49. NORBERA ONDUAZ, BESTEA ONDU

        Senarra ta emaztea etxe txiki-polit baten bizi ziran. Urtebete zala ezkonduta bizi ziranarren, ez eben alkarganako maitasunik ez begirunerik. Maitasun bagarik bizi ziran, ganora bagarik!

        Emazteak etxea garbitzeko ardurarik ez eban iñoiz artzen; bere burua larregi apainduaz, enparadu gauzai «or konpon» egiten oitua zan gaztetarik. Ori zala-ta, euren etxe txiki-polita beti zikin-zikiñik egoten zan. Etxeko beste arazoakaz be ez zan iñoiz be arduratzen.

        Ez ur ez ardao, eta ez gatz ez berakatz, amaika ganora bagako bazkari janerazo eutsan bere senarrari!

        Gure emakumea auzietan naaste-borrasteak ipinten be nagusi zan. Bere moduak eta orduak orretantxe ziran beti. Au batu, ta ori banandu, «batu-banantzaille» errimea zan. Aren miiñaren bidez, ango etxe-inguruetako naastea ta zarraparrea ugari izaten ziran. A lako sasirik!

        Senarra be alako emakumeari egokion gizona zan: alperra, jokolaria, moskortia, biraolaria, eta abar. Orrenbestez, etxe aretan ez egoan maitasunik, ez egokitasunik, ez ganorarik, ez bakerik, ez zorionik. Jaungoikoaz aaztu egin ziran, eta zorionak iges egin eutsen. Illuntze baten, senar-emazteak sutondoan egozala, etxeko atea esku zabalez jo eben. Gaba, illun-illuna zan. Euria zaparrada andiz jausten zan; eta, oiñaztuaz batera, trumoiak orro itzela egiten eban.

        Ate-jotaillea nor izan zeitekean, bildurrez egozan.

        —¿Nor da? —egin eben deadar.

        —Etxe onetan ostatua gura leukean bidazti bat —erantzun eutsen.

        Eta, atea zabalduta, gizon gazte-eder bat ikusi eben. Eta, barruratzeko esanaz, eskaratzera, sutondora eroan eben. Ari aparia emonda gero, emaztea logelara joan zan, bidaztiari ogea atontzera. Bitartean, bidaztia senarragaz sutondoan geratu zan. Au ta ori, eta angoa ta bestea berba batzuk egin ostean, bidaztiak gizonari auxe esan eutsan:

        —Eta, ¿zelan bizi zaree?

        —Oso txarto —erantzun eutsan gizonak—. Nire emaztea baiño alperragorik eta ganorabageagorik ez dauko lurrak ganean. Bera lako beste bat aurkitzeko, munduan zear ibili bear izango zintzakez, bai. Nire esanari ez dautso iñoiz be jaramonik egiten, emakume orrentzat iñoren esanak ez dau baiño-ta. Batzuetan-batzuetan, dana bertan-berba itzita, etxetik iges egiteko asmoa be artzen dot... Emakume orregaz, ¿zer egin bear dot? ¿Ze onu, ze burubide emoten daustazu?

        Bidaztia, berari esaniko guztia entzunda, isilik geratu zan. Alako baten, bere aurpegia gora jasota, gizonagana begi errukitsuz begiraturik, auxe esan eutsan:

        —Norbera onduaz, bestea ondu...

        Gure gizona, orin entzunik, lotsatu egin zan; eta, ausnartzen jarrita, bere kolkorako auxe iñoan: «¿Profetaren bat, santuren bat, ala zer ete-dok berau? Begi gozo orrekaz, neure barru naastua aztertzen ez ete-yabik, gero... Ene! Au lotsea!». Eta ori esanaz, pentsakor jarri zan barriro be. Onetan, emaztea eskaratzera etorri zan, eta bidaztiari logelea gertu eukala esan eutsan. Orduan, bidaztia, «gabon» esanda, logelara joan zan. Eta senar-emazteak sutondoan geratu ziran.

