FUERA... BIBA!

        Asko aldiz entzuten duzu, aho beretik, nor edo zer bera egun goresten eta bihar gaitzesten. Egun fuera, bihar biba. Egun ahotaraka laudorio eta espantu, eta bihar?... Bihar xakurrentzat ere ez on. Holako goiti beheiti zenbat ez da ikusten bazterretan?

        Bainan ardura entzuten ez dena da: biba eta fuera, biak betan; ez aldizka, bainan oren berean biak. Eta ez gero nor nahiren ahotik, bainan gure jaun ministro-ta heien kidekoen ahotik. —Nori buruz? —Guri, katolikoei buruz, eta gutartean bereziki Fraidei eta Serorei buruz Batzutan erran zinezake xede onez beteak direla serora eta fraide ongi-egile hoien alderat. «Ma bonne Soeur» hemendik; «Mon cher Frère» handik, xapela eskuan, agur bat lurreraino egiten diotelarik. Eta holako milagur eta solas eder, hitz legun, irri zuri eta pereku... aintzinetik; eta gero gibeletik ausiki. Zer nahi ele tzar, erasia, gezur, ahopaldi itsusi eta mehatxu dariotela, fraide ala serora, gizonki ala emazteki komentuetan elgarrekin otoitzean eta lanean bizi diren guzien kontra. Deus onetako ez direla, hoik oro; gerlapide baizik ez direla; behar direla oro huts eta hets-arazi; garbitu, kendu, barraiatu behar direla oro. —Zertako? —Zoazi, galda-zozute berei. Ote dakite gero berek ere xuxen, zertako?

        Emagun oraino, berak ez bezala bertzeak bizi ezin ikusiz, poxoluz nahi lituzketela kendu. Gaizki bizi denak ez dezake alabainan aldean ikus, ez jasan, ongi eta zuzenki bizi dena. Itzal zaio. Ken-ezozue poxolutik.

        Ez da oraikoa, makur dabilanak xuxen doana higuin, hastiro ukaitea. Bekoz-beko laidosta ez badezake, bederen gibeletik sartuko dio eztena, bekaizgoaren ezten pozoindun hura.

        Egundainokoa da hori. Huna ordean egun arte ikusi, ez entzun ez ginuena. Ororen buruan goihengarri bezen bitxi dena, edo bitxiago, huna: «Ez eta ba... ba eta ez, gaizki da, ongi da»: biak bardin goraki erratea oihuka, gizon berek, egintza berez mintzo direlarik mintzatzaile berak.

        Goizean barurik fraiden eta seroren ongi-eginez espantuka; soldadoen eta bertzeen eritegietan, haur-umezurtzen etxeetan, herri ttipi ala hiri handietako behar-ordu guzietan, beti laguntza egiterat ekarriak direla fraideak eta serorak, ikusten, ezin uka; erraten berek goraki. Askotan ohorezko medaila eta kurutze, xingola eder eta holako sari hoitarik berexten, serora edo fraide zahar bati bularren gainean beren eskuz josirik ezartzeko... Jakin dezaten orok, ez dela Gobernamendua seroren ez fraiden etsai. Eta gero?

        Arratsaldean? Ederki bazkaldu-ta, oihu-ta larderia: «N'est faut plus de ces gens-là. A bas les moines et les nonnes!».

        Bitxi da, ez dea hala? Bada bitxiagorik oraino. Azken zerean erran zinezakete, beharbada, jaun hoiek serora batzu eta fraide batzu dituztela holaxet begietan; eta bertze batzu aldiz beren gogokoak dituztela.

        Beren gogoko ez dituztenak jo, ken, haiza Frantziatik eta Frantziako lurretarik. Bainan ez da hori. Fraide guziak, serora guziak dituzte hor lege berri batzuez urkatu nahi. Ezeztatu, errautsi nahi dituzte oro. Ez dute eta gordetzen ere, hori dela, ja zenbeit aste huntan aipu diren lege-gei batzuen xedea.

        Eta behazue futxo: denbora berean gizon berek ez dakite nola aski lauda hantxet, Chinako eskualdean serorek eta fraidek egiten duten ongia.

        Egun hautako berria da: gobernamenduak ministro baten ahoz eskoletako fraideen buruzagi lehenari galdatu diozkala zenbeit fraide otoi, otoi igor ditzon Madagaskar delako Frantziak berritan beretu leihor handi hartako haurren altxatzeko.

        Jaun errientek araiz ez dute hanbat gutiziarik hor-harat joaiteko. Bertzalde orok dakitena da, eta egun hoitan oraino ministroek deputatuen bilkuran aitortzen zutena garbiki: ez duela gobernamenduak, ez Madagascarren, ez Chinan; ez Tonkinen, ez Afrikan ez nehon urrungo leihor hoitan halako langile onik, nola fraideak eta serorak; baduela heien beharra!

        Zer derasagu? Eleak ele, urte bat ez du hantxet Jerusalemeko eskualdean gobernamenduak bere lur batzuen zaintzeko eta lantzeko, nehor hoberik ezin aurkituz, beneditano batzu igorri dituela; bat edo biga Bastidako hoitarik eta bertze zenbeit handik eta hemendik bertze etxe batzuetarik bildu, eta igorri hor-harat, bideko saria, eta han lanari lotzeko behar zuten dirua emanik. Banakike zenbat ere. —Nik behinere sakelan izan eta izanen dukedan baino gehiago. Behar ere ba, holako bideari lotzeko, eta han, halako toki idorrean bizitzeko. Bainan ez da errateko baizik: komentu guziak hetsi behar dituztela mintzo diren gizonek otoitzka galdatzen dituztela fraideak eta serorak hor-harat igortzeko. Hangotzat on badire, zertako ez hemengotzat? Eta hemen holako langile on, eri artatzaile, haur-altxatzaile hoien ororen erroak mozten badire; agortzen badire iturrriak, non hatzeman urrungo lurretarat igortzeko baitezpada behar eta nahi dituzten fraideak eta serorak?

        Hori zen hastean erran nahi ginuena: biba eta fuera, biak elgarrekin, ez doazila ongi; kolpeka ari direla. Egiazki gure gizonek iduri dute zenbeit aldiz, ez dakitela zer ari diren ere.

Eskualduna, 1900-12-21