34. MALUTA-KO ATSOA

        Urte asko be asko dirala, Mugarra-barreneko txabola txiki baten, atso zaar bat bizi zan. Atsotxu ori, aldi luzetan iñora joaten ez zan ezkero, Mañari-ko gazteak, eta baita zaartxoagoak be, izenez bakarrik ezagutzen eben.

        Leenago, Maluta-ko atsoa —auxe zan bere izenik ezagunena—, enparadu emakumeak lez, errian noiz gura ibilten zan; baña gero, erriko ezbear eta zoritxar guztien errua berari ezarten eutsoelako, errira joatea osorik galerazo eutsoen.

        Errian umetxoren bat geisotzen ba-zan, Maluta-ko atsoak begirakune okerrez begizkoa egin eutsala esaten eben; gazteren bat bere arorik onenean ilten ba-zan, barriz, Maluta-ko atsoak aizetan bialduriko arnasa zikiñak geisotuta il zala esaten eben agobetean; eta, errian beste atsekabe, zoritxar edo ezbearren bat jazoten zanean be, Maluta-ko atsoak itsuski-ganetik jaurtiriko «maldeziñoa» osorik bete zala esaten eben guztiak asarre-bitsetan.

        Olako esate ta siniskeriakaz, Mañari-ko bizilagunak emakume gaisoaren bizkarrari «eroan ala arri» ta geiago ezarten eutsoen egun oro. Ori zala-ta, gure atsotxuak, berrogei arri ta sei sara-lupetzaz egiñiko txabola txikitxoan ondo gordeta bizi-bearra izan eban. Eguerdiko eguzkiaren bero gozoa eta gaberdiko illargiaren argi biguna artzen lantzean bein bakarrik urteten zan.

        Eta Maluta-ko atsoa, larogetaka urteetan era orretan bizi zan ezkero, soiñez zaarrak eta artzaiñak bakarrik ezagutzen eben. Olan be, umeak eta gaztetxoak ari bildur andia izaten eutsoen. Ume txikiak, okerkeriren bat egiñikoan, «Maluta-ko atsoak eroango zaitu» entzuten ebenean, bildurrez dardarka joaten ziran; gaztetxoak be, bera aitatzean, biotz-taupada galantak jasaten ebezan.

        Neguko gau luzeetan, otzaren igesi sutondoan bero gozotan batzen ziran lagunak, Maluta-ko atsoari buruz gau oro egiten eben berba. Geienak soiñez ezagutzen ez eben ezkero, nor ete-zan eta zer izan zeitekean jakingura andiz itauntzen eben.

        Bein, aguratxo batek, berak atso ori gaztetxotan ezagutu ebala eta ikatza lakoxe begi baltz ederrakaz be, aurpegiak larrosa bat zirudiala iñoan. Ori entzunik, emakume gazte batek —bere aitaitak iñoanez— «inpernuko burduntzia» baiño itsusiagoa zala esan eban begi-zearka. Artzain batek, ostera, berak atsotxu ori txabola-aurreko landan gometan ikusten ebala, eta aren buruko ulea, illargitan, zidarrezkoa izaten zala, eta eguerdiko eguzkitan, urre-gorri biurtzen zala; berak, barriz, errukituta, bein baiño sarriagotan ardi-esne epela be emor eutsala, eta abar.

        «Agerre»-ko Arzain gazteak ori esatean, eskaratzeko lagunik geienak lauorrian ikaraz jarri ziran.

        —Oi, mutil ori Maluta-ko sorgiñagana urreratzen don! Olan, buruan uletan aiña zoritxar izango yon! —esan eben geldota neskatilla gazte guztiak («Ortuoste»-koak izan ezik).

        —Bai, bai, dabillela!, Mugarra-ko atxa jausi orduko damutuko yakon-eta... Olako gaiztoari jatekorik ez edatekorik iñoiz be ez yako emon bear, gosea ta egarria jasan dagiala baiño —esan eban aurpegi asarrez emakume erkin batek. Ori entzunik, «Ortuoste» basetxeko neskatilleak, bere begi ederrak artzain gazteagana zuzenduaz, berbots ikaratiz auxe esan eban:

        —On-egiñaz ez yak damutuko, ez; on-egiñak atze ona yaukok-eta...

