MUSSOLINIGAZ AUTUKA

        Esku bat gora jasota, ukabillaz bere itzai inddarra emoten dautsen bittartian, berein gaste aurrian daukoz. Arkondara baltzaz jantzitta dago. Aizkora baten kask-kask gogorrez Duce onen aurpegija laukittu dabe.

        Orianik atzaldu euskun erara, «rivolta ideale» bere barruban darua. Mokoz-moko edo begiz-begi ixan, gixon onen aurrian txapela erantzi biar dogu. Zabalgunde gustijetan «chi ha del ferro ha del pane» usaña darijo. Gari ta burni bere itzak dira.

        Capitolium-ganian batzar egitten dan ezkero, araxe zuzenduten gara. Aintzindari orren begijak ikusi gura doguz. Galotarrak gudarakuan ziran orduban oyu-egin eben artzarrak, orainguan be mendi-goi orretan dabiltz. Euren diadarra Mussolinik entzun darua.

        Non jayo dan eztautsogu ittanduko, Predappion sorterrija daukolako. Romaña inguruban. Euzko-basetxe antzeko etxiak antxe dira. Gastaruan burnijak gorittu edo eztittuten ibillija da, attearen ogibidia orixe batta.

        Baña burnijak alde batera jaurti-ostian Italiako gogo edo arimak galdatu ta sendotuten diñardu.

        — Fascitarrak zein sorpuru ixan eben?

        Mussolinik tinko adittuten daust. Ludwigegaz balego be!

        — Italiarren ixatia il-zorijan zan eta bixitza gurari batek, ludijan iraun nai elgor batek sortarazi eutson. Alderdi onek beste ixaterik eztauko. Neure ikurritza 1910gn. urtetik auxe: «guda-egin iragi-bidez».

        Sarri «Il Popolo d'Italia» izparringijan atzaldu neban: aberrija dongetsi barik lortu daigun. Lan naskorraren bittartez lan iraunkorra egin nai dogu. Roman sartu nintzanian auxe esan neban: Guda orduba eldu yaku. Jaun-Goikuari dei ta Europako gudean il diran eun milla italiarrei. Oneikaz Italiaren gurentasuna barriztuko dogu.

        — Zeure lenengo asmo oneik zelakuak ziran italiarrak igarri eben?

        — Alde gustijetatik arerijuak urten yataz. Cursio Malaparteren idaztijan neure arerijoen kasa aurkittuko dozu. Aldi aretan Italia iñoren menpian eguan. France jaubie zan. Baña aberrijaren tankerarik be, etzan ikusten. Orokerizaliak, sosialisteak eta masoyak arrizkurik-arrizku erabillen.

        Neure agerkundaz gusti onek etsai bijurtu yatazan baña errijak arerijoen lanakaz sendotuten dira. Arerijorik eztaukon errija, erri galduba.

        Mussoliniren itzan barrenean sartuten yataz. Geure aberri onetzazkuak dira. Erara yatorkoz.

        — Eta zer onik zeure agintzaltza onek Italiari ekarri dautso?

        — Italia atalduta, zatittuta eguan bere goguaren oroi-barrk. Abertzaletasunik etzan. Gaur gastedi osuak Italia baño buruban eta bijotzean eztauko. Antziñako Imperium, ludiko buru ixatiak jo gauz. Erromatarren semiak garala ikasi dogun ezkero, areik egin ebezan lan aintzagarrijak barriz ludijan barreyatu gura doguz. Agindduteko abots bakar bat baño Italian ixan dagoke, beste gustijak abots orren esanak betetuko. Laterri baten oindiño eztogu ikusi emen ikusi doguna: gastedi osuak atseden eta jolasak itxi dauz Italia Barrija sendotuteko.

        — Baña Imperium gogai orreik guda diadarrak dira, bakiaren aurkako zarateak?

        Duceren ezpanetan barre-irri ankerra agertzen da. Eskuba luzetuten dau ta ikabilia biribilddu-ostian erantzuten daust:

        — Gastedi argi ta sendua euki gura badozu, euren begi-aurretik ezegixu guda baten itxala kendu. Urbil gudea eztakustenak galduta dagoz.

