42. Barua austen dut

        Oraindik luzaro atxilo egon bearko nuela atera nuen berriz ere Lingtximido-n gertatu zitzaidan ortatik; ez neukan beraz nere zorigaitz ortara etsitzea besterik. Ezer ere jaten ez nuela bazekiten lapurtalde osoan eta jaki bereziak nai nituela begitandu zitzaien. «Zer nai duzu jateko?» galdegin zidaten atxiloen arduradunek. Eta nik erantzun: «Janari arruntak nai ditut, esaterako: patata, sagar, udare, maats, ogi-puska bat, besterik ez; aragiaz eztut axolik bat ere». Nere eskabide ortaz arritu ziran eta beren buruei eragiñez ola zioten: «Sagarrak, udareak, maatsa... bidal dezazkiotela bere etxetik!»

        Jan-gabe egoteak mesede egin zien Bartolome A. eta Isidro Anaiari, lenbailen etxera joateko bidea izan zitzaien ta. Neretzat ordea ezpata galgarri bat zan baru ori eta guzien aurrean barua austea erabaki nuen. Ematen zidatena jan, ematen etzidatena eskatu, besten janariak ostu egiten nituen, arako teologoen esanera zuur ura gogoan nuela: «Bear gorrian, gauza guziak guzienak dira». Andik aurrera, nere jateko txotxak eskuan, burrukan ari izaten nintzan nere atxilo-lgunekin, zeiñek arrapatuko pertzaren ur motel gaiñean igerika zebiltzan arto-aleak. Uraxe ikuskizun jostagarria!

        Aldi artan beste nagusi bat eman ziguten atxilooi; Sing Tsanti zuen izena eta bataiatua ezpazegoen, kristau askazikoa zan beintzat. Gure nagusi onek ezagutzen zuen Tseng misiolari euskalduna eta oso ongi aipatu zuen: «Misiolari prestua da, txinatarren onetan kupide-gabe lan egiten duena. Arako zornakatz-izurria izan zan urtean, beldur gabe laguntzen zien izurridunai eta aietako asko sendatu zituen. Izurri gaitz arek etzuen xenfu edo misiolaria ukitu. Goiko Jaunak (Tien Tzu) laguntzen baitio xenfu orreri».

        Misiolari ori Zendokiz-tar Frantzisko Aita frantziskarra zan noski; bizkaitarra. Gautegiz-Arteagako semea bera, gizon ixila, animen zeruratzea beste asmorik eztuena. Argatik ezta bat ere arritzekoa alako mirariak egiten baditu.

        Juantxisui ibai bixi-bixiaren ondoko ibar ederrean Lingtximiao ta Taipaitxeung artean egin genituen zenbait egun; atxilook ongi aski geunden Sintsanti nagusi berriaren menpean, bestean baiño gozoago eta biotz-berago da ta. Ibai-bazterretan patata asko bazan eta artoa ere bai poliki; janari zakarrak ziran oiek Singtsantirentzat: guretzat, atxiloontzat, berriz bikaiñak. Patatak eskatzen nizkion eta ematen zizkidan, eta nik gordiñik jan. Gaiñerako atxiloak oartu ziran zer ari nintzan eta aiek ere patata eskatzen zuten, baiña misiolariaren bitartez. Berak etziran ausartzen ezer eskatzera.Lagun asko baitziran eta gaiñera gazteak eta sasoi onekoak, patata asko jaten zuten. Azkenean Singtsantik asarre samar esan zidan: «Bai patata asko jaten duela arrotz onek! len ain jangartz, orain onen zintzurkoi, Dirua bearko dugu onen asetzeko!» Lur-sagar guzi aiek nik jan nituela uste zuen, alegia.

        Azaroaren 22an iritxi giñan Heisuise-ra; Sehnsi probintzian dago erri ori eta andik urbil daude euskaldun frantzikarren lenengo misio-tokiak. Alberdi-tar Jose Aitaren misio-etxeetaz arduratan negoen; gorrien artean maiz aipatzen zituzten etxe oiek eta beldur nintzan lapur tzarrak araño joan ta ostu ta misiolaria atxilotu egingo ote zuten. Orixe ikaragarria! Gorrien infernu artan egoteko ez nuen lagunik nai, zein ere on ta sanduak diran. Misiolari aiei nai niekean adiarazi nolako arriskutan zeuden; ezin ordea! Iges egin al banezaken, ni nerau joango nintzan gaztigatzera. Ene gaixoa! Lekutan zegoen oraindik nere iges-egitea!