        Gizonak, berba gutxi egiten eban; pentsakor zirauan. Emazteak, ostera, jazorikoaren barri ezertxo be ez ekian ezkero, berba ta berba egiten eban.

        —Bidazti ori, santuren bat-edo dala esango neuke —iñoan emazteak—. Orren irribarrearen eztia ta begirunearen gozoa! Bere begiak, beruntz dagozala be, gauza guztietan adi dagozala iruditzen yat. Olakorik egundo ez dot iñon ikusi.

        —Ezta neuk be ez dot ikusi —erantzun eutsan senarrak—. Azal eta barru, danean dabil ori.

        Eta barriro be senarra pentsakor jarri zan. Biaramon-goizean, gosaria janda gero, bidaztiak, beste baten be etorriko zala esanaz, «agur» egin eutsen. Etxekandreak atarteraiño lagundu eutsan. Eta, etxetik kanpora yoiala,

        —¿Zelan bizi zaree? —itandu eutsan bidaztiak emakumeari.

        —Txarto be txarto bizi gara —erantzun eutsan emakumeak—. Ezkondu nintzan arte, gizonak obeagotzat neukazan. Nire senarra baiño txarragorik! Alperra, erremuskalaria, jokolaria, moskortia, biraolaria, eta abar.

        «Biraolaria» berbeak bidaztiaren gorputza dardara baten ipiñi eban, bere begi ederretatik izar disdiratsuak lako negar-malko andi bi jausten zirala.

        —Olan ezin bizi naiteke —esan eutsan emakumeak—. Ezelan be ezin bizi naiteke gizon orregaz. Bidazti on orrek, ¿ze burubide damostazu?

        Orduan, bidaztiak, burua gora jasoaz eta begirakune errukitsuaz, auxe esan eutsan:

        —Norbera onduaz, bestea ondu...

        Berba orrekaz emakume gaisoa itun-itun jarri zan; bere bizitza ganora bagea bat-batean bururatu yakon. Utsegin guztiak begien aurrean eukazan. Lotsatu egin zan, pentsakor jarri zan. «Santuren bat dala esaten izan dot nik, santuren bat dala —iñoan—. Nire gauzak igarri egin daustaz. Au lotsea!» Bidaztia bidean-zear abiatu zan. Bere oinkada bakotxak bide-ertzean larrosa ederrak sortzen ebazan. Udabarri guztiak alako larrosarik iñoiz be ez eben ekarri. Emakumeak larrosa miragarri areik pillatzen jardun eban. Eta, sorta galanta eginda gero, bidaztiari dei egin eta auxe esan eutsan:

        —Bidazti!: larrosak bidean jausten yatzuz...

        —Ondo dago —erantzun eutsan bidaztiak—. Eroan egizuz etxera. Eta ea... urrengo etorri naitenerako, zuk eta zure senarrak beste orrenbeste larrosa batzen dozuezan.

        Emakumeak, bidaztiaren esana egiñik, lora-sorta ederra senarrari eroan eutsan, etxera, bidaztiaren oiñetan sortutako larrosak zirala esanez.

        —Oneik dira larrosak! —esan eban senarrak, geldota—. Olakorik begi-aurrean egundo ez dot ikusi! Eta onein usaiña! Negarra legortuaz, beaztunaren mingotsa gozotuko leukee. Zorionaren usain miragarria dala esango neuke...

        Eta larrosa eder areik Andra Mariari eskiñi eutsoezan. Aren irudi politaren aurrean ipiñi ebezan.

        Urrengo egunean, emaztea, bidaztiaren esanari jaramon eginda, ontzen be ontzen asi zan. Etxea garbitzeari eta bazkari-apariak ganoraz gertatzeari gogoz ekin eutsan. Eta geiago dana: Jaungoikoari ta senarrari buruzko eginbearrak oso ondo beteten be egun orretantxe asi zan. Ezkontzako eginbear garrantzitsuak beteten, Jaungoikoaz gomutatu zan, eta obea izatea gura izan eban: norbera onduaz, bestea ontzeko.