        Ganera Italiak oska ta didarka gudea nai daula zabalduten dau. Baña ixilpian Europako laterrijak ixotuten dabe. Gastien obena geure obena: Barruko gustija agertu darue. Erri gaste bat sendotu gura dogu, ba-ta...

        — Aintza-zaletasun orregaz bere eginbiarrak alderdi orrek osatu dauz?

        — Ez. Gomutaratu egixuz Italiako 1920 eta 22gn. urtiak. Lurrak eta oleak langillien eskubetan jausi ziran, eguneroko matxinadeak eta oporketeak. Agintaririk etzan edo ziranai iñok jaramonik ezeutsen egitten. Agintarirki biar yaken itxala gaurkuak ikasi dabe. Bide barrijak, bultzijak, aberastasunak gettu doguz. Italia osuan bakia baño eztago. Orain artekua matxinadea baño ezta ixan: lengo etxe zarrak lurreratu.

        Abiak sitsak janik egozan ormak karraskatuta. Lurra-joeragin, bai?, eta barriz iragiko doguz.

        — Egitarau gurena daukazun ezkero, esango zeuskit norantz joko daben Italiaren indarrak urte onettan?

        — Amar urte biar doguz. Italiak ludijaren jaube ixan biar dau. Gudaroste-otsak, izkillu-dirdirak eta gurenda-diadarrak entzuteko Roma-ganera jausi gintzan eran beste ludiko urijen ganera be jausiko gara.

        Kaxer bat begi-aurrian daukola iruditten yat; Augustus etzan Mussolini baxen arrua.

        — Edestijaren txirrijak igittuteko odola langorik eztago. Italiarrak antziñako ixatiaren sustrayak aurkittu biar dabez bide barrijak zaborrak barik itxitteko. Roma zutunik jarten danian, barriz ludi osua be, zutunik barri dedilla.

        Turuta-otsak eragin dautse gastiai. Millaka dagoz. Arkondara baltzak eta galtsu-txortakaz Duceren aurretik igaroten dira. Eskubak jasoten dabez. Italia odol beroz barriztuta datorrela iruditu yat. Eta neure aberri onetan Mussolinik sendotu daun gastedi baten antzekua piztu nairik, eskuba jasoten dot.

        «Rasci di combattimento», «revolte ideale»! Gixon ori Euzkadin sortu ba-zan! Eta Capitolium-tontorretik jatsitten nazan bitttartian, Sorelek idatzi ebana bururatu yat: «Geure Mussolini edozelako sosialistea ezta. Ziñistu egistazube. Gudaroste baten aintzindari ikusiko dozu, bere ezpataz Italiako ikurriñari agurra zinkatuten. XVkn. eundiko italiarra da, condottiero bat. Oindiño iñok eztaki: baña Jaurlarijan biguntasunak sendotuteko gixona auxe dogu.» Franceko idazlari baten itzak dira. Sorel nor dan edonok daki. Lenin eta Trotskyk be, 1922gn. urtian euren alderdikuai atzaldu eutsen: Gixonik andijena galdu dozube. Gurendara eldu-eragingo eutson geure alderdijari, baña azkenengo jokua beragaz batera galdu dozube.

        Eta Mussoliniren abotsa entzuten dot! Irrasoyak be, itzaldi gurenak belarriratu daustez. Ludijak dardar-dagi gixon orren itzak entzun ostian. Italia aurrera dua! Etsai edo arerijuak daukoz ta ludiko aintzindari ixango da.

        Gastedi sendua, euki gura badozu, begi-aurrian guda bat jarri egijozu. Gari ta burni-itzak Mussoliniren itzak. Entzun gura neukez entzun geure aberri onetan!

        Atzalgarrijak.- Berein, muchos. Añibarrok: Berein il ixango dira. Laukittu, lauki, cuadro, laukittu, encuadrar. Mokoz-moko, frente a frente. Aintzindari, jefe. Eztittu, dulcificar. Ikurritza, lema. Barreyatu, difundir. Gorai, idea. Abe, viga. Agurra zinkatu, saludar.

32-XI-1