diozka bere grazia ta lagunza, ta grazi ta lagunz onekin agitz leunzen dio bere uztarria (Jugum meum suave), ta arinzen dio bideko bere gurutz eta karga guzia (et onus meum leve); ta bidenabar bere nekeen alde zeruan eman bear dion atseginz andiaren ustearekin sarzen dio biotzaren erdiraño poz eta soseganz andi bat, eta orregatik zenbat ere geiago nekatzen den zerna irabazten ta Jangoikoaren legeak diona egiten, anbat biziroago dabil bere bide zuzenean ta anbat glori geiago irabazten du gerorako, bai ta bere barreneko atseginz eta sosegu geiago ere, gauz onen berria dutenak esaten dutenaz. Eta orra zein gezurtia Jangoikoaren legea lege gogorra dela ta legeak diona egiteko indar gutikoak dirala dioten bekatar gaistoen aitzaki galdua. Ez da, bada, bat ere obea beste anitzek agerzen dutena.

§ II.

        Beste bekatar anitzek arzen dute beren buruak estalzeko beste bide, ta galdetzen zaien aldian nola egin duten anbat gaistaginz eta bekatu, eranzuten dute, zeren uste zuten etzela bekatu. Baña aitzakia da geien aldietan esaten dutena; ta aitzaki, lenekoa bezain txar ustela. Zergatik, uste dezu? Zeren nai dutela ta beren obenez arkitzen diran beren uste txar orretan.

        Bere gauzak ekusteko gorputzak ez ezik animak ere badu bere begia; bafla begi, guzia beti ekusten ez duena ta gutitan ez, eziñez ez, baizik bere gaistakeriz. Hau bera agitzen zaio gorputzeko begiari ere. Ezin bestez ekusten ez du gorputzaren begi itsu jaio edo itsutu denak, ez eta ero gelditzen edo adimenturatzen ez den animarenak ere; eta orien ez ekustea ta ez ekusiz uts egitea ez da uts-egite obenduna ta bekatua, ta ibilli oi den bidez dabillela austen baditu itsu batek an utzi dituzten taz eta bidrio zenbait, ez ekusiz ta uste etzuela austen ditu ta ez du artan obenik, ez eta zer pagaturik ere. Era berean animaz itsu arkitzen dira aurrak adin artera guzian ta eroak beti; ta adindun ta ezagunza dutenenzat zillegi ez diran gauzak egin ta ere, ez dute egiten bekatu, zeren itsuak diran adimentuz ta ez dakiten zer egiten duten. Hau agitzen zaie adimendunei ere gauz gaistoren bat egiten duten aldian, egin ezkero oartu bage; ta orregatik ez luke autsiko isteriak bostgarren mandamentua, tiroz gizon bat illagatik, sasi batean ekusi ta arz edo otsoa delako ustean ilzen balu.

        Baña begi ekusle ona duenak oñetan duena ekusteko idikitzen ezpalu ta bere naiez itsu ibilli ta austen balitu itxeko gauzak, karrikan salzeko dauden kristalak edo bidera atera dituzten arrautzak, bere obenez ta kulpaz ausiko lituke ta bere gain izanen luke egin d(it)uen kaltea. Badira animako begidunak, egin bear dutena ez egin naiez, begiak isten ta estalzen dituztenak eta hura utziz ta utzi bear zen gaistaginza egin ta bekatu egiten dutenak. Beren naizko itsu obendun orietatik dira predikariaren ta konfesorearen hitz onen igesi dabilzanak, buru enezko lagunetara bilzen ez diranak eta zuzendu bear lituzkeen humeen ibilkunz makurrei begiratzen ez dienak, hume berak dituzten joan-etorri, sartu-atera ta hitzket galgarri, jostanz zikin perillezkoei ez ekusi egiten dienak, hume berak gal dezaten beldurrez bide makur oriekin billatzen duten ezkonza ta itxea. Itsuket oriek eta era bereko beste edozein egiten dituztenagatik esan diteke beren naiez ta berariz dirala animaz itsu: noluit intelligere, ut bene ageret, eta bekatu dela aldi orietan egin bear zutena ez ekusi ta uztea.

