BI-GARREN KAPITULUA

Gizona baitan den Fedearen eta Erlijionearen beharra.

        8 San Thomasek erran du arrazoin handirekin: hirur gauza beharrak dire salbamenduaren egiteko: jakin zer behar den sinhetsi, jakin zer behar den gutiziatu edo nahi izan, eta azkenian, zer behar den egin (Tria sunt homini necessaria ad salutem, scilicet, scientia credendorum, scientia desiderandorum et scientia operandorum. (S. Th. Opusc. IV).). Hirur gauza horien gainean, ez dute jakin ahal izan zer erran, Fedeaz argituak ez ziren gizonek, nahi bezain aiphatuak eta jakintsunak izan gatik bertze hainitz gauzetan.

        Ez dute erran ahal izan: nondik eta noren ganik heldu den gizona, norat dohan eta zer duen mundu huntan egiteko. Are gutiago oraino: zer den Jainkoa, eta nola behar dugun adoratu; zer obligazione eta eginbide hertxiak ditugun Jainkoaren, gure buruen, eta gure iduriko gizonen alderat.

        Gauza premiatsu hoikien gainean, ez dugu aurkitzen jakintsun paganoetan, dudarik baizen, eta askotan erakaspen falsoenak eta izigarrienak.

        Hain urrun joan izan da gizonen itsumendua, non, denbora batean, kreatura guziak, erran behar bada, adoratzen baitzituzten. Egiazko Jainkoa, bakarrik adoratu beharra, hura zen adoratzen ez zutena, dio Bossuetek.

        Erran dezagun berritz ere, jadanik aintzineko kapituluan aditzera eman duguna: Fedeaz argituak direnetan, nor-naik, haur ttipi batek berak, bere katiximarekin, badaki, gauza premiatsu guzien gainean, Sokratek, Platonek, Aristotelek eta bertze jakintsun pagano aiphatuenek, bere adimendu xoilaz, jakin ahal izan duten baino mila aldiz gehiago.

        Eta hori, Fedeaz argitua delakotz.

        Zer da bada Fedea?

        Fedea da Jainkoaren dohain bat, eta denbora berean bertute bat, zointaz fermuki sinhesten baititugu Jainkoak bere Elizari irakatsi diozkan gauza guziak.

        Jainkoa egia bera da; ez daiteke beraz errebela, eta ez gaitzazke ere engana. Horra zerk egiten duen gure sinhestearen segurantza eta bake osoa.

        Ez naute, menturaz, hainitzek errexki ongi hartuko, erraiten badiotet, gizona bere baitarik edo bere naturalezaz ekharria dela, bere adimenduaren aphaltzera autoritate baten aintzinean, erran nahi dut, bertzeen erranaren sinhestera.

        Bere buruaz bethe eta hanpatu gizon batzuek erraiten dutenean, ez dugula onhetsi behar gure adimenduak ongi ikusten duena baizen, ez dituzte, hek, gizonaren naturaleza eta beharrak ongi ezagutzen, eta maizenik, itsu eta urgulutsu batzuek dire.

        Hain ongi konprenitu izan dute paganoek berek, gizona baitan den Jainkoaren beharra, non erran baitute, gizona animalia Jainkotiar bat dela. Bai, gizonak badakarke bere baitan Jainkoaren beharra. Sentimendu hori flaka edo errebela daiteke; ez daiteke hil osoki.

        9 Eta horra zertako, bai lehen, bai eta orai, egiazko Erlijionea eskastu zaiotelakotz, Erlijionerik batere gabe egonen diren baino lehen, populu paganoek munstrokeria izigarrienak sinhetsiko eta asmatuko dituzten. Ez da populurik, bere gisako Erlijione bat ez duenik, bere pratika eta sakrifizioekin.

        Ejiptoko, Kaldeako, Chinako, Indiako populuek izan dituzte bere Erlijioneak; Erlijione, gizonen pasionez eta adimenduaren flakezaz ilhunduak, eta, hainitz erakaspen eta pratika tzarretan errebelatuak, nahi dut. Bainan horrek berak ez othe dauku ikustera emaiten ez daitekela gizona bizi Erlijionea gabe? Erlijione bat gabe egonen den baino lehen, berak bat asmatuko du: kreaturak, edo bere eskuez egin Jainko faltsoak adoratuko ditu.

        Zoin den handia Fede katolikoa duenaren zoriona eta bihotzeko sosegua! Untzi baten maxtruak Norteko izarraz gidatua denean, badaki bide segura, itsaso zabalaren erdian; badaki non dabilan, zer bide behar duen hartu porturat heltzeko, nola, harroka eta kosta lanjeroseri ihes eginen dioten; eta hedoi beltzek izarra itzaltzen badiote, badu hargatik bere orratza, gida salbatzailea, non aurkitzen den, irakusten dioena.

        Gisa berean fede-duna. Bizi huntako itsaso zabal, lanjerez eta kalernaz bethearen erdian, badu gidari, Fedea, izar distianta, sekulan itzaltzen eta tokiz mudatzen ez dena; izar horrek irakusten dio zer bide behar duen segitu, segurki heltzeko, bilhatzen duen zeruko portu eternalerat. Eta noizik behin, pasionek, naturalezaren flakezek itzaltzen badiote Fedearen argia, badaki norat joan; hor da Eliza, Fedearen zaintzaile ezin enganatuzkoa, ilhunbe guziak ezeztatzen eta urruntzen dituena.

        Bainan, untzi gaixo bat emagun, tenpesta eta kalerna ikharagarri batean hartua, kostako harrokeri hurbil; hedoi beltzen gibelean izarra gordea; orratza galdua; mastak eroriak; lema zathikatua. Zer egin dezake untzi harek? Itsaso hasarraren jostagailu bilhakatua, galtzea segura du.

