42. OXIN BALTZA

        Egun aretan, «Errota-zaarra» basetxeko etxekandra gazteak, bere etxeko labea goizean-goiz sutu eban: aste guztian etxean bear izango ebezan ogiak bertan egiteko asmoz.

        Eta andra gazte arek, orretan ziarduala, ogi-orak labaratzeko une-urean, «eup!» deadarra zoli-zoli entzun eban. «Ene, nor ete-da! —esan eban berekautan—. Onelakoxe ordu zeregintsuetan bai etorri be gurera nor-edonor...»

        Eta, nor izan ete-zeitekean ikusteko, atea zabaldu ebanean, taiu oneko emakume gazte bat, umetxo polit bat besoan ebala, ikusi eban. Emakumea, bere umetxoagaz, eskeko-antzean agertzen zan.

        —Emakume ezezaguna, ¿zer bear dozu, edo zer eskatzen dozu? —itandu eutsan artega etxekandreak.

        —Andrea, etxeko labea oraintxe berton sutu dozun ezkero, gosez negarrez dagoan umetxo samur onentzat ogiopil erre-barria biotz-biotzez eskatzen dautsut. Opiltxo bigun bat bein emongo dautsazu, ¿ezta? Gosez negarrez dago gaisoa...

        —Bai, zertxobait emongo dautsat, bai. Gosez dago, ¿ezta? Gaisoa! Ori umearen polita! Itxaron unetxo baten, ba, opiltxo bat-edo, geroago ekarriko dautsuet-eta —erantzun eutsan berbots artegaz errotako andreak.

        Eta eskaratzera iraduz joanda, titara-bete urunaz ogi-opil txiki-txiki bat oztaz egiteko lain ora egin eban; eta umetxoari emoteko ustez eta mustez, egiñiko opil-orea, enparadu ogien artean laban sartu eban.

        Geroago, andreak, ogi-opillak naikoa erreta egongo zirala-ta, labearen agora iraduz joan eta, ondo erreta, aro onez egozan ogiak banan-banan ataraten asi zan. Batzuk eta besteak ederrak benetan! Areik bai ogien ederrak! Arelako labaldirik edo labakadarik andra arek bere bizian iñoiz be ez eban egin. Ori zala-ta, pozez beterik egoan. Ogiak labatik atara ta atara, eta arazo orri ekiñago eta pozago bera. Ekin eta ekin, alako baten, enparadu ogi-opillak atara ebazanean, titara-bete urunaz umearentzat egin eban ogi-opilla eskuratu eban. Eta, orduan andrearen ikarea! Titara-bete urunaz egiñiko opil-ora txikia, beste ogi-opil guztiak baiño askozaz andiagoa ta ederragoa zala ikusi eban.

        «Onelakorik! —iñoan berekautan—. Au da opillaren ederren-ederra! Labako suak au eginda be, onelako ogi-opil ederrik begi-aurrean egundo ez dot euki. Beste guztiak baiño ederragoa ta andiagoa da-ta! Onelakorik eta onelakorik! Titara-bete urunaz egiñiko ora apurraz, onelako ogi ederra, ¿zelan egin daiteke, baiña? Orra or untzea ta muntzea... Tamaletan tamalena, barriz, umeari emon-bearra... Orri, umekondo orri emotea baiño etxerako gordetea obe izango da orraitiño. Etxean zer bear izango be... Gaiñera, barriz, beti emoten jardute au baiño gauza gogaikarriagorik! Leengo urtean be, eskeko bati, berakatz-atal bat emon neutsan; igaz, ostera, beste bati lau baba-garau oso-osoak, eta atzo bertan aguratxo zaar-zaar bati pipia iziotzeko ilinti biztua eskuratu neutsan erruki andiz. Olan ba, geiago iñori ezer emon ezarren be, nire biotz samurra emen inguruetako biotzik ederrena dala ulertu ta esango leuke edonok. Umetxo orri, opil onen ordez, beste ogi txikiago bat be emongo neuskio, bere urdailleko gosea zelan-alan ase dagian be; baiña olan be, etxerako bat gutxiago... Ama-semeak-edo diralakook, beste etxe batera joanda, ango atea jo begie. Etxean zer bear izango be, orri emoterik ez dago...»

        Eta andra zekenak, umeari ezer emon ala ez ebatzi eziñik aldi luzatxotan pentsatzen jardunda gero, iñori ezertxo be ez emotea erabagi eban. Eta atartera arin-arin joanda, emakumeari auxe esan eutsan:

        —Jaungoikoa lagun! Emen ezertxo be ez daukazue; zoaze beste ate batera.

