26. URREZKO LARAKOA

        Izarrak dantzan ziarduen eta illargia barreka egoan gau zoragarri baten, «Usua» lamiña liraiña, Mugarra-atxean Kataxuri-ko armokil andiaren ganean, aparteko dantzak egiten asi zan. Eta illargi mosu-zabalari adi-adi zala, besoak gora ta ankai bizkor eragiñez, aizearen otsean dantzan etenbagarik egiten eban.

        Baiña orretan ziarduala, alako baten, lamiñeak oiñak ezarrita eukazan armokilla, bere lekutik bat-batean urtenda, mendian-beera bilin-bolaka keea ta lantarra eriola abiatu zan, «Inpernuko-erreka»ra —Aldebaraieta-ko errekara— eldu arte.

        Eta orduan, «Ilinti» lamiña nagusiak, Usua liraiñari begirakune zorrotza egiñaz, asarre-bitsetan esan eutsan:

                Neskato! Jausi ba-don jausi,

                oa atzetik igesi,

                gura ez ba-don gatxik ikusi...

        Eta ori esanda, Ilinti-k, gau aretan bertan armokilla barriro Kataxuri-ra ekarri egiala agindu eutsan.

        Usua lamiñea, barriz, bere nagusiaren esana egitearren, «Inpernu-erreka»ra ariñeketan joanda, armokilla uretatik ataraten asi zan. Guztia alperrik, baiña; orretarako egiñaalak eginda be, armokillari ikaratxo bat be ezin eragin izan eutsan.

        Eta, bere guraria iñondik iñora be ezin bete ebala konturatu zanean, Usua lamiñea, mendian ardi zuriak zaintzen ziarduan artzain mutillagana joan zan, laguntza-eske.

        —Artzain, eure bear nok! «Inpernu-erreka»ra jausi yakun armokilla jasoteko, eure bear nok, mutil... Orretan lagun egingo daustak, ¿eztok? Bestela... nire galdua! «Ilinti» ankerraren zigorra neure lepoan legokek...

        —Lagun egingo dautsut, bai... eta pozik lagundu be. Estualdian dagoanen bat poztean, nire biotzak atsegin andia artzen dau-ta...

        Eta beste bagarik, lamiñeagaz batera «Inpernuerreka»ra joanda, bertako armokilla ataraten asi zan; eta aalegiñak-aalegin eginda gero, uretan egoan armokil andia, bizkar-ganean Kataxuri-ko txuntxurrera beingo baten jaso eban. Orduan, bai, lamiñearen poza!

        —On egiñaren saritzat, ¿orain zer eskatzen dok euk? —itandu eutsan Usua liraiñak artzain mutil gazteari, berbots gozo-gozoz.

        —Nik, ezebez (ezer bere ez)... —erantzun eutsan mutillak—. Batak besteari orrenbeste on egiteko beti gagoz gu.

        —Tirok, ba, mutil; tirok, ba... Eskerrik asko, mutil.

        Eta bere eskerrona agertzeko, beste au be esan eutsan:

        —Alako baten, ba... esturaldiren baten-edo, gaurko on-egiña zelan-alan esku-zabalez ordaindu bear izango dauat, bai... Negar egin dagikanean-edo...

        Artzain-mutillak, azkenengo berbok entzutean, bere begiak «Arriaga» basetxera zuzenduta, ben-ben esan eban:

        —Negar sarritan egin bear izaten dot, bai...!

        Beste egun baten be, Usua lamiñea artzain mutillagana joan zan. Egun aretan, artzain gazteak bere artaldeko ardi ederrak, eguraldi txarraren bildurrez, txabolarantz eroaten ziarduan. Arazo orretan ziarduala, Usua lamiñeak, mutillari dei eginda, samurkiro esan eutsan:

        —Mutil, itzi egizak mendian ire ardiak, orain be eure laguntza-bearrean aurkitzen nok-eta. Gure auntz zuria, Mugarra-ko auntzik ederrena, atzo goizean, nora be ez dakigula aldendu yakuan. Esne gozo-gozoa emoten euskun gure auntz kutun-kutuna galdu!... Eta gau osoan aren billa mendirik-mendi eta basorik-baso ibili izan nazanarren, auntzik ez aren aztarrenik be ezin aurkitu... Gure tamala! Onetan be, euk egin bear izango daustak lagun, mutil. Lagun egingo daustak, ¿eztok?

        —Bai orixe! Gaur be lagun egingo dautsut, bai... —erantzun eutsan mutillak gogo onez—. Nire ardiak txakurraren ardurapean itzirik, ortik-zear mendirik-mendi auntzaren billa joango gara.

        Eta beste bagarik, Usua ta mutilla, mendirik-mendi auntzaren billa joan ziran.

        Ibiliak ibili eginda gero, Mugarra-ko auntz zuria Arranaitz-ko labar baten erdian egoala ikusi eben. Eta orduan, leku bildurgarri aretatik auntza atara egiala erregutu eutsan lamiñeak mutillari. Mutilla, baiña, aren esana egiteko muker: bertako jauskera bildurgarriak burua zorabiatuta, beeko trokara jausi zeitekeala-ta...

        Lamiñeak, barriz, olako bildurrik arean be ez egiala izan, esan eutsan. Eta Usua-k, artzain mutillari bildurra kentzearren, begi biak zapi gorri bataz estaldu eutsazan, ixil mixilka belarrira esaten eutsala: «Begi-begitxu, ez ago itsu, jatsi adi labarra-beera, eta ekarri egik, buru ta anka, nire auntz kutuna: gatxik arean be ez dok izango-ta...»

        Usua-ren esana egitearren, gure artzain mutilla, begi biak estalduta ebazala, labarra-beera jatsi zen; eta labarraren erdian, «begi-begitxu, ez ago itsu» deadar andiz esanda, auntz zuri ederra beingo baten gaillurreratu eban.

        Usua, auntza esku-artean ikustean, pozez zoratu bearrean egoan. Eta mutillari, pozarren begirakune gozoa egiñik, auxe esan eutsan:

        —I lako mutillik ez yagok... Ire egintzak arrigarriak dozak... Adoretsua az. Biotzak arabil...

        Eta gerotxoago:

        —Eta... egiñiko mesedeakaitik, ¿orain zer eskatzen dok?

        —Ezebez... —erantzun eutsan mutillak—. Negar egin dagidanean poztea baiño ez dautsut eskatzen...