Bere buruaren gutiestea

 

      Hiztunek bere hizkuntzarekiko dituzten jarrerak bitara biltzen dira, funtsean. Atxikimendua, Modernizaziora arte berezko zena eta gaurregun kontzientzia politiko bat eskatzen duena edo bere buruaren gutiestea, delako hizkuntzaren ahazpenera daramana.

      Ekar litezkeen agirietan mingarriena, duda izan gabe, Balendin Berrio-Otxoak, Bizkaiko sainduak, bere amari egindako gutun bat dukegu:^[171]

 

      Amacho alcar ceruan icusten garianian, erdera berba eguin biarco dogu, cergaitic eusqueria ija astu da. Alli hablar castellano, madre; no puede vascuence y asi con soldados aprender castellano, es necesario. Usted, madre, ahora vieja, difícil aprender castellano, yo creer, y mucho doler cabeza; pero ahora no aprender y después el madre hablar no puede a la hijo en el cielo. ¿Entender madre o no entender?

      Ni vizcor eta osasunagaz nabil. Palacio andi onetan, Erreguiña berian baño obeto vici naiz. Por eso no tienes cuidado Madre, el hijo bien vivir: yo no tener envidia del Reiña. Illundu da eta orregaitic asco da gaurco. Conque ondo vici. Gorantzijac aide guztiai, eta sacerdote jaun guztiai.

      Yo ser su hijo humilde

Fr. Valentin Berrio-Ochoa.

 

      Aitzineko testigantza lazkarriaren ondoren, Gandiagaren azalpena alderatuko dugu (1992, 10):

 

      Nik badakit gure gurasoen larria. Gernikan bertan behar bazuten abokatuagaz berba egin, edo juezagaz, edo edozein bulegotan —mediku euskalduna genuen, zorionez— ikaragarri sufritu zuten eta esan beharra dago, lotsa, umilazioa, hizkuntza problemagatik.

 

      Ez da harritzeko, bada, euskaraz egin nahi ez duten hok euskaldun izatea, horrenbesteraino non, beharrago denez, maiteago baitute erdara txar batean egin umetan ikasi eta ondo dakiten euskaraz baino. Hizkuntza ez da, beraz, gure barnearen adierazpide ezta ere gure iduripenaren, gure ametsen boza; lanari eta egunerokoari, bere erarik murritzenean, lotzen zaizkion gaien tresnabide hutsa dugu eta ez, inolaz ere, gure gogo-bihotzen erresuma, eroso, duin, bizitzeko etxea.

      Euskaldunek haurtzarotik ezagutu dutena atzendu nahi lukete, erdeinu-markak ezabatu. Gandiagak noizbat esaten zuenez:

 

      Gure jendeak misterio asko bizi ditu bere barruan; bat da lotsa, ezkutatzeko daukatena, noren semealaba eta non jaioak diren.

 

      Aipatuaz lekorat, han-hemenka azaltzen diren adierazpideak badira ere. Bata da Gabriel Aresti poetari, Oar-Arteta apezak, Lemoizko erretoreak, kondatu ziona mila bederatzirehun berrogoita hamapikuan. Arestik zioenez (Aresti, 1986, 71)

 

      Pero si nos vamos no es porque nos empujen, sino porque sencillamente nos vamos y no hacemos nada por quedarnos. Recuerdo hace ya muchos años una muy triste conversación que tuve con el que entonces era respetable párroco del pueblecito vizcaíno de Lemoniz padre Oar-Arteta, hoy supongo en gloria del Señor, sacerdote esforzado si alguno ha habido en la conservación de nuestra lengua patria, quien tuvo que dejar de predicar en euskera, en Lemoniz!, no por una alcaldada, o por imposición de un injusto superior no! escuchad bien! por deseo del pueblo! por petición unánime del pueblo! y el acongojado párroco con lágrimas en los ojos nos aseguró que un pueblo que está empeñado en morirse ni Dios lo salva. Sus palabras.

 

      Aldi hortakoak ditugu Iparraldeko euskaldunetan gertatzen ziren eztabaidak euskaldun izatearen kontzientzia berriaz eta etengabeko frantsestatzearen karietarat. Hona zer zioen Usines Renault-eko langile batek Parisen ezagutu zuen neska euskaldun batez:

 

      Cette jeune fille, qui du reste m’a plaqué, m’assurait toujours qu’elle n’était pas basquaise [...]^[172]

 

      Eta artikulu berean beste kontraeredu hau ekartzen dute (nahiz eta erabat sinesgarri gertatu ez):

 

      Je parle en français, même si mon interlocuteur me répond en basque, parce que ça fait mieux distingué, élégant; sinon il me semble que l’on me prende pour un «gaizo tountoun».

 

      Aipatzen ari garen ildo beretik ekar dezadan beste hau, azkentzeko:

 

      Hiri batean eskualdun batek ikusi zituen bospasei nexkatiko tropan egonki [...]. Eta bazakien arras ontsa nor nungoak ziren, bainan ez zakoten erakusterat eman. Zonbait argitasun galdegin beharrez hurbiltzen zaikote eta galdatzen ixtan bat elheketa ari izan eta:

      —Vous êtes Basquaises, mesdemoiselles?

      —Oh, non, non, nous ne savons pas de basque.^[173]

 

 

[171] Maria Monika Ariztikoa zen bere ama. Agiri honen berri Koldo Zuazori zor diot, nire esker onak bihoazkio, hortaz.

[172] Phagotegi M. «Eskual Herriko neskatoak fier direa Eskualdun izaiteaz?». Gazte, 31 zbk. Baiona, 1959.

[173] Goraki. Ago Eskualdun Roxali. GAZTE, 32 zbk. Baiona, 1959.