        Ez othe da hori Fede gabekoaren itxura sobera egiazkoa? Izpirituko ilhunbeen eta bihotzeko pasionen tenpesten erdian hartua, ez argi bat, ez gidari bat; ezin jakin norat dohan, zer egin behar duen, zer bilhakatuko den heriotzetik lekora. Oi! zer bizitze trixte eta tormentatua! Ezen, bere ilhunbe guzien erdian, duda bat bederen oraino gelditzen zaio. Nahi bezain errebelatua izan dadien, ez du osoki galdu ahal izan, ongiaren sentimendua, Nausi soberano baten justiziaren beldurra eta bethiereko zorionaren gutizia.

        Ez du oraino hainitz urthe, hil izan dela Frantzian filosofo jakintsun aiphatu bat. Jouffroy zen haren izena. Zoin den nigar egingarri ikustea, Fede eskasetik zenbat pairatu izan duen!

        10 Berak zer dion, entzun dezagun.

        «Sorthu nintzen buraso Jainkotiarretarik eta, Fede katolikoa, mende hunen hastapenean, oraino hazkar zagoen leku batean. Irakutsi zautaten haur haurretik, gizonaren geroko zortea estimatzen eta prezatzen, eta arimaren artha, biziko egiteko handiena eta premiatsuena dela; eta geroago oraino, altxatua izan nintzen moldeak, hazkartu zuen ni baitan sentimendu hori:

        Banakien, mundu huntan zer bide behar nuen segitu, zertarat behar nintzen heldu, bertzean. Ene Jainkoa maite nuen, enetzat zituen xede onak zirelakotz; zorionean eta bakean bizi nintzen; ezen, aurkitzen nuen ene sosegua, fede bizi eta dudarik gabeko hortan; emaiten zautan, erakaspen bat gizonarentzat premiatsu diren gauza guziak argitzen zituena».

        Baina zorigaitzean, ez zuen bake horrek bethi iraun. Jouffroy bizi zen mende eta mundu tzar batean; Erlijionearen eta Fedearen kontrako hainitz erakaspen zabiltzan airean. Kuriostasun lanjeros batetarat lerratu zen. Bertze hainitzek bezala, edan zuen gezurraren pozoina; eta emeki emeki, bera ohartzen ez zelarik, duda sarthu zen haren ariman; Fedea galdu zuen.

        Ez zezaken, hargatik, bere izpiritua urrunt osoki, Erlijioneko pentsamenduetarik eta ikusi zuen noizbeit zer estatu deithoragarrirat eroria zen.

        Arima urrikaltzekoa! Jouffroy bera oraino mintzo zaiku, nigarrez bustiak iduri duten hitz haukietan:

        «Sekulan, ez, sekulan ez dut ahantziko, Abendu ilhabeteko arrats hura, zointan urratu baitzen, ene fede eskasa gordetzen zautan beloa. Kanbara pobre eta hertxi hartan entzuten ditut oraino ene urratsak; pausua hartzeko orena aspaldion iragana gatik, laket zitzaitan oraino harat-hunat ibiltzea... bazohazen orenak, batzuek bertzeen ondotik, eta ez nintzen ohartzen... arimako antsia handi batean, uzten nuen ene izpiritua joaitera bere pentsamenduetarat... Alferretan, ene sinheste ondarreri estekatzera hari nintzen, ithotzera dohan gizona, untziko zur puska bati lotzen eta josten den bezala; alferretan, ikaratua, ikusiz ene oinen pean egiten hari zen putzu eta leze beltza, begiak itzultzen nituen ene haurtasuneko urthetarat, ene etxekoetarat, sor lekurat, maite eta errespetatzen nituen gauza guzietarat... Ikusi nuen, orduan, ez zela deus gehiago ene ariman xutik gelditzen; sinhetsi nituen gauza guziak, Jainkoaren, ene buruaren eta ene zortearen gainean, bizi huntan eta bertzean, ez nituen gehiago sinhesten; arbuiatu nuelakotz gauza horiek sinhetsarazi zauzkidan autoritatea.

        ...Nola erran, zer eta nolakoa izan zen memento hura enetzat! Goiz aldera, unhatua, akitua, etzan nintzen ene ohearen gainean; iduritu zitzaitan, hain alegera eta bozkarioz bethea izan zen, ene biziko lehen parte hura, itzali zela; hasten zela, enetzat, bertze bizitze bat, pisua, desertu baten parekoa, zointan beharko bainuen bizi, bakarrik, ene pensamendu ilhunekin.»

        11 Zer erakaspena guzientzat ixtorio nigar egingarri huntan! Jouffroy buraso giristinoetarik sorthu zen eta berak dion bezala, giristinoki altxatua izan zen. Bertzalde, izpirituko eta bihotzeko dohainez aberats zela, bere mintzairak aski ikusterat emaiten dauku. Bainan fede gabeko nausien erakaspenek eta irakurtze tzarrek errebelatu zuten. Dezagun ikus hortarik, zenbat atzarriak behar dugun egon, gure onik baliosena, gure fedea, ilhunberik gabe begiratzeko. Zer gintezke hura gabe, Jouffroy zen bezain izpiritu argituetan, fede eskasak, eskas bat hain ilhuna eta hain trixtea izten duenaz geroz?

        Belarriak eta arima detzagun bethi idek Fedearen, Elizaren, Aita Sainduaren hitzeri, eta ez dugu errebelatzeko beldurrik izanen. Urguluak galdu du gizona; urguluak oraino galtzen du. Izan gaiten umil Fedearen eta Elizaren erakaspeneri buruz; umiltasun horrek eginen du gure segurantza, bai eta ere handitasuna.