44. KOKOLO-MOKOLO

        Amama Maluta-ko, aitaita Txarrantxa-ko zanaren emaztea, bere illoba bategaz bizi zan.

        Amama Maluta-ko, atso zuurra ta bizkorra ba-zan be, bere semearen semea buruan argi larregirik ez ebala etorri zan mundu onetara.

        Mutil ari, berak egiten ebazan tentelkeriak eta kokolokeriak zirala-ta, errikoak ago batez «Kokolo-mokolo» ereisten eutsoen.

        Egun baten, gure «Kokolo-mokolo», bere amamaren sakelean bost ogerleko oso-osoak artuta, Abadiño-ko periara txarri bat erostera joan zan.

        Periara eldu zanekoxe, begi ta belarri, inguruetara adi-adi egoala, txarri eder bat begiz jo eban. Eta bertan, salneurriari buruz ortikoz-emendikoz eztabaidaka barregarri ibilita gero, azkenez, txarri eder aren jabe lau ogerleko ta erdigaitik egin zan.

        Gure «Kokolo-mokolo», txarri ederra aurretik ebala, ba-etorren etxerantz; eta, egun aretan eroste on-ona egin ebala-ta, Durango-raiño bidea pozez beterik egin eban. Durango-ra eldu zanean, bertako ardanetxe baten aurrean geldituta, txarriari beronen ezkerreko belarriko zuloan sei erreal sartu eutsazan, auxe esaten eutsala:

        —I, txarri: ik lau anka ta nik bi. Nor ariñago etxera... ¿gura dok postura?

        Eta, ori esanda beste bagarik, «Kokolo-mokolo» arrapaladan ardanetxean sartu zan, an ardao apur bat edateko ustez.

        Ardanetxean apur bar txurruplin eginda gero, gauleenean etxerantzakoari emon eutsan. Eta, txarria noiz ikusiko, bideak ari-arin saltoka igarota, alako baten etxeko atea jo eban. Etxeratu ta bereala, amamari ea txarririk eldu ete-zan itandu eutsan; eta amamak, txarririk ez onen aztarrenik arean be ez ebala ikusi esan eutsan. Orduan, mutillak,

        —¿Txarririk eldu ez? Oraindiño onelakorik! Belarriko zuloan sei erreal dauzala, nor ariñago etxera eldu, postura eginda bialdu dot ba-ta... Berak lau anka, eta nik bi baiño ez; eta olan be pozturea neuk irabazi. Olako arranokeriarik orraitiño... Etxeratu daiten une berean, belarriko sei errealak laster kenduko dautsadaz, bai...

        Ori entzunik, Maluta-ko atsoa geldota geratu zan; eta, bere illobearen ganorabagekeriaz gomutatuta, asarre-antzean jarri zan, berba garratzez esaten eutsala:

        —A, lelotzarra! Txarria etxera, ¿olan bakarrik elduko zala uste dok? Ona etorteko biderik be, ¿non yakik, ba? Eure ganorabagekeria dala ta ez dala, ez ogerleko ta ez txarri. Orra ezer bagarik non geratu garean! Olako txarria ondo etxeratzeko, soka bataz samatik ondo lotuta dala, norbere ondotxoan, norberagaz ekarri bear izatek dok...

        Biaramon-goizean, «Kokolo-mokolo» gaztaiñak egosteko topin bat erostera Durango-ra merkatura joan zan. Eta, amamak aurregunean txarriari buruz esana gogora ekarrita erosi eban topiña, kirtenetik soka lodi bataz lotuta, bide guztian dingili-dangalaka, tatarras ekarri eban. Etxera eldu zanean, erositako topiña, amamari, poztuko zalakotan, erakutsi eutsan; baiña amamak, topiña ainbestean maillatuta ta gauzeztuta ikustean, agiraka garratzak egin eutsazan:

        —Ori dok ganorea, mutil! —esan eutsan—. Igaz gauza onik ezetara be ezin egin daitekek. ¿Topiña bidean dingili-dangalaka ekarriko euan, ba? Orain gaztaiñak jan bagarik egon bear izango dok, bai, ez dok ezer egosteko gauza-ta. Topiña, olan dingili-dangalaka bagarik, besoan sartuta polito-polito ekarri bear izaten dok...

