JANDARMEAK OHOIN

        Jandarmeak ohoin, ohoinak jandarme, nork egindaino ikusi ditu? Egun... daino, ez nehork nehun. Egun ba hatik, egun ikusten ditugu Frantzian, ohoinak jandarme, jandarmeak ohoin. Eta gehiago dena, ez edo zoin jandarme gero; jandarme aitzindaririk handienak. Frantziako jandarme guziei manatzen dutenak; soldado eta jandarme, gaixtaginen izitzeko, gu guzien ontasunen eta biziaren zain, gau eta egun, harmaturik daudenak beren eskuko dituzten Jaun handiak ditugu Frantzian presondegietarat egun guziez deramatzaten ohoinik handienak baino ohoinago.

        Badakizue hori aspaldian guk bezain ontsa; zenbeit aldi hemenxe hola erranik gaude, garbiki eta goraki, ahoan bilorik gabe. Eta bertzalde, guk erraitearen beharrik ez duzue, zihauren begiz ikusteko, zenbat ohointza eta zoin handiak, zoin itsusiak dauzkuten eginak orotan animale tzar hoiek, ahalgeak eta oro zangoen azpian emanik.

        Ebats komentu, etxe eta lur eta kapera, zirenak oro; ebats herrietako fabrika berek kendu dituztenetan ontasun guziak: meza sari, hilen arimentzat utziak; norbaiten eskuetan, ahalaz esku seguretan utzi nahiz, utziak hilentzat biziek, edo hilek berek hiltzean, gobernamenduaren eskuetan.

        Gobernamenduak hek oro ebats, trufa baino musika gehiago, erranez: hilek ez dutela hilez geroz, deusen beharrik: hek baino beharragoak direla ezin biziz lanak dituzten pobreak; hek lagunduko dituztela hor elizei ebatsi ontasunetarik... Urdeak!

        Orizue, lehen aldia duket hitz hori hemen emaiten dudala. Joan da. Eskapatu zaut. Hor da engoitik, bego, hor. Bere lekuan da. Nekez eman zinezakete nehon hor baino hobeki.

        Hoik zer diren holakorik! Badea, baditakea, ez bakarrik eskuaran, bainan edo zoin mintzaitan ere, frantsesa barne, hori baino hitz xuxen eta zuzenagorik, hots! garbiagorik; hoien egitateak ikusi eta gogora, gogotik ahora berehala heldu zautzuenik, egia den bezala erran nahi duenarentzat badea, baditakea?

        Hor dire obrak. Debruari eta herkilakoei esker. Lehengoen gainera oraikoak; oraikoen gainera heldu berriz, beti aitzina, sarrixagokoak.

        Orai beretik erretoraene, apez-etxe ebatsiak saltzera baiteramatzate asko tokitan, berenak balituzte bezala; bertze batzutan, arrandan baizik ez baituzte nahi utzi apezen eskuko; ebats-eta gozamena urririk zuzenez behar zukenari arranda pagaraz; eta ez nola nahikoa; ahalik eta handiena.

        Pagatu nahi ez badu fuera kanporat. Etxea huts, herria huts, non ez duen herriak harentzat eske bat eginik, bertze aterbe bat bilatzen eta atzemaiten; edo egiten etxe berri bat, ontsa gostarik, behar ederrez!... Framazon ohoin hoiek eta hoiekilakoek beren herra ezin aski asez.

        Eta gero? Gero azkenean oro herriak jasan. Oro esketik behar, bertzela bazitazkelarik, behar litazkelarik eta bazirelarik. Esketik eskolak, esketik orai holetan apez-etxeak ebatsirik, hustearekin, heien egoitzak berak.

        Hauk oro hola, ikusiz jendea zoin den ahul, itsu, bakotxa bere hartaz baizik ez orroit, edo guti kexu, badoatzi beti aitzina. Ohoin batzu direla, egia ez aditu muturrera nahiago lukete; ez baita laket; den sorraioenari horren aditzeak halako bat egiten baitio.

        Bainan ez daude segur horrengatik gibelerat egitekotan. Baduk hoberik!

        Noizpeit azkenean atzar baladi jendea; konpreni balezate orok ontsa, elizari, ospitaleari, eskolari, apezari, bere ogiarentzat, aterbearentzat emana gal dela herriarentzat; etsaiak erlisioneari oro ken, oro ebats, oro bahi; harek bahi arau, ken arau, ebats arau, guziak oro edo bederen beharrenak nonbeitik jalgi behar; alegia apezari gerla, herri guziari haren itzalean bidegabe egiten dela, eta bidegabe handi; konpreni baleza jendeak behin zinez, muturreko bat ederra balukete ba ohoinek goiz edo berant.

        Ez gira segurki hartan oraino. Hain guti dire izituak, hain kopeta gorarik dabiltza oraino nun Journal Officiel gobernamenduko gazeta herri guzietan orok ikus dezaketen hartan, berek zabal-zabala eman baitauzkute egun... hautan gure departamenduko eliza guziei eta elizetako fabrikei ebatsi guzien izenak eta xifreak oro lixta luze batean lerro, lerro: liste des Biens ayant appartenu aux eteablissements publics du culte que avaient leur siège dans le département des Basses-Pyrénées.

        Aste huntan berean gobernamenduko gazetatik jalgia emaiten du zati bat lista luze hortarik, Bulletin Religieux izena duen apezpikutegiko gazetak.

        Han dire Hazparneko, Bastidako, Donibane-Lohitzuneko, Uztaritzeko, Iholdiko, bortz kantonamenduetako elizei ebatsi ontasunen xehetasunak.

        Ez gure erranetik, bainan ohoinen beren erranetik, iduri trufaz bezala emanak. Bertze ohoinek ebatsi gauzak bederen gordetzen dituzte; hauiek ez. Hor nonbeit beherago emaiten ditugu non zertsu den ebatsirik, herrika. Bada bertze asko herri ere buluzi dutenik; zerbeit zuten guziak zituzten guziez.

        Hori ez balinbazautzue biziki dorpe, zuen erlisioneak ez du balio pipa bat tabako. Horrek ez balin bazaituzte hunkitzen, zer zuzenez nahi zinukete sarrixago bertzeak hunki ditzan, etsaia zuen ontasunez jabetuko denean, zuen aldia heldu delarik? —Jinen baita, heldu baita zerbeitdun diren guzien aldia. Zuzen ere baita jin dadin!

        Jandarmeak batzuentzat jandarme, bertzeentzat ohoin, ez da zuzen.

        Bakotxa bereaz jabe izan dadin, ororentzat da edo nehorentzat ez.

Eskualdun Ona, 1909-05-07