III itzelkarra

        JOSE. Saldu dituan ezkeroztik nere idiak, ekiogun bada, Inazio, gure bideari ta gure izkuntzari; eta ezkerrak emanaz zure ondradutasunagatik, esaten dizut txit ezaguera onean goatzela, ta nere uztarridia dedala saiatu indarrean Juantxorenarekin, eta onena andiago ta mardulago izanagatik nireak bide geiago eraman du arria denbora gutxiagoan, eta uste det ez nagia dalako baizik bera joka eta ojuka ibilli dalako; bada purrukatu ditu idi gaixoak atzean jarririk, nagituaz beldurka, batean albo batera, bestean bestera; nik berriz aurretik bakarrik leiatzen nituen ark bezela akullua ta eztarria ausi gabe. Orrelakoak ezaguera gutxiago dute abereak baño, zeñak alaitzen dira bear aña aurretik itz leunakin. Oraiñ esaten dizut erosle asko zala ta ongi pagatzen zutela; eta ikasi bear dezula nik erakutzi naidizuana; jakiñaren gañean ere, zuk, eta batez ere zure seme alabak, eta baitaere zure mirabeak, asko irabaziko dezutela; askok uzte duten baño geiago; ta niri geldituko zait pozgindae andia, oroituaz zuen atsekabe ta damutasunak gutxituko dirala ni naizela medioz.

        IGNAZIO. Nola bada, Jose jauna? Naiagoko nuke nik ere izan zor au, beste gastuakin egiten dana baño.

        J. Txit gauza errexak dira bada; ara emen ez dakizuna edo bearrena ikastea penatu gabe, batez ere irakurtzen; bada au jakin ezkeroztik guziak ikasten dira liburuetatik. Ni obligatzen naiz bada amoriozko borondate andiarekin zuri erakustea jai egunetan meza ta bespera aurrean eta ondoren eta beste asterdiko batzuetan; baitaere izendatu ditugun merkatu edo pesta, pillota, palenka eta beste joku ta jostatze euskal errian egin oidiran egunetan; eta gero zuk erakutsiko diezu zure semeai ta oiek beren lagun eskolara ezin joan diradenai; ikasidezakete guztiak erakutsiaz batak besteari, beren etxetan eta aizkenik etxolatako artzaiak, zuk nerekin bezin errax. Ez pensatu nik nai ez dedala jostatu zaitezten; ezagutzen det txit bearra dala aste guztia bearrean igarotzen duenak egun batean gitxienaz asnasa artu ta bere indarrak gogortu bear dituela berriz lanari erruz ekiteko; baitaere noizik beiñ erbestera juan bear duela. Uztaia lasaitzen ez bada eta geiegi erabiltzen dan txarroa puskatu egitenda. Gañera, nik beste askok baño naiago det gure euskal erriko jostaketak eta oitura anziñakoak gordeditezen; eta otoitzen diet biotzetik, egiteko aztu gabe, ez bakarrik leen esandiranak, baizik baiere dantza ta beste jokumota atsegiñ eta gaitzik bageko gure asaba jakintzu ta miragarriak asmatu ta paratu zituztenak. Guzirako dago denbora, ta komeni zaie indarka ta arrastaka dabiltzenai eserita egotea, eta jarrita edo deskansuz igarotzen duenai ta gazte geienai saltoka ibiltzea, baña plazetan.

        I. Ordea Jauna, dantzak debekatuak daude; apaiz asko, ta batezere gure erretorea, aserratzen dira anitz gauza onen gañean; ainbezteraño ezik, aitortegian larritzen dituzte gazte gajoak deslotura ukatzeraño, ta txit bildur dira; ta nik badakit debekazio au gaiztoagoa dana, zergatik neronek ikusi ditut gaiztakeri geiago ta itxusiagoak etxeetan eta beste bazter ezkutatuetan.