        Orduan, guztiak, ixil-mixilka asita, neskatilleari begirakune itzelak egin eutsoezan.

        Ganeko egun baten, Maluta-ko atsoa geisotu egin zan, eta txarto aretan be; eta, geisoaren miñak jasan eziñik, ulu ta negar sarritan egiten ebanarren, batzuk bildurrez eta beste batzuk gorrotoz, egun batzuetan iñortxo be ez yakon lagun egitera joan. («Agerre»ko mutilla, bere ardiakaz, Anboto-ra joan ei-zan orduko.)

        Onetan, atsotxuaren negarrak «Ortuoste»ko Maipatxu-ren belarrietara eldu ziran; eta neskatilla ona, bere biotza errukiz urtuta, aren deadarrak entzun ordukoxe, arin arinka Mugarra-barrenera joan zan. Eta an, txabola txiki aretan, emakume zaarra il-agiñean aurkitu eban. Orduan, Maipatxu-k, ezetarako asti bagarik, atsoa ur bedeinkatuaz igortzita, berbots gozoz auxe esan eutsan:

        —Andra gaisoa, Jaunak zerura eroan zagizala... Eta atsoak, bereala, azkenengo arnasea emon bear eban unean, berbots ikaratiz, auxe esan eutsan:

        —Olantxe izan bedi, ba, neskatilla. Neure azkenengo arnasea gozotzera etorri azalako, Jaungoikoak bedeinkatu agiala, ba. Errukizko egintza andi bat egin don. Miin gaiztoen guzurrak eta naasteak dirala-ta, baztartuta eta iguinduta nazala, ementxe txabola txiki onetan bizi-bearra izan yonat. Oi, zenbat neke ta atsekabe igaro dodazan emen! Baiña onenbeste ta onenbeste jasanda (sufrituta) gero, Jaungoiko onak nire azkenengo une latza aingeru baten biotzaz gozotu nai izan yon. Aingeru ori eu az, Maipatxu... Egintza on ori ez yakiñat nik zelan ordaindu be... Eta orain, emoteko beste gauzarik ez dozan ezkero, neure buruko ulea emotea erabagiten yonat. Ule au, beste uleak lakoa ez don, gero... Ule au gaberdiko illargitan jarri dagizunean, ule-ari bakotxetik amar zidar-diru eskuratuko dozan; eguerdiko eguzkitan jarri dagizunean, barriz, berrogei urre-diru. Ire biotzeko goi-maitasuna Jaungoikoak oso-osorik bedeinkatuko daualakotan naiagok; bai... eta entzun ondo: i ta ire laguna, nire zoritxarraz ainbestetan errukitu zan gaztea, zuen bizitzan zorionekoak izango zaree...

        Eta ori esanik, emakume gaisoak, Maipatxu-ren mosu gozoa bere aurpegian ebala, bere azkenengo arnasea gozaro-gozaro emon eban.

        Ganeko egun baten, Maipatxu-k emakumearen esana osoro egin eban; eta, arek esan eutsanez, zidar eta diru askoaz aberastuta, ogasun andiaren jabe egin zan.

        Andik laster, «Ortuoste» basetxera iru mutil gazte-lerden joan ziran, ango etxagunari bere alabea emaztetzat eskatzera. Iru mutil areik ango inguruko etxagunik andienak eta aberatsenak ziran.

        Maipatxu-k, baiña, zaldun aberatsari musin egiñik, bere artalde ederra baiño beste ogasunik ez eukan «Agerre»ko mutil gaztea aukeratu eban senargeitzat. Eta egunak joan eta egunak etorri, egun argi ta eder baten, biak alkarregaz ezkondu ziran. Eta, Maluta-ko atsoak iragarri eutsanez, euren bizitza guztian ondo ta zoriontsu bizi izan ziran.