        Ekusleak erabilzen badu begia bein batera ta bein bestera gauzak ongi ekusteko gelditu bage, begirik ezpalu bezala da ta bere ekuste guziak lagunzen ez dio egin bear duena egiten ta aldi artan ark hau ez egitea bere naiez uztea ta bekatu da.

        Badira beren naiez sarzen diranak bidezko lan, egiteko ta arazo andietan ta saldu-erosi nastu ez zuzenetan, bai ta aragiari atsegin egiten dioten jan-edan, danz, jostatze makur, sartu-atera ez on, eskuk loitsu ta beste ibiller galgarritan ere; ta or oitzen dira zillegi ez diran gauzak egitera ta Jangoikoaren lege santa urratzera; eta ala oriek, nola len ekusi ditugun ta gis bereko beste guziak kontuz ekusi bagez ekusi bear zutena, egiten ez dute egin bear zuten ona ta egiten dute egin bear etzuten gaitza ta gaistaginza. Ala ere galdegiezu nola egin duten beren lan gaistoa ta eranzuten dute: «Ez genuen uste gaistoa ta bekatu zela». Baña orien aitzaki hau gauzari kontuz ez begiratu naiez begiak isten ta estalzen dituenaren aitzaki txar-galdua da; ta aitzaki, nola-nai ibilliz besteren arrautz, kristal, bidrio ta beste gauzak austen dituenaren ta uste-bagean ausi dituela dionaren gisakoa; ta aitzaki, enzat inork artuko ez diona ta gauz ausien jabeari esan-eraziko likeona: «Non zenituen, bada, begiak ekusteko non ezarzen zenuen oña? Bada damu gaistoarekin bad-ere, pagatu bearko dituzu ausi dituzun gauz andi ta txiki guziak».

        Hau bera esanen dio Jangoikoak egin edo utzi bear dituen gauzei ongi ta kontuz begiratu bagez makur dabillenari ta bidenabar esanen dio: «Buru gaistozkoa da etorkizunari begiratzen ez dion gizona, ta nere maitatzalle onak eta nere legeak diona egin nai duenak ongi oarturik eta non dabillen ekusirik oñak ezarzen ditu»: viri mali non cogitant judicium: qui autem inquirunt Dominum, animadvertunt omnia (Prov. 28,5).

        Itsu-itsuan bezala ta zertan ta non dabilzan begiratu bagez bekat-bideetan sarzen diranei agitzen zaie deabruarekin, soldaduen nagusi andi Anibalekin afrikar anitzi bein gertatua. Afrikar oriekin pelean zebillen batez igesi bezala joan zen andik Anibal, bere soldadu guziak artu ta; baña afrikar berei utzirik oarkabean edo ezin bestez bezala nai diña ardo ta ogi ta ja-ki. Afrikar, pelean nekatu ta gosez ta egarriz beteak mai prestatuak ekusi horduko, asi ziran jaten ta edaten ta ase ta bete ta buruak galdu artean etziran gelditu beren jan-edan goisoan. Hau egin ta laster loak artu zituen guziak, zeren mandra-gora deritzan frutaren sukuak le andi bat ematen duen ta frut orren sukuarekin nastu zuen Anibalek utzi zien ardoa. Zelatan utzi zituenak adirazi zioten andik ez urruti gelditu zen Anibali gertatzen zena. Itzuli zen Anibal bere soldadu guziekin lo zeutzan afrikarretara ta gañerakoak irazarri ziraneko ill zituen orien erdiak eta bigarren peleatik bizirik atera ziran afrikar bakoitz-bakarrak esaten zuten gero, ta esaten beren damu andiarekin: «Nork usteko zuen ardo goiso ark zuela anbat gaitz eta izurri?».

        Orra deabru gaistoak bekatari gaisoekin egiten duenaren ainzur egokia: edari enzat ematea bekatuz eta bekaturako izurriz beteak arkitzen diran jostaket eta jaki galduak. Galdu nai ezpadezu, bada, betiko zere burua, utz aitzaki txar galgarri guziak eta bekaturako bide eman dezakeen ibilz eta gauz guziak; ikasi ongi Jangoikoaren legeak diona ta egin beti dien guzia. Egiten badezu, maitatuko dezu, eta bear den gisan, Jangoikoa, bai ta beste edozeñ ere. Jangoiko berak dizula artako bear den grazia ta bere denboran betiko gloria. Bai arren, bai.