        J. Badakit, eta zorigaiztoz; baña badiraere, pozkidazaite nerekin geieintzuak ta bertutez beteak dakitenak plaza agirian pekaturik egiten ez dana, ta agintzen dizte ibillzeko joztakera aietan, zeren protxuzkoak dira arimarentzat eta gorputzarentzat, bada ezda oientzat kalte andiagokorik nagitasuna baño guziok dakigun bezela, egiazko esagiraren araura; «alfertasuna da galgiroaren ama». Alako apaizak dira ezjakiñ berekoiak; ezdute nai gazteak gozatu edo joztatu ditezen; eztaere ikasi dezaten; baizik itxuak eta beren mendean egon ditezen; bada ezdakienari erakusten egon bearrean, kupidazko obrak agintzen duten bezela, naiago dute, batzuek beren arima ta dirua galdu karta ta pillotajokuetan, eta besteak ibilli beroturik, zakur amorratuak bezela pitxa aotik dariotela, eizean egun guztian. Badiraere asko ta asko, beren obligazioz azturik, besteenetan sartzen diranak, erriko gauza tokatzen etzatenetan, eta baita etxeetako ezkutukoetan ere, ematen dutela gaxotasuna baño erremedio gaiztoagoa; ta...

        I. Ixo, Jose jauna! Badaki zeñak gatik aridan izketan?

        J. Bai, Inazio, badakit ongiro; eta ez dagoen bezela balego ere billakindea, eznintzake ixilduko zeren fedezaiak persegitu ta gaztigatzen zuten fedea aitortu edo ezagutu nai etzuena, edo onen kontra itzegiten zuena; eta nik egiten det bakarrik beren diñadi eta goiendeari begiratzen ez diztenak gatik. Oiek dira alportxaren ipuia bezela: «arrotzen faltak daramazkite aurreko zorroan, eta berenak atzekoan»; eta ezddakite (sic) beren etxera bidea baizik. Nik aditu diot bati, ezaguera faltaz eta bere onkarriak edo irabaziak itxuturik, sermoilekutik esaten: naiago zituela aitorkidatu ogei pekatu itxusi zituenak, amarrenak faltatu edo gutxitzen zuen bat baño, zergatik au zan andiena; eta apurbat eskasago ematen bazuen infernuko leize zulorik gaiztoanean sartuko zala, zergatik zan amabi pekatu eriozko baño andiagoa; eta amarrenak egiten etziran lekuan etzala egiten gari edo labore ta jakirik batere. Gezurra! Orduan sinistatzen zuten geienak, zeren etzekiten munduko eunetatik edo millatatik erribatek etzuela amarrenik ematen, eta emanere bear ezdala bakoitzak bere dindea baño geiago; ta ez bakarrik nekazariak; naiz lan gutxiago eman, ezer pagatzen etzuenak baño. Gaur ordea, ez da ala: guztiok ikusten degu banaka batzuek baizik egiten ez dutela; ta orregatik ez dala pekatu amarrenak ukatzea; baña bai dagokiona, edo erriak autatu diona ez ematea, zergatik apaiz jaunak bearrak dira gure egiazko erlijio bakarra zaitzeko ta guztien fedeko gauzak erakusteko; ala beardute diña diran betuzte, begirune, lagundera, ta sari onirudiak.

        I. Eldu gera gure etxera, Jose jauna, eta baldin badeitzo ondo utziko degu beste egun bat arte iskuntza au, eta bedorren naia bada nerea bezela sartu diteke bertan pizka bat belarra pikatu, pipa bete ta piztuaz asnasa artutzera; bada nik atsegin izango det.

        J. Baita nik ere; ez premiaz eta nekatua nagualako, baizik zure andre ta aurrai diosala egitea gatik.

        I. Ona non agertzen diran gure alderonz oitura duten araura, bada gorputz baten zatiak bezela ez gera arkitzen batak besteakin ezbada. Ekartzak musu bat, nere semea.

        —Baita bi ere, aita, masalla bakoitzean bana.

        J. Eta neretzat ez dek gordeko bat beraere?

        —Bai jauna, nai dituen ainbat; beutzo ta banoa su eske beorrentzat eta aitarentzat.

        —Arratsalde on, bada oraindik ez da gaua, nere aigerutxoa.

        —Ongi etorriak dirala Jose jauna; unore ona dakar eta ori ondo, zeren eman naiduen aitzera ongi dala.

        —Bai, Jainkoari eskerrak eta ez det damu.

        —Ola, mutiko piskoarra (sic)! Seme ariña ta argia daukazute. Ea bada, orain uzten zaituztet, zergatik nereak ere itxedoten egongo zaizkit zeren guk ere elkar maite degu, eta banoa illundu baño leen; ondo bizi zaiteste.

        I. TA BERE EMAZTE TA SEMEAK. Bear dan bezela; bijoa ondo eta gorantziak etxeko andre, seme alabai eta osasunarekin aurkitu ditzala.