        Ori entzunik, eskeko emakumeak, «bai, Jaungoikoa lagun» esanaz, umeari laztan gozo bat emon eutsan; eta, errotako andra zekenagana begi gozoz begiratuta gero, bere umetxoa eskuan ebala, mendian-zear abiatu zan.

        Beste egun baten be, emakume berbera, leen lez umetxoa besoan ebala, «Errota-zaarra»ko basetxera joan zan. Eta, egun orretan be, «Errota-zaarra»ko etxekandra gaztea labako sua egiten ziarduala aurkitu eban.

        Orduan be, eskeko emakumeak, «Gure Aita» otoitz eginda gero, barrura adi-adi zala, «eup!» abots gozoz egin eban deadar; eta, abots gozoz eskiñiko deadar berezi-leunak etxekandra gaztea, atean nor ikusiko, beingo baten erakarri eban.

        —Gaur be emendik! ¿Zer dakazue? —itandu eutsan asarre-antzean etxekandreak.

        —Onarentzat ona, eta txarrarentzat txarra —erantzun eutsan eskeko emakumeak—. Gosez negarrez dagoan umetxo kutun onentzat, ¿ogirik edo artorik ba-daukazu? Nire semetxo au gosez dago, negarrez dago... Ori dala-ta, nire kutuntxo au, beronen gose mingarria kenduko leuskion biotz samurren billa, munduan-zear abiatu da. Eta au mundua! Biotzik onena atsekabez eta larrosarik ederrena samiñez... eta... atea jo eta ezer be ez. Guztia emon dautsunari, ¿zertxobait ez ete-dautsazu emongo, ba?

        Azkenengo berba ikutugarriok, errotako andrearen buru-barruan mataza berezia sortu eben; eta orregaitik, andra gazte-artegea, buruan eban mataza-naastua aritik marira atondu gurarik, pentsakor be pentsakor jarri zan. Eta olan egoala, eskeko emakumeak, barriro be, aurpegi ben-gozoz auxe esan eutsan:

        —Etxekandra maite orrek: nire loratxo onentzat, ¿ezertxo be ez daukazu, baiña?

        —Zuri edo baltz, asko edo gutxi, ba-daiteke zertxobait egotea edo eukitea be —erantzun eutsan pentsakor errotako andreak.

        Eta, bereala etxebarruratuta, barriro be, titara-bete urunaz, ogi-opil txiki-txiki bat oztaz egiteko lain ora gertatu eban; eta egiñiko opil-gaia, eskekotxoaren urdail-gosea aseteko ustez, beste ogi-opillakaz naastean sartu eban laba gorrian.

        Baiña orduan be, leen jazo zana jazo zan: opil-ora txiki-txikia ogi andi ta eder biurtu zan; beste ogiak baiño amar bidar andiagoa, ederragoa ta apatzagoa egin zan.

        Barriroko jazopen arrigarri onek errotako andrea, «zuti ta muti», zuur eta lur eginda itzi eban; zer pentsatu ez zer esan ez ekiala, kokolatuta geratu zan. Ogi-opil miragarri a begi zabalez begiratzen eban. «¿Ze mirari dau au?», itauntzen eban berekautan artega ta ikaraz.

        Eta begiratu ta begiratu, eta egon eta egon, bere biotz erkiñean aspaldian egoan zekenkeria astiro-astiro sendotzen asi zan.

        Leenen, opillik ederrena umeari emotea tamalgarri izan yakon; gero, ostera, opillik txikiena ta kaskarrena etxetik bialtzeko gomuteak be, bere barruan alako «zertxua» egin eban. Irugarren gogaldian, barriz, andia naiz txikia, ederra naiz erkiña, gutxi naiz asko, iñori zerbait emoteak biotza apurtzen eutsan. Alakoxe zeken gaiztoa zan!

        Eta errotako andra zekenak, biotzean jira-biraka ebilkion zekenkeri iguingarriaren burubide kaltegarriari oso-osorik jaramon eginda, iñongo iñori «altzirik» be iñoiz ez emoteko asmo berezia artu eban. Eta etxekandra zitala, «etxean zer bear izango be» bere betiko leloa ezpanetan ebala, eskeko emakumeagana joan zan; eta, emakumeari ta umeari begirakada zorrotza jaurtiaz, erremuskada latzez auxe esan eutsan:

        —Zoaze ortik-zear, gogaikarriok alakook! Beti eskean-meskean etxe-inguruetan ibili bagarik, zoaze, zoaze eskeko zirtzillok... Joan, joan emendik beste leku batera; zeuek gura dozuen erriren batera-edo...