        Ganeko egun baten, asarrearen beroa otzituta gero, Maluta-ko atsoak, bere illobeari, Durango-ra joanda, uruna eralgiteko baea ekarri egiala agindu eutsan. Barriro be mutillak, bere amamaren esana zintzo-zintzo egitearren, Durango-ra joanbearra izan eban. Ogerleko zabala sakelean sartuta, Durango-rako bidean jarri zan, ba. Eta, uruna eralgiteko baea baiño beste asmorik barruan ez ebala, bidea aringata ikotika igarota, ordu-lauren baten barruan Durangoko «Muski-andi»ren dendan, «tente-potente» burduntzi baltza baiño be artezago sartu zan. An, begi-zearka baztarrak ondo arakatuta gero, amalau txakurregaitik, errian zan baerik ederrena erosi eban.

        Eta, orduan be, amamaren esanaz gomutatu zan: topiña, besoan sartuta, polito-polito etxeratu bear zala ez yakon aaztu; eta, ori zala-ta, baetxo barria be besoan sartuta polito-polito etxeratu bear izango ebala bururatu yakon. Orretarako, baetxoari, ukabillaz gogor jota, zulo andi bat egin eutsan, eta gero, bertatik besoan sartuta ipiñi eban. Eta, baetxoa besoan ondo sartuta ebala, alantxe-olantxe etxera elduta, egun aretan egiñiko erostea be amamari erakutsi eutsan. Amama, orduan be, asarratu egin zan:

        —Ene...! Ori dok egin dokana! I lako kokolorik mundu guztian be ez yagok! Leen, topiña, eta orain baea: orra gauza guztiak zelan gauzeztuta itzi dokazan! Eta, ¿txarria, barriz? Ai, non ete-yagok bera...! Ire aitaita zanaren antz andirik ez daukok beintzat: gauzak artez eta zeatz egiten, a zoan mutilla! Biar goizean, txiki-txiki ta andi-andi, neuk joan bear izango yoat bai Durango-ra, beste baetxo barri bat ekartera. I iñora bialtzea, pekatu egitea dok izan beta...

        Esan eta egin, biaramon-goizean, Maluta-ko atsoak, Durango-ra joanda, beste baetxo barri bat ekarri eban. Egun batzuk barru, amama Maluta-kok bere illobeari, bera basora egurretan yoiala-ta, gaberako taloak egiteko uruna eralgi egiala agindu eutsan.

        Amama basorantz abiatu zanekoxe, «Kokolo-mokolo», baetxo barria artuta, eskaratzean uruna eralgiten asi zan. Baiña orretan ziarduala, basetxeko solora auntz pillo andiak sartu ziran. Orduan, «Kokolo-mokolo»k, bere lana bertan-beera itzita, solora joan zan; eta andik auntzak uxatzeari ekin eutsan.

        Geroago be, auntzak, barriren-barri, soloan sartu ziran. Eta, auntzak soloan egiten eben kaltea ikusirik, mutilla barriro be soloratu-bearra izan eban; eta, abere arekandik soloa obeto zaintzeko, baetxoa artuta, soloaren erdi-errian uruna eralgiten asi zan.

        Baiña, otoz-otoan jagi zan aize indartsuak «bur-bur» ots itzela eginda, baetxoko urun guztia soloan-zear eroan eban, baetxoan urunaren apurrik be geratzen ez zala.

        Urun-galtze arek, «Kokolo-mokolo»ri tamal andia emon eutsan. Eta gure mutillak, bere ituntasuna kentzeko, eskaratzeko upa andira joanda, sagardoa edateari ekin eutsan. Alako baten, upearen giltza, bere lekutik kanpora urtenda, beeko kortara jausi zan, eta bertantxe sagardoa parrastaka urteten asi zan.

        Mutilla estu ta larri jarri zan; eta, upearen giltza aurkitzeko aalegiñak-aalegin egin ebazanarren, giltzaren aztarrenik be ezin idoro (aurkitu) izan eban. Orduan, «Tototxu» izenaz etxeko txakurrari dei egin eutsan; eta, «Tototxu» eldu zanean, «Kokolo-mokolo»k txakurraren buztana upa-zuloan sartu eban, andik sagardoa geiago urten ez zedin.