        Gau artan berean, azaroaren 22an, atzeratu giñan itzalderontz (eguzki-sartze aldera), Juatxisui ibaian gora; gaueko amaikak edo ziran, gaugiro otza zegoen, eskuetako ileak erortzeko aiñako otza. Zenbait kilometro ibili ondoan, lurpe batean sartu ginduzten. Sukaldariak, eta batez ere nere zaintzale Aranondo, bizkor ari ziran lanean; laster ibilketa luzeen bat egin bear genuela ezagun zan. Amaika katilu uste zituzten komunista aietxek! Sukaldariek geiago jateko esaten zieten eta aiek erantzun: «Txe pao leo txe pao leo; ezin, ezin! ase gera ok-egiteraiño». Guri, atxilo eprrukarrioi etzigun iñork ezer eskaintzen, ez eltzetara urbiltzera uzten ere. Singtsanti etzegoen an. Katituluetan gelditu ziran ondarrak biltzeko baimena eskatu nien eta aiek ezezko borobila eman zidaten. Berriz ere eskatzen diet, ekiñaren ekiñez zerbait iristen ote dudan; eta birao ta iroi artean ogi-puska bat ematen didate; baiña nolako ogia gero! ikatza zirudien. Ala ere ozka egiten diot eta txeatzen dut gogotik. Bearrak gauza andiak eragiten ditu gero!

        Azaroaren 23an, argitu baiño askoz ere lenago abiatu giñan. Orain ere itzik ez egiteko ta ixilik ibiltzeko agindu ziguten. Ura ixiltasuna ibar andi artan! Errekaren gurguraia, oreiñen oiuak, oxtopo-egin ta miñ-artutakoen baten aiotsak besterik etzan entzuten. Goizaldean turuta jotzen dute eta egunetik egunera ugalduz dijoan lapur-talde ura Jusuwan-go zabaldi andira biltzen da bereala. An agintariak kokoriko eseri ta jende guzi ura inguru inguru dutela, izketan diardute bizi bizi; guk eztugu ordea aien itz bat ere aditzen. Bi ordu edo iraun zuen izketaldiak eta gero agertu zanez, gorabera andiko asmoak artu zituzten.

        Jo zuten berriro turuta; orduan fusildunak abiatzeko gertu jarri ziran. Gu, atxilo , armadunengandik urrun samar geunden, eun soldadu bere mendean zituen buruzagi baten kontura. Gure eskuetan utzi zituzten bandera gorria ta oe-tresnak eta eskopeta ustuak. Buruzagiak: «Etorri nere ondotik!» oiu egiten digu, eta abiatzen gera aren jarrai mendian gora, baiña ez beste lapurrek itxuraz beintzat jo bear duten aldera. Nik ezarian galdetzen diet lagunai: «Nora dijoaz gorriak?» Eta erantzun zidaten: «Egoaldera noski, Shensi probintziara».

        Egun oso artan azaroaren 23an, aruntz-onuntz ibili giñan baso sasitsu itxietan; bazterrak ezagutu gabez, bein baiño geiagotan bidea galdu genuen. Goizean etzidaten arako ogi beltz puska ura besterik eman zian eta gaiñerako atxiloak baru utsik zeuden. Gorriek berriz, aurreko gauean egin zuten betekadaz gaiñera, jateko ugari zeramatzaten: ezti, aragi,ogi, azukare, patata egosi ta abar; gizon zuur, erneak izaki aiek.

        ­«Guk ere bizi nai dugu, oiu egin nien; gizonak gera zuek bezela, eta zuen janari ondarrak eman nai ezpadizkiguzue, orrako basa-makatz orietara igotzen utzi gaitzatzue, udare min oiek jan ta gure gosea il dezagun». Ortarako baimena eman ziguten; igo giñan beraz zuaitz aietara eta basa-udare garatx eta mottel aiek goxo zitzaizkigun.