        —Eta ezertxo be emon bagarik, ¿erremuskada latzez bialtzen gaituzu? —esan eutsan apal-apalik eskeko emakumeak—. Ba-daukazu, ba, zuk artoa, ogia ta abar, etxean gauzea ugari... «Errota-zaarra» basetxe eder au Jaungoikoak esku-zabalez emondako ogasunez gonburututa dago-ta! Guztia emon dautsunari, ¿amarretik «batxu» be ez ete-dautsazu emongo, ba? Jaungoikoaren izenean zeure onerako eskatzen dautsut...

        —Ez, ez... ez Jaungoikoaren izenean, ez beste iñoren izenean be ez dautsuet ezer emongo. Ogirik, artorik, ez beste gauzarik ez daukazue emen —erantzun eutsen etxekandra zitalak.

        Ainbeste zekenkeria ikusirik, eskeko emakumeak negar eta negar egin eban. Errotako andrearen biotza zekenkeriaren arrak sendo jota egoala konturatu zan; eta ori zala-ta, aren etxearen ondamendia uru-urrean zala iragarri eban. Orregaitik, tamalez beterik, negar egiten eban, errotako andrea zekenkeriak galduko ebalako. Eta eskeko emakumea, biotz bagariko andra ari geiago berbarik egin bagarik (ari ezer esatea alperrik zan-eta), umetxoa bere bularrean maitekiro estututa ebala, mendian-gora ta gora joan zan, mendi-txuntxurreko zeru urdiñean miragarriro urrunduaz.

        Urrengo illuntzean, eskeko emakume arek, «Errota-zaarra» basetxeko soloan neskatilla eder bat ikusi eban. Eta, basetxe aretako mirabea ete-zan itandu eutsanean, neska eder arek baietz, angoxe mirabea zala esan eutsan. Ori entzunik, emakumeak auxe esan eutsan:

        —Neskatilla on ori: aldendu zaitez leenbaileen zoritxarreko etxe orretatik. Errubageak errudunagaz batera kalterik jaso ez dagian, biar goizean-goiz, egun barriak bere argia ekarteaz batera, zoaz zeure gurasoen basetxe maitagarrira. Zeure onerako agintzen dautsut dana. Neure esanak egingo zaitu zorioneko. Zoaz emendik...

        Neskatilleak, emakume ezezagunaren burubidea, zerbait jazoko zalakoaren bildurrez-edo, oso-osoan bete eban. Biaramon-goizean, egun barriak bere argia ekarri ebaneko, bere jantzi-pardela besapean ebala, zoritxarreko etxe aretatik bere gurasoen etxera joan zan arin.

        Eta ordu batzuk geroago, «Errota-zaarra» basetxe-inguruan, trumoi-ots itzelakaz, ekaitz bildurgarria sortu zan. Eta, oiñaztu, trumoi, euri ta txingor eta aize-biorra ugari zirala, «Errota-zaarra» basetxea ezarrita egoan lurra dardaraldi errimeak igituta, bat-batean edegi zan; eta orduantxe bertan, «Errota-zaarra» basetxe entzutetsua, bere etxekandra zekena barruan ebala, lurrak bildurgarriro iruntsi eban.

        Etxea ta etxekandrea ondatu ziran lekuan bertan, ur loiak eta zikiñak pilloan batuta, oxin zikin-zikiña sortu zan. Eta, inguruko lagunak jazopen areaz ikaratuta zirala, oxin zikin ari izena «Oxin-baltza» ezarri eutsoen.

        Sarri aitatu dogun emakumea, Andra Mari izan zan; eta bere besoko umea, Jesus Umea.

        «Errota-zaarra» basetxeko andra zekena, gosez egoanaz errukitu ez zalako eta arek eskekoari biotz gogorrez egin eutsalako berba, irabazi eban zigorraz zigortu eban Jaungoikoak; Berak esku-zabalez emon eutsazan aberastasunetarik, amarretik «batxu» be, Berari, edo bardin dana, eskeko errukarriari emon ez eutsalako. Andrearen zekenkeria, izan be, Jaungoikoaren begietarako iguingarria be iguingarria izan zan.