IMITORIO

        Otsailaren 8-an, ortzegun eguerditik oren bat irian izan ziren lehen aldikotz Larresoroko elizaren ikertzen, erran nahi baita, imitorio estakuru, elizaz eta elizaren barnekoez jabetzen.

        Uztaritzeko kontrolura zen jina bortz jendarmerekin. Bertzetan lau, hemen bortz: bat goizetik etorria, inguruen zain, zer gerta ere; ohore bat gehiago herriarentzat.

        Erran tenoreko, jende guzia bildurik, eliza gakoz hetsia zaukatela. Deus gisaz ez baitzuten utzi nahi sartzera, beren ahalak egin gabe, gibelatzeko Ederki!... Ez balitz ere etsenplu baizik, gazteak noizpeit orroit ditezen, ikusirik zaharrak, handi eta ttipi oro, han bilduak, orok bat egiten zutelarik, beren eliza maitearen zaintzeko.

        Jaun erretora bertzetarik bazter, otoitzean. Hari buruz doa lehenik xapela eskuan kontrolura; idek dezon eliza. Erretorak: «Ni bertzen zerbitzari naiz hemen. Hor duzu herriko jendea. Mintza zaite hoiekin, iduri bazaitzu».

        Badoa jendeari buruz; idek dezoten. Ezetz orok. Orotako azkarkienik Martin Ithurry, fabrikako prezidentak. Besoa aitzinatuz, eskua hetsirik, burdina iduri, kontrolurari frantsesez: «Non, non, non, Monsieur»... jendeari eskuaraz oihurik eta zalapartarik gabe, bainan zoin gizonki eta azkarki... «Ez da sartuko. Gurea da eliza; ez dugu nahi sar dadin». —Ez dautzuet nik ebatsiko zuen eliza. —Ba ordean zure igortzalek. —Utz nezazue nere lanaren egitera. —Ez, jauna».

        Oro mintzo ziren azkenean; eta orok ezetz. Izkribuz eman zezotela beraz eza. Baietz, hura aski bazuen. Berehala eginik eman zioten, eta jin bidez joan zen, deus egin gabe; ez hatik buruz-buru eta ondotik oraino bereak aditu gabe.

        Ondoko egunetan jandarmeak herrian, etxez etxe, jakin nahiz noren gain eman makurra. Berek pitz gerla, eta gero inkesta... iduri ez jakin diren bezalakoek nor den hobendun!

        Izitzeko, derabiltzate hor, jo hara, jo huna, jandarme gaizoak, aztoratuak, nehor guti ez izitzen hatik. Otsailaren 19-an, astelehen goizean goiz, argia gabe, 50 bat jandarme Larresoroko elizaren iguruan. Zer gerta ere, azken aldiz geroz, eliza beti hetsirik baitzagon egunaz, nahi ukan dute meza denboran bortaz jabetu, jauzarazteko lanik ez ukaiteagatik, hori ez baitzeie araiz laket, ez eder berei ere, ohoinak bezala sartzea elizetan, jende guziaren aitzinean, zer nahi adituz sudurrera.

        Hortakotz igorriak zituzten jandarme anitz oinez, gauaz. Hamar bat baizik ez zen aldedunik. Goxo ahal baitzitzeien gauaz ibiltzea, Baionatik eta urrunagotik batzu, eta zerentzat! Beren mutilak ere ez dituzte urrikari alimale hoiek.

        Ez zen hek bezala oinez jina ez Clerch delako serora trufatzaile komisario Miarritzarra. Han zen hatik, bere xarpa soinean holako lan zar guzietan, beti xuxen han den bezala.

        Ez da halere aski goiz jaiki gure jauna, eta ez deie jandarmei aski laster lana egin arazi. Gu ere ez baiginauden lo, eliza hetsia kausitu dute. Hauxe da lana!... Eta gero, ezkila hor hasten da joiten. Jautzi batez han ziren alde orotarik lasterka. Harorik ez, bainan buru ahul beldurtirik ere nehor.

        Gizonak bezen aitzina emazteak, ez aitzinago. Zortziko solas berak hemeretzian. «Idek. —Ez, jauna. —Hautsi beharko dugu borta. —Hauts-azue». Deus ezinaardietsiz, jauz-arazi dute, burdin palangaz. Han da borta; ez hautsia, bainan ageri, ohoinak izan direla Jin bite jandarmeak ikustera, nor jauz-arazi ote duen gure elizako borta. Encore une enquête, allons, les représentants de la loi!.

        Joan direnean xixtu onik ukanik daude, ez jandarmeak, bainan M. Clerch eta harekilakoak.

        Ez du bada den bezalakoak herriko buruzagien larderiatzeko kopeta izan, zeren ez diren haren alde jarri, legeak berak ez duelarik holakorik galdatzen! Hau salatuko, hura errebokatuko; iduri haren egitekoa den hori!...

        Jaun erretora galdatu dutenean zen bitxi; deitu dute kanporat; bainan ez zeie jali hitzeman arte, utziko zutela, hura jalitzearekin, sakristiako atea barnetik berriz hestera. Halere hitza atxiki diote.

