17. ATRAMIN-GO LAMIÑAK

        Beiñola, «Atramin» errotako etxagunak, egunez basoan ira-ebaten jardunda gero, illuntzean etxeratu zanean, bere emaztea sutondoan negarrez aurkitu eban. Gizona, emaztea negarrez ikustean, ikaratu egin zan; eta, atsekabe aren aztarrena jakin gurarik,

        —¿Zer jazoten da? —itandu eutsan—. ¿Zegaitik negarrok?

        Eta senarraren itaunari emazteak ez eutsan ezer erantzun: negar eta negar egiñaz, bere arlo ixillean aurrera jarraitu baiño. Orduan, gizonak, asarre antzera, ben-ben esan eutsan:

        —Naiz bata, naiz bestea dala, zer jazoten yatzun oraintxe berton esan bear daustazu!

        —Ona, ba —erantzun eutsan emazteak—: zuretzat aparitarako euki dodan esnea, neska batek laratzutik galdarillea artuta, dangada baten edan daust.

        —Ba! Ori baiño ez ba-da...! Eta gauza orri orrenbeste negar eta zizpuru...!

        —Bai, baiña... illuntze guztietan etorriko dala esan daust; eta esnea 1aratzuan gertu eukiten ez ba-dautsat, beragaz eroango nauala...

        —Nora, gero, eroan! ¿Geu ez gagoz, ba, ementxe? Eta neska ori, ¿zein modutakoa izan da, ba?

        —Larrosea lako aurpegiaz, eder-ederra izan da. Eta nor dan itandu dautsadanean, erreka-ertzeko lora abeslaria dala esan daust. Oi, aren abotsaren eztia! Aren kanta ederrak!

        —Egingo neuke-ta, lamiña denganiñoren bat izan dala! Egun oro esnea edatera etorriko dala esan ba-dautsu, lamiñaren bat izan da, urrean: lamiñak, gizonak ardaotara lez, esnetara itsuak izaten dira-ta. Biar, barriz, neure begiakaz ikusi gura dodan ezkero, basotik goizago etxeratuko naz; eta, beragaz barriketaldi bat egiñaz, nor dan edo nor ez dan laster igarriko dot.

        Esan eta egin, biaramon-illuntzean, Atramin-go etxaguna goizago etxeratu zan; eta neskatilla ezezaguna sutondoan bere emazteagaz barriketan ziarduala ikusi eban. Neskatillea, baiña, gizona ikustean ikaratuta, isildu egin zan. Eta gizonak berba ta berba egiten eutsanarren, ez eutsan ezer erantzuten.

        Orduan, senarrak emazteari esnea egosten ipini egiala esan eutsan; eta emazteak bereala laratzuan galdailla andi bat bete esne ipini eban. Eta esnea goruntz abiatu zanean, neskeak, pozez beterik zoratuta lez, deadar andi bat egiñaz,

        —Txuria gora!, txuria gora! —esan eban.

        Etxekandreak, ori entzunda, neskeari gura-aiña esne emon eutsan; eta neskea, gura-aiña esne edanda gero, isillunea ausita barriketan eta kantatzen asi zan.

        Atramin-go etxagunak, neskeak esnezko moskorra aldean ebala igarri ebanean, bere artean «zertzeladak oraintxe atarako daunadaz» esanda, neskeari berbetan ekin eutsan. Eta iñon diran barriketak eginda gero,

        —¿Nor zara? —itandu eutsan.

        —Emendik ur dagoan koba eder beteko lamiñea naz ni —erantzun eutsan neskatilleak—; eta gure bizitokirik kutunena, or goiko erreka-ertzean daukagu.

        —¿Zenbat zaree?

        —Milla ta bat.

        —Eta, ¿zer egiten dozue?

        —Egunez, mendian lorak batu, eta gabez zeruko izarrak zenbatu, eta aizearen soiñutan dantzan egin...

        —Sekulako bizitza daroazue, arranotan! ¿Noiztik zagoze munduan?

        —Eguzkia agertu zanetik, lurraren ganean gagoz; eta illargiak eta izarrak goia apaindu dagien artean, emen izango gara.

        Azkenengo berbok entzutean, gizona ikaratu egin zan; eta bere kolkorako auxe iñoan: «Eurok inguruan doguzala bizi bear ba-dogu beti, onak gagoz! Gure asaba zintzoak be, eurok zirala bide, iñon diran atsekabeak igaroten ebezan; eta geuk be bardin. Eta... lamiña onen bizitzak mundua mundu dan artean irauten ba-dau, gure ondorengo guztiak be iñon diranak igaro bear izango dabez. Au zoritxarra!»

        Zerbait pentsatzen jardunda gero, auxe itandu eutsan:

        —Zuen bizia amaitu daikenik, ¿ba-dago ala ez dago?

        —Bai, zerbait ba-dago...; baiña iñortxok be ez daki, geuk baiño.

        —Esan egidazu, ba, zer dan: nigandik kalterik ez dozue izango-ta. Gaiñera, esnea egun oro emongo dautsugu.

        Esne-agintzariaz, lamiñea pozez zoratzen jarri zan. Eta, buruan eban ule-adats eder-gorriskeari eskuakaz oratuta,

        —Ona emen gure bizia ta indarra —esan eban-; onetantxe dago gure iraunkortasuna.

        —Eta ule-adats miragarriok, ¿zelan ebagi daitekez, ba? —itandu eutsan artega gizonak.

        —Ona, ba —erantzun eutsan lamiñeak—: gure ule eder-gorriskea ebagiteko, San Joan egunaren aurregun-gabean jaioriko txekor nabar biren ondarraz, illargi-beteko gau baten, ogei ortzeko burdiñareaz goiko erreka ori gau osoan arakatu bear da. Eta errekea ondo aratuta gero, egunsentiak baztarrak argitu baiño leen, txekor nabar biak mendi-gaillurreko aizetan libre itzi bear dira. Orretan dago, ba, gure amaia.

        Ganeko egun baten, Atramin-go errotako gizonak, ibili ta ibili, San Joan aurregunean jaioriko txekor nabar bi aurkitu ebazan. Eta, lamiñeak esan eutsanez, goiko errekea, illargi-beteko gau baten, burdiñareaz batera ta bestera ondo arakatu eban. Eta egunsentia baiño leen, burdiñara-ortzak ikusgarrizko ule-adats pilloak atara ebezan. Guztiz, milla ta bat ule-adats zenbatu ei-ebezan.

        Eta Atramin-go lamiña guztien azkena egun aretan izan zalako, errotako sendia (familia) aurrerantzean baketan eta zoriontsu bizi izan ei-zan...