IXTORIO-MIXTERIO, HAURRENTZAT

                Airea: Mehetegiko xakurra.

Etxaldeko nausi Martin

Iraulden ari zen behin

Bere idi ederrekin

Eta golde-nabarrekin...

Bertan hartz bat zitzaion jin

Gose handisko batekin.

Hartzak dio nausiari:

«Idi bat emadak niri!».

Martinek aldiz hartzari:

«Orai iraulden nuk ari.

Lan hau baitut egin nahi,

Orentto bat egon hadi!».

Axeria zitzaion jin:

«Zer duk horren trixte, Martin?».

«Hartzak idi bat galdegin,

Hortaz ez baitut atsegin,

Har ez dezadan berekin,

Nik ez dakiat zer egin!».

—«Ah! hori baizik ez baduk

Malurrik batere ez duk!

Hartza hantxe etzana duk:

Aise enganatuko duk;

Hori merke eginen duk;

Bi oilasko gaztetan truk.

»Joanen nuk hantxetara.

Oihu einen diat gora:

Zer da to hantxeko hura?

Hurbil hakio ondora;

Nabarra altxa-zak gora

Eta tanpez utz gainera!».

Hitz harturik badoatza.

Egiten du oihu gaitza:

«Zer da hantxetan beltz-beltza?».

Martin kexurik bihotza,

Harturik nabar zorrotza;

Hartaz kalitzen du hartza.

Axeriak: «Horra, horra!

Orai hor duk hil-gogorra!

Eni duk eman beharra

Oilasko pare ederra!».

Martin baitzen hain xuhurra,

Igorri zion xakurra.

Axeria da izitzen,

Bere xilorat hurbiltzen.

Ez da han luzaz egoiten.

Oraino barura baitzen,

Berriz ere da itzultzen:

Martini beha gelditzen.

Martinek du lana uzten,

Bere etxalderat jausten,

Idiak ditu laxatzen,

Buztar-uhalak han uzten;

Axeria da hurbiltzen,

eta uhalak ebasten.

Martin kexu berriz ere.

Astoak dio: «Nik ere

Satisfatuko haut aise.

Bazka on bat baituk hortxe,

Hortan nahi banuk ase,

Hiru uzker egin-arte!».

Hitzak elgarri emanik,

Martinek baietz erranik,

Astoa doa arinik.

Bidea zalu eginik,

Axeri-xiloan jadanik;

Han emaiten da etzanik.

Axeria zen ohartu,

Xilotikan ateratu.

Astoa nahiz tiratu,

Uhalez du estekatu,

Laster astoa xutitu

Eta kalopan partitu.

Harriturik axeriko

Han jartzen da kokoriko,

Astoari erten dako:

«Ez ote hiz eroriko?».

Bainan astoa zaluxko

Etxean zen eguerdiko.

Astoaren balentria,

Ase bat irabazia...

Martin dena malezia,

Pentsaketa zen hasia.

«Astoa hor asetzia

Ez dukek abilezia!».

Martinek du bazkan sartzen

Eta makilaz zanpatzen.

Martin zitzaion segitzen,

Kalapitan han zabiltzen:

Aipatu hiru azantzen

Egitea behar baitzen.

Ez aserik heldu dena,

Bai beharrezkoa dena:

Huna nun duen lehena,

Geroxago bigarrena,

Geroan hirugarrena...

Hori izan zen azkena.

Dena zauriturik hola,

Gero kanporat zoala,

Erori zen berehala

Lurrerat asto herbaila.

Han dago hila bezala,

Ahoa zabal-zabala!

Arrano, bele, menditik,

Bildu ziren urrunetik,

Miruak dio goratik:

«Hori hil duk oraikotik!».

Hasten zaio hain gogotik

Bele bat kisk-kisk ahotik.

Hegaztinak atseginez,

Astoak burutik minez.

Martinen gaizki eginez

Koleran zagon zin-zinez.

Belea ahora jinez,

Hor tinkatzen du haginez.

Astoa da krak xutitzen,

Etxerat buruz partitzen.

Etxekandrea ari zen

Hain xuxen labe gorritzen:

Ez baita guti harritzen

Zer ote zaion hurbiltzen.

Asto gaizoa firrindan,

Bere belea dilindan,

Hok ikusiz bere bixtan,

Andrea zen ikaretan.

Labe-haga su-garretan

Hartaz joiten du lumetan.

Beleari sua lotu,

Astoa aldiz oihetsu.

Laster bordara zen sartu.

Hantxe berean gelditu.

Bordan zen suia nausitu.

Eta guziak suntsitu.

Horra nausi zikoitzari

Zer malur zaion ekarri:

Kalte eginez besteri,

Bere ongi egileri;

Nahi dena uros bizi,

Beti xuxen ibil bedi!

1932