36. Igesaldi neketsua

        Egun gogoangarri artako gertaera odoltsuak gaua etortzearekin bukatu ziran. Zuriak Utxio uri sendora bildu ziran, gorriak berriz tarrapatan igesari eman zioten Yu yuan tsuang-eko sakan andi aldera. Pozaren pozez nengoen ni ibilketa ori gauez egin bear genuelako. Aurreko gauean otzak gogorki erasan zidan eta orduezkero lokabe etxera itzuli nintzan arte, gauak beldur gaitza ematen zidan; ibilian berriz beti beroago irauten nuen.

        Gaiñez gain ibili giñan denbora guzian etzitzaigun esateko gauzarik gertatu; baiña sakanera jestea oso neketsu ta mingarri izan zitzaigun. Zeruan etzegoen argirik. Amiltegi baten gaiñean, bidezidor estu ta irrista batetik ginjoazen. Jendeak, gu nondik nora genbiltzen suma etzezan, itzik ez egiteko agindu zitzaigun. Nik besoak lotuak nituen eta soka-muturrak Aranondok zeramatzan eskuetan. Atxilo guziok soldadu-taldearen erdi erdian ezarri ginduzten eta geroztik iges egiteko asmorik ezin artu.

        Batzuek irristatu ta erori egin ziran. Aranondo ere zalantzatu zan, baiña zutik iraun zuen. Arek, begi erneak izan ta bideko oztopo guziak ederki ikusten zituen; ni berriz begi-lausoa bainaiz eta ere lausoago azken aldi auetan, beaztoporik etzan lekuan ere oztopo egin nuen. Aldaroka nenbilen ez erori bai erori; eta erori aldioro, gure zaintzaleak parre-algaraka asten zitzaizkidan; eta algara aiek nolako durundia ateratzen zuten gau ixil, beltz eta ilun artan!

        Zenbat aldiz arkitu nintzan bide ertzean, erroitzean bera amilka joateko arriskuan! Aranondok eusten zidan gogorki eta masailak urratzeko zorian parre egiñez jasotzen ninduen zoritxarreko bidexka artara. Norbaitek, urrikaldurik, makilatxo bat eman zidan eta arekin ilunbeak eta bideko goibeak aztatuz, ez nintzan ain maiz erortzen. Orrela jaiki ta erori ibili giñan gaueko amabiak arte edo eta orduan mendearte batean sartu giñan. Eta bidezidorra bere amiltegiekin nekagarri izan bazitzaigun, mendartea etzan bat ere atsegiñago bere zulo ta putzuekin.

        Azaroaren 16an, goizean goiz, sartu giñan Yuyüan auzunera. Orduan Aranondok Sing Liuti zeritzan baten kontura uzten nau: gero bere kaputxino-jantzia goratu, altzo-oial bat artu ta aizpe ilun batean sarturik jatekoa prestatzen asten da. Arek prestaturiko guzia laster klikatu zuten gorriek eta bereala aurrera joateko agindua eman ziguten. Nik ad perpetuam rei memoriam papertxo batean idatzi nuen gertakari ori. Gaiñerako piaotze edo atxiloek arritu ta naigabeturik begiratu zioten elkarri; gaixoek etzuten ogei ta laur ordu aietan ezer jan, aurreko egun osoa suatske ta bala artean igaro zuten, gauez berriz bidean ibili gelditu gabe; eta guzi ori ezin-eramanalakoa zaio txinatar bati, berez ain janzaleak diralarik. Ni pozik nengoen nere baruaz eta ez nuen deus esan ez itzez eta ez keiñuz.

        Abiatu giñan beraz. Gorriak oso ardura andiz zebiltzan, soldaduak nonbait barrandan edo zelatan ote zegozkien beldurrez. Mendien tontoétan iguriak (zentinelak) erne begira zeuden zer jende ageri ote zan bazterretan. Gorriak goiz guzi artan kezka anditan egon ziran. Noizpait ere, zelai andi zabal batera sartu giñan eta orduantxe ats-artu genuen.

        Mendi-tontorretan zeuden iguriak jetxi ziran eta ixil-berrikari ta lapur-buruekin batzarrea egin zuten guregandik urruti; argatik ez genuen igarri zertaz ari ziran izketan. Ordu batzuek igaro genituen oraindik ez-baian, zer egingo ez genekiela. Azkenean, gure agintari Wan tai-txi-k birao batzuek bota zizkion Tai se lin-i eta bere inguran zeuden gorriek pozaren pozez oiuka erantzun zioten. Alegia, gobernutarren agintari Tai se lin Yuan tzen tze-ra itzulia zan eta etzegoen geroztik ezeren beldurrik.

        Ala ere bideari lotzeko agindu ziguten. «Nora goaz?» galdegiten diot Aranondori.

        —«Etzekiat» erantzuten dit idorki. Alderdi aiek etzituela ezagutzen nabari zuen. «Egarriz iltzeko zorian nago, esan nion berriz; or beera dijoan erreka ortatik zenbait urtanta emaizkidatzu». Sasi-fraile arek gorrarena egin zidan; baiña amabien bat urteko mutiko batek ontzi bat urez bete ta edatera ematen dit. Otza zan ura, oso otza; eta nik goxoki xurgatu nuen pixkeka pixkeka.

        Egun oso artan mendietan gora ta bera ibili besterik ez genuen egin. Egun txarra uraxe mendigoizale izan eztan misiolari batentzat; bearrik ni Txileko Santiagon nengoelarik zortzian bein igotzen bainintzan San Cristobal mendira.

        Geldialdi batean Wan tai txi agintariak ikustatu ginduzen bere soldaduekin batean.

        «Zer diozu, yang ren (arrotza)?» galdegin zidan nereganatzean. —«Oso gaizki, erantzun nion; lau egun auetan eztut ezer jan eta ibilketa ain luzeak egin bear izan ditut oiñez aldapa piko ta bidexka malkar ta ibar loitsuetan barna. Akitua nago eta laster illotzik erortzeko zorian nago!» —«Egonarri pixka bat ar zazu, esaten dit berriz; biar berean joango zera bearbada zure etxera. Zure bi lagun aiek, beren itza betetzeko, bidali dituzte emaitzak; baiña guk zapaldu ditugun soldadu oiekin topo egin zuten eta gizon lotsagabe oiek guregana ez etortzeko esan diete. Gaiñera guretzat zekartzaten zigarroak kendu egin zizkieten, lapurrak alaenak! On litzake zure lagunai idazten bazenie esanez guk soldadu oiek zapaldu ditugula eta zuk eztuzula oiengandik ezer igurikitzen (itxoiten); emaitza ta esku-erakutsiak lenbailen bidaltzeko».

        Agi denean, gorriek bazekiten gertatuaren berri; agintariaren itz oiek argibide guziz on bat eman zidaten; andik aurrera etzezaken iñork esan Bartolome Aitak eta Isidoro Anaiak esku-erakutsien ordez, soldaduen balak eman zizkietela komunistai. Nere lagunai idaztea etzala komeni ta etzala bear ere esan nien.Nere idazkiak neronen kaltetan izango ote ziran beldur nitzan; soldadu berriak etorri balitez, nik deituta etorri zirala gogoratuko zitzaien lapurrai.