        Senarra be, bidaztiaren esana gogora ekarrita eta bere emaztearen aldakuntza onuratsuak adoretuta, egun batetik bestera ontzen asi zan. Biraorik ez eban jaurtiten, jokorik ez eban egiten, moskorrik ez eban artzen, eta alperkeritan ez zan egoten. Jaungoikoaz gomutatu zan, eta Jaungoikoak agintzen dauanez bizi nai izan eban..., norbera onduaz, besteak ontzeko be.

        Emaztea ona izaten zanean, senarra be ona izaten zan; eta senarraren ontasuna ikusten ebanean, emaztea obeagotu egiten zan. Olan, bata-bestearen eredu zirala, onbidezko larrosa eder-onuratsuak egunoro-egunoro sortzen ebezan. Aurrerantzean, etxe aretan maitasuna ta bakea ugari be ugari ziran; asarre kaltegarriak eta gorroto iguingarriak betiko urrindu ziran. Arekandik aldendutako zoriona ames gozoz beterik agertu zan.

        Gau argia ta ederra zan; senar-emazteak leioan zerurantz begira adi-adi egozan. Illargia ortzian andikiro egurasten ikusi eben; izarrak, batetik bestera, dantzan ziarduen. Gau argia ta ederra benetan! Maitasun andia bidean etorren oinkada isillez.

        Onetan, ate-joka norbait. Atea zabaldu, eta aspaldiko bidaztia zala ikusi eben. Poztu be poztu egin ziran: «Geure zoriona zu!» esanaz, eskaratzera eroan eben. Bidaztia be, batera ta bestera begira, pozez beterik jarri zan. Gauza guztiak aldatuta eta etxea txukunduta ikusi ebazan. Orduan, emazteak, onbidez batutako larrosa pilloak ekarri eutsazan. Bidaztiak atsegiñez artu eutsazan; eta, usain egiñaz eta ederrak zirala esanaz, ba-dirautse:

        —Larrosa eder oneik euren arantzak dabez. Ori dala-ta, miñik artu izango dozue, bai...

        —Min, bai, artu dogu —erantzun eben—; gora begira ondo eroaten dan min gozoa, baiña.

        —Batu ta pillatu, ba, olako larrosak ugari: emengo larrosen ordez, an goian, zeruko Aitak arantza bagariko larrosa betikorrez sarituko zaitue-ta.

        Gaba igarota, biaramon-eguna argitu zaneko, bidaztiak, gosari arin bat artuta, agur au egin eutsen:

        —Agur, senar-emazte zintzook; agur eta eskerrik asko. Agur; eta aurrerantzean olantxe bide on eta zuzenetik jarrai, zeruko aintza baketsura eldu arte.

        —Geratu zaitez geugaz —esan eutsoen senar-emazte gazteak—. Geratu geugaz emen, zeu bagarik ezin bizi izango gara-ta, gure zoriona zeu zara-ta...

        —Ni bagarik ezin bizi izango zaree, ¿ezta? Ene maite-maiteok, neugaz bizi nai ba-dozue, orra or zuen elizatxoa: ortxe naukazue, gau ta egun, zeuei itxaroten, zeuek maitatzen, zuek zorioneko egiten. Neugaz bizi gura ba-dozue, joan bertara ta artu nagizue. «Nire aragia baten eta nire odola edaten dauana, neugan dago, eta ni aregan».

        Berba orrekaz, bidazti santuaren soiñekoa edurra baiño zuriago biurtu zan, eta aren aurpegia eguzkia baiño argiago.

        Senar-emazte gazteak bere aurrean belaunikotu egin ziran, maitekiro zirautsoela: «Jesus ona, Jesus gozoa, Jesus maitagarria, Jesus Jaungoikoa...»

        Une zoragarri aretan, iparraldeko aize ozkirriak abesti bikain baten durundia ekarri eutsen belarrietara:

                Ogi zerutik etorria,

                Zeu zara gure poz guztia.

        Leenengo Jaunartzerako gertatzen ziarduen erriko umeen abots gozoa zan...