XVII. MENDEKO
IOANNES HARANEDER FRAIDEA

        Beti bada zer ikas euskal literaturan. Aldi huntan nahi dautzuet laburki salatu badirela bi Haraneder, eta ez bat bakarrik orai arte uste ginuen bezala.

        Goazen ikus laburzki nola ikasi dugun berri hori.

        Euskal eliza-liburu maizenik agertu dena da Exercicio izpirituala. Vinsonek bere Bibliografian laurogoi edizione aipatzen dizkigu: zaharrena 1716ekoa, berriena 1888koa. Egia erran, Vinsonen lanaz geroztik bertze edizione zenbait agertu dira, hala nola 1910ekoa, 1919koa, 1922koa, eta 1937koa. Orotarat 85 edizione bederen.

        Bainan badira XVIIgarren mendekoak ere, Vinsonek bere bidean aurkitu ez zituenak.

        Berriki bizi naizen Seminarioko euskal liburutegian eskuetarat lerratu zait liburu zahar itsusi funditu bat: titulurik ez, asko orri eskas.

        Barnea doi-doia miatu orduko ohartu naiz Exercicio izpirituala zela.

        To! huna besta aldakorren zerrenda! 1690etik hasten da, eta 1717an bururatzen. Beraz Vinsonek aipatu edizione zaharrena baino zaharragoa dut hau.

        Ba bainan noizkoa?

        Hain xuxen, gelditzen den lehen orri-aldean, bada gutun bat, liburu-eskaintza bat, zorigaitzez ez osoa, eta bertzalde ez ulert-errexa, bazterretako hitz edo letra batzu falta izanez.

        Beharrik garbiki emana baita lehen agurra. Hauxe irakur ditake:

TARBEKO ENE

Jaun Ipizpicuari

Erregueren estatu privatu

Conseilluan Conseillari,

eta Artusko abadeari

JOANNES HARANEDER

Fraideac baquea eta

Ossasuna

        Pentsatzen duzuen bezala, artxibo eta liburu askotara jo dut argiketa: laguntzale jarri zaizkit Mangin, Goyheneche eta Romatet jaun ixtoriozaleak.

        Eta huna zertaratu gaituzten gure ikerpenek.

        Arthous-eko abadetan ez dira izan Tarbeko bi apezpiku baizik, biak izen-deitura berekilakoak, biak euskaldunak: Salvat Diharce, osaba-ilobak.

        Zaharrena, Axular apeztu zuena, 1601ean hil zen. Gazteena 1648an.

        Joannes Haraneder fraideak lehenago behar izan du egin bere gutuna.

        XVIIIgarren mendean orok badakigu izan dela Donibaneko apez bat Joannes de Haraneder deitua. Nebun ez du bere burua fraidetzat eman. 1740an bururatu zuen Testament berrearen bere itzulpena, eta 1749an Philotea ager-arazi.

        Oixtiko fraide hura izan balitz, ehun urteak ausarki gaindituak zituzken. Ezen fraide horrek, berak dion bezala, bere liburuaren «birberritzeko» mementoan, frango xahartua iduri du. Dio dela «flako eta nigarti, ecin balia oinez, escuez eta berze partez, norbaitec helduric baizen», ez duelarik «borondate bezanbat botere».

        Zer bilakatuko zen handik ehun urteren buruan?

        Bixtan da beraz bi Haraneder konda ditzakegula gure literaturan.

        Baina zer pentsa oixtion aipatu dugun bestea aldakorren xerrendaz (1690-1717)?

        Eskuetan dugun edizionea XVII garren mendeko azken urtetan jalgi dela, lehenagoko aintzin-solasarekin, argitaratzaleak besta aldakorren saila bere denborakotuz. Gure ustez, liburu horren hirugarren edo berdin laugarren ager-aldikoa dugu hainbertze lan eman daukun Exercicio Izpiritual zaharra.

        Ez dakigu halere ez noizkoak ziren edizione horiek, ez eta zoin ordenakoa Haraneder fraidea.

        Gauden beha, ea nonbaitik argi zerbait aterako den.