GOITI... BEHEITI

        Goiti doa holetan Pariseko hiria; beti aintzina goiti. Badakizue nola, iragan bi boz-aldietan, lauetan hogoi hautatzekoak zirenetarik berrogoita bederatzi edo hamar nausitu diren, onerateko aldea daukatenak. Judutiar eta framazon gorri-beltz hoitarik hogoi-ta hamar baizik ez ziren sartu; eta hek ere nola? Doi-doia, zenbeit boz gutiño bakarrez nausiturik. Bertzeak aldiz, ehunka, milaka, gainez gain joan dire. Gutitarik egin du, ez baitire tzar guziak oro erroz gora lurrean gelditu, eta onak nausitu orotan Hura zitaken eder! Bainan ez giten izan sobera gose. Zerbeit da erdiak baino gehiago framazon madarikatu hoien kontrakoetarik sartzea ere. Nork erranen zuen hori behar ginuela ikusi Parisen? Ezartzen ahal dute gertakari horren orroitzapentzat afixa bat hiri-sartze guzietan, ederki apaindurik. Izanen da Expositionean hori baino ikusgarri tipiagorik.

        Ez dire gero bakarrik nonbrez nausitu; bainan ez-deus batzu omen dire tzarretarik lau-hazka doi-doia sartu direnak ere. Zerbeit zirenak oro kenduak dire. Hala nola Lucipia antzinagoko kontseiluaren buruzagia. Ez auzapez ohia; ezen Pariseko kontseiluak ez du auzapezik izendatzen. Hango auzapezak, oro arrondizamenduka, gobernamenduak ditu izendatzen, kontseilutik kanpo. Ez dute ere bertze deus egitekorik, hiriko errejistroen zaintzea baizik.

        Bainan kontseiluaren buruzagi edo presidenta berak hautatzen du kontseiluak, hemengoek auzapeza bezala. Erran gabe doa, buruzagi horrek indar handiak dituela Pariseko kontseiluan. Edo zoin izanik ere, Lucipia delako gaixtagin tzar haren ondotik, hura baino anitzez hobea izanen dela buruzagi berria, erran dezakezuet, bi begiak hetsirik. Ondoko egunetan ageriko da nor. Anartean bazen eta bada omen oraino Parisen bertze lanik. —Zer lan? —Huna zer. Jarraik otoi solasari.

        Pariseko kontseiluak holetan 80 gizon badauzka. Hoiek dute han egiten «le Conseil Municipal». Hortaz bertzalde, biltzen da oraino departamendu guzietako hiri-nausietan bezala, bertze bilkura bat: «le Conseil général de la Seine».

        Hunek badauzka 101 gizon. Eta hek nor? Nola izendatuak? Lehenik hartan sartzen dire, bozkatze berezirik egin gabe, «Conseil municipal» delakoan barne direlako 80 hek. Holetan hek bi kontseiluetan barne dire, behin batekotzat izendatuz geroz.

        —Eta bertze hogoita-batak?

        —Heientzat da egiten bozkatze berezi bat, bertze bozen ondotik, eta non hori? Ez Parisen berean, bainan hiritik kanpo; hiriaren bazterretan diren 21 kantonamenduetan. Heien izandatzea zen beraz igandean. Zenbat uste duzue nausitu direla? On eta tzar, hamabortz. Sei dire gelditu bide erditan, «en ballotage».

        Hamabortzetarik hamabitan, onak dire sartu oraino ere, edo hots, onerateko urratsa dutenak. Hiru bakarrik framazontiarrak. Eta biga baziren hiru hoitan, kontrariorik ukan ere ez zutenak. Berak ziren tzar hoik han bozgaldatzale, onak eiki ez aski goiz atzarturik, bertzetan bezala han ere tzarrari jazartzeko.

        Erran ditake beraz, gudurik izan den tokietan, erran nahi hamahirutarik hamabi on sartu direla; bat bakarrik tzarra, Villejuif deitu hirixka txar batean. Handia baita! ... izenaren araberako egitatea. Juduek nehon irabaztekotz, han behar zuten irabazi. Bertzetan, saltsa mehe egin dute, eta mehe eginen, diotenaz, oraikotik.

        Ezen izendatzeko... bide erdi geldituak diren seietarik iru edo lau esku-aintzin puskarekin dire Bigarrenean ororen ustez, errexki nausituko.

        Horrela «département de la Seine» hartako kontseilu jeneralean, bertze kontseiluko gizonez beraz ja gaina zuten onek. Huna non osagailutzat eskas ziren hogoitabatetarik ja hamabi onak; hiru tzar. Bigarren aldian, sei ondarretarik, erdien sartzea segur bezala. Ikusten duzue nola Parisen, eta Pariseko inguruetan goiti doazin onak. Ez izanik ere oro baitezpada osoki onak, bederen onerateko eskualdea daukatenak; goraki diotenak ez dutela nahi berexkunderik, are gutiago jazarkunderik; framazonek hogoi urte huntan zerabiltzaten bezalako nahaskeriarik. «A bas les sectaires, les voleurs, les dreyfusards». Parise guzian ez zen egun hautan bertze oihurik. Oihu horrek Frantzia guzian bazterrak harrotu ditu, nahi eta ez. eta zuzen da; eta ordu zen egiazki, norbeit nonbeit higi zadin norapeit!

        Zerk dioke horrela Pariseko hiriari burua berotu? —Zerk? Aseak baitire eta unatuak framazonen zangopean bizitzeaz. Gero hor, beren Dreifuz juduaren auzia berriz piztu nahiz ez dabiltzea? —Zaude ixilik! Berriz? —Ba, berriz. —Zer nahi dute hartarik jali orai? —Ez zutena libratu beren gizona? Ba naski; ez baitzeie ordean aski. Bigarrenean kondenatua zelarik, libratu zuten. Eta orai... nik dakita zer? Nahi lukete naski zerbeit handitara hel arazi. Eman dezatela ministro. Badut uste, luzamen handirik gabe, ministro berriak dituzkegula.

        Ezen ez da bakarrik Pariseko hiria ministro hoitaz leporaino asea; Frantzia guziak, edo gehienak ez du bertzerik igurikitzen, baizik ere ditugun ministro hoik doazila debruetarat; hoien orde dugun otoi lehenbailehen gizontasun izpi batekilako norbeit, xuri edo gorri!

        Ez dezakete iraun; alta uste zuten, eta aiher dire oraino ere uste ukaiteko: Expositione hori bururatu arte hatsaren hartzerat haizuko direla. Ja! «Paris et la France n'entendent plus de cette oreille!».

        Jinkoak begira, Frantziari behin odola goiti jauz. Gero zer izanen bada ere, «voici, mes amis, pour le moment, la situation». Alde batetik Pariseko hiria, eta hari darraikiola Frantzia guzia, goitiko bat izigarriak hartua. Bertze aldetik gobernamendua, ministerioa, beheitikoarekin etendua.

Eskualduna, 1900-05-25