JAUN MEDIKUARI

        Beti eta beti... eta beti solas berean gaudela erranen dautazue behar-bada. Nahi badu ba. Ez da ene falta. Kasua da holakoa; berak dirauno, aipatu gabe ezin utzia.

        Ez nauke nehondik hementxe egun zabal-zabala eman gabe nere auzoko jaun mediku gazte baten ateraldia. Ezen harritua nago, zer ahopaldiak entzun behar diren egungo egunean. Eta norenganik? Gutienik askotan uste litakenaren ahotik.

        Delako jauna ez da batere gure etsaia; ez daukagu bederen hala. Eta paria nezake, berak ere ez duela uste hala den batere.

        Bizkitartean Seroren eskoletarik ostikoka bezala konporat emaite hori ez omen zaio jaunari hain makur ez hain gaizki. Kasik ongi bat egiten duela hor gobernamenduak: ministroak xede onez beteak direla; ez dutela Seroren kentze hori gaixtakeriak egiten, bainan ba ongi baino hobeki egiteagatik, dio gure jaun mediku eskualdunak: Oro badazkitzate oraiko jaun gazte batzuek; eta nola? Zaharragoek ez bezala oro.

        Beraz huna zertako zaion ongi gure jaun medikuari, burraso giristinoei beren haurren giristinoki altxatzale serorañoen kentzea, nahi badute eta ez. C'est très simple! Jarraik otoi jaunaren arrazoinamenduari.

        Omen ditu ja zonbeit urte huntan gobernamenduak anitz mila gazte errientsa-gei, beren etsaminak iraganik, titulu behar dituzten guziak eskuetan dituztenak... bainan lanik ez. «Pas de travail, pas de places pour toutes».

        Ez omen du gobernamenduak andre hetaz zer egin.

        Bizitzekorik ez dute berek; hortakotz dute ere beren ustez, bizipide bat hartu... eta nahi hartu bederen.

        Gobernamenduak anitzi hitzemana, noizpeit, nolazpeit, nonbeit lana emanen deiela. Eta futxo ezin eman; tokirik ez. Goseak hil behar omen lituzke andre gaixoak! edo... adinak eta ezinbertzeak, eta gaztetasuneko jaidurek zer ez dute emaiten gogora? Beren buruak lehen jin jabe tzarrei sal litzazkete, ogi truk.

        Vous comprenez, pauvres jeunes filles, les voilà forcément la proie du vice!...

        Hori ikustearekin, gure ministroei bihotza hautsi zeie. Ez dute nahi jaun hoiek gazteria gal dadin; ahal guziak egiten dituzte —il n'y a qu'à voir ça!— gazteriaren, eta bereziki neskato gazten begiratzeko galbidetarik urrun. Ez da holako serorarik, ez erretorik, ez aita amarik, neskato gazten arimez arta duenik, nola baitire Combes apez-gei arnegatua eta haren lagunak.

        Etzinakiten hori? Horra non dezuen, gure jaun medikuak errana.

        Uste ote du berak hori hola? Uste edo ez, hala dio. Badire hola, den astokeriarik handiena estakurutzat aski baitzeie, tzarreko alderat. Oneko alderat emozute den arrazoinik hoberena. «Esta konprenitzen», kaskoinak diona.

        Bertzenaz, hots, trufatzea da, mutikoen ondotik orai neskatoei erlisionea eta hari darraizkon on guziak gal-arazi nahiz errabian direlarik; neskato haur gaixoen arimen galtzea baizik gogoan ez dutelarik, baitute kopeta oraino erraiteko, errientsa-gei andre gazteak ez lituzketela ikusi nahi jaidura tzarretarat erortzen! Jou!...

        Ontsa kilika ahal dire bada andre heien arimaz, heien ohoreaz, ala jazko haizeaz! Debruak emaiten daizkote gogora holako ateraldi zurruburruak Jaun argitu bat, mediku ala bertze, ahalge behar liteke holakorik iresteko, edo irest-arazi nahi ukaiteko, den zozoenari ere.

        Orizue, goazin iduri zozo; alegia sinesten dugula trufa-gezur hori. Emagun beraz gobernamenduak zinez eta egiazki axola duela; griña duela bere andre gazte errient gei lanik gabe hoitaz. Aski ote da Serorei beren lanaren ebasteko? Ala ez ote dire jendeak serorak ere?

        Emotela bertzei bertze zerbeit lan, eta utz bakotxa berean.

        Eta burrasoen nahia deus ez da? Burrasoek beren haurrak Seroren eskuetan nahiago badituzte eman, bertze edo zoin andren eskuetan baino, nork zer du ikustekorik?

        Herriak, herriko burrasoek, herriko buruzagiek, auzapez eta kontseiluko gizonek holakoetan ikustekorik ez balinbadute, zertako ibili dire, iragan egunetan kontseilu guziei galdez: ea zer zitzeien; Serorak nahi zituztenez atxiki, ala ez?

        Galdeari guk hemen ihardets: «Ba, nahi ditugu» eta gero gure nahiaz ala zakurraren buztanaz axola bera: gizontasuna da hori?

        Eleak ele, bego huntan egungo solasa: balute jaun hoiek xede onaren itzalaren idurupenik; bereziki emaztearen ohoreaz, neskato gaztearen griña izpirik balute, bertzela erakuts lezakete.

        Behinik behin ez lezokete hoinbertze neskatori burua bero-araz: eskolatu behar direla, errientsa izaiteko; esku-lana utzirik, jakintsun handi, andre handi izanen direla zer nahi amets eder egin-arazten baitiote. Behar ederrez!

        Utz, utz bakotxa bere sortzeak emaiten dion herronkan eta bizipidean.

        Lanik gabe direnek ez badakite norat egin, noren falta da? Berena, edo berotzailena.

        Eta heien errokeriak bertzek behar jasan! Zertako? Zer zuzenez? Bakotxak bere hutsen ondorioak jasan bitza.

        Griña, ministroek andre errient-geien bertutea garbi begiratzeaz!

        Holako gezur xutik doazin izigarriek ez lukete nehork hitzik ihardestea ere merezi. Eta futxo, ez nauke.

        Ez nauke, erran gabe gogoan dudana; griña hori balinbadute, zertako beraz ari zazkote haur gazte, hamasei, hogoi urteko hoieri zer nahi sineste makur buruan sar arazten? Ikaragarri da aipatzea bera; beldur niz alaba zenbait bide hortan sarturik duketen burrasoei pena eman; eta bizkitartean gauza jakina da, ezagutua; badirela ja andre gazte hoitarik asko, gobernamenduko errient-gei eskoletan erlisione guzia gal arazi diotenak. Hogoi urtetan eta geroxago, burrasoetarik urrun bizi behar, beren gain. Erlisionerik gabe, nola zain beren buruak?

        Eta gero, gaixo dohakabe buru huts edo arin heien eskuetan behar ezarri, par force, burraso giristinoek beren haurrak altxatzeko!...

        Ongi zautzu hori; zuzen zautzu, jaun medikua? Niri ez, ez eta erlisione mikorik eta ardit baten zentzurik duen nehori.

Eskualduna, 1902-09-05