        Protestazionea irakurtu duenean, orok esku zartaka entzun dutena, dire sartu ate handia jauz-arazirik.

        Oren baten ingurua iraun du lanak. Ondoan benedizionea; erretorak zenbeit hitz onez eskerrak emanik herriari, joan dire zoin bere alde, bakotxak bere eginbidea beterik.

        Holakoetan oro nahi litazke erran; bainan beldur gira luzatuz bertzetako berriei beren doi toki ez utz. Halere hau eman gabe hemen ez gauzke.

        Gure gizonek jaun erretora galdatu dute, eliza hetsia ikustearekin. Ez gogoratzea baita bitxi; tenore hartan apeza elizan baizik ez zitakela izan. Alabainan mezako tenorea zen.

        Halere nehor ez erran nahiz non zen apeza, joan zautzu komisarioa; jandarme eta bertze bospasei lagunekin, erretoraren etxera. Han hatzemaiten dute jaun erretoraren sehia, etxe aitzinean, oiloen bazkatzen ari. Tuntik ez izitu; eta bere zaharrean, 78 urte dituelarik, burutik maingu ez dena baita; ez eta bortz ez hamar jandarmeren ez komisario baten beldur; itxuraz ere berak baitu jandarme aire bat (kazketa eta sabre beharrik gabe, berenaz da halakoa) behako bat igorri deie gain behera infanteri guziari: «Zer tun hauk?» —Hek berriz hari so, elgarri so: «Zer dugu hau? Karatxo!...»

        Komisarioak: «Bonjour. —Bonjour, Monsieur. —Monsieur le Curé est-il à la maison? —Non, Monsieur. —Où est-il? —A l'eglise. —Je viens ici avec un décret de la Préfecture. S'il ne veut pas ouvrir l'eglise, nous serons obligués de crocheter. —Arrangez-vous» egiten dio atsoak begi zorrotz batekin, besoa han harat aurdikiz.

        «Comment vous appelez-vous? —Je suis chrétienne. —Moi aussi; mais je vous demande votre nom. —Je suis catholique. —Et mois aussi. —Oh! Ça, Monsieur, je ne sais si vous êtes catholique. —Votre nom? —Katalin, (to, hoi aski baduk, emak sakelan, eta joan horxe harat).

        Komisarioa badoa, itzultzearekin diolarik: «Que voulez-vous? C'est comme çà». Katalinek gibeletik, trufa mintzo batekin, hitzak... jakituz: «C'est la loa; la loa des francs-maçons: le catholiques en prison. Jusqu'à quand?»

        Erran balio bezala: «Ago, putil, ago! Uste huen Katalin zaharra izi. Ez nuk hik izituko, ez. Ez dakik oraino Eskual-herriko emazte eta gizon guzien berri. Ikusiko diagu nork eginen duen oraino gorenik kukurruku».

        Oiloak eta oilarra, ixtant bat harrituak egonik, lotzen dire berriz janari; eta Katalin bere lanari, haur tzar batzuri, onez onean, bi egiaño erranik bezen trankil.

        Eta orai doazila herriko gizonentzat egin mehatxuen bururaino. Zer izanen da belea baino beltzagorik? Eta gero... jusqu'à quand?

        EZPELETA

        Larresorokoaren egun berean zen Ezpeletako elizaren imitoria. Goizeko 9 orenetarik arratsaldeko bortzak arte, han ziren, han ikusgarriak! Ezkila entzunik, berrogoi bat Larresorotar joanak baitziren lasterka, ikustera, goraki zioten etxeratekoan: »Gu baino gehiago dire Ezpeletarrak. Nork behar zuen erran!»

        Egia, hori: Nork behar zuen erran... orai duela bizpahiru ilabeteko bozez orroitu-eta! Non zauden gizonak! Eta non nolako gazteria! Mundu bat han zen: herri guzia multzora bildua, beltz-beltza menditarrak eta oro jautsirik; ez baitziren segurki gibelatuenak, beren elizarentzat duten atxikimenduaren erakusteko, menditar zaintsu, beldur gabeak.

        Biba Basaburu oroz gainetik! Ez gitazke egun xehetasunetan sar, tokirik ez baitugu. Bainan egun ez bada bertze aldian emanen ditugu ahalak oro.

        Bi oren eta erdi kaskaka ohoinen mutilak, jandarmez inguraturik, eliza ate zahar bat ezin idekiz! Kaska guziez barnetik oihuka 50 bat gizon, oro kasik gazteak, fueraka etsaiaren eta harekilakoen kontra. Bortz oren, uria jauts ahala ari zelarik ere, hanxet, kanpoan, elizatik eta ikus ahala urrun karrikari goiti, gaitzeko jendetzea. Eta nola mintzo oro! Zer oihuak artetan!

        Bertze zenbeit herritakoekin heien berriak hitzemaiten ditugu egun zortziko, Jinkoak nahi duelarik.

Eskualduna, 1906-02-23