        Baiña txakurrak, auntzak soloan ikustean, upea ta «Kokolo-mokolo» berton-beera itzita, basetxeko solora egin eban iges. Eta, txakurrak iges egiteaz batera, upa andiko sagardao guztia eskaratzean bat-batean zabaldu zan.

        «Kokolo-mokolo», eskaratzean ainbeste sagardao ikustean, estutu egin zan, zearo ikaratuta geratu zan. Eta amama basotik laster be laster etxeratuko zala-ta, ora-maitik amar arto andi atarata, eskaratzearen erdian or-emenka polito-polito ipiñi ebazan: amamak, basotik etxeratu zeitenean, arto-ganeetatik oinkadak emonaz, bere oiñak busti ez egozan.

        Alako baten, amama, basotik etxeratu eta etxe aretako ganora negargarria ikusirik, iñoiz baiño asarreago jarri zan.

        —Kirten andia alako ori! —zirautsan asarre-bitsetan—. Arrano orrek, ¿zer egin dok, baiña? Etxe guztia ondatu dok-eta! Eure ganorabagekeriak dirala-ta, oraintxe gagozak egotekoak...! Ez, ez..., gaur ez dauat parkatuko, ezetara be ez dauat parkatuko. Ire obenaren ordaiña oraintxe berton artu bear dok...

        Bitartean, mutillak berbarik be ez.

        Onetan, amamak, kortara joanda, ango ate nagusia ekarri eban; eta, geiagoko bagarik, mutillari kortako ate andia bizkarreratuaz, auxe esan eutsan:

        —Oa, oa sorta onegaz mendian-zear... Oa, oa eure obenaren parkamena jaristera...

        Eta mutilla, kortako atearen sortea bizkarrean ebala, mendian-gora abiatu zan. Eta, egun guztian mendirik-mendi ibiliak-ibili eginda gero, illuntzean, nekatuta be ba-egoala ta, gaba egiteko asmoz, bere ate ta guzti zugatz batera igo zan.

        Gaberdian-edo, zugatzaren azpian lapur batzuk batu ziran, gau artean egin ebezan lapurretak euren artean banatzeko. Euren artean gauzak banatu eziñik deadarka ta zarataka ibili ziran.

        «Kokolo-mokolo» arekana begira adi-adi ule-zutik egoan. «Lapurrak, sorgiñak, edo zer demoniño dozak, gero, eurok? —iñoan ikaraz—. Oraintxe naiagok ni ona!»

        Ori esanda gero, bizkarrean eban atea, ikarearen ikareaz zugatzetik beera jaurti eban. Eta, orduan izan zan izan zana! Ate andi ta astunaren zartada errimeak, zugazpean egozan lapur guztiak, «batxu» be itzi bagarik, il egin ebazan. Lapur bildurgarri arein atzamarretatik bere burua askatuta ikusi ebanean, gure «Kokolo-mokolo» pozez beterik jarri zan; eta, zugatzetik oin-bardinka bereala salto andi bat egiñik, bere amamaren etxera ezti-bitsetan joan zan.

        Maluta-ko atsoak, jazorikoaren barri jakin ebanean, bere illobeari esan be egin eutsan:

        —Tirok ba, tirok, mutil... Beti ganorabagea izan bagarik, oraingotan beintzat zintzo jokatu dok. Erria gizon ankerren atzamarretatik ederto askatu dok beintzat. Aurrerantzean, zetako edo alako izango az...

        Erritarrak be, «Kokolo-mokolo»-ren egintza bereziaren barri jakin ebenean, poz-pozez jarri ziran; eta, lapur gaiztoen eskuetatik aurrerantzean guztiz askatuta izango zirala-ta, guztiak batera sekulako erromeria ospatu eben.

        Eta arrezkero, Maluta-ko atsoaren illobeari, beronen adorea saritzeko, txikitatik izan eban «Kokolo-mokolo» izena kenduta, «Adoretsu» izen andi ta begikoa ezarri eutsoen.