EGUNDAINO

Egundaino ez da izan Frantziako gobernamendua orai den baino esku tzarragoetan. Egundaino ministro buruzagi bat ez da mintzatu gaizkiago, itsuskiago alimalekiago, nola iragan igandean hanxet, Betroniako hiri batera joanik, mintzatu baita bizpahirulau mila jenderen aitzinean, Conbes gure ministro nausi delako hura.

        Oren batez han harek erran ez duenik ez da; hitza, blasfemioa, trufa, gezurra, gaixtagin-larderia eta herra ahotik zarizkola.

        Herrak derabilala bere solas, urrats, gogoeta, xede guzietan, ageri da. Ez du gordetzen ere. Ateraldia tzarrago, itsusiago, eta nahiago duela iduri du. Ez dauke larruaren barnean.

        Egiteak nolakoak dituen badakigu engoitik araiz, gure gostuz. Bardin da: ez baitire, hurbiltzeko ere, gogoan lituzken tzarkerien erdikalara heltzen. Egintzetan gaindi doakona deus ez da, gizon tzar horren barnea eta horrekilakoena betetzen duen pozoinaren haguna baizik.

        Zer derasate hor zenbeitek, onerako zerbeit itxura badugula; eztituz doala etsaia; ez dela nehor mintzo deusez ja zenbeit egun huntan; serorak ere, soinekoz aldaturik bederen —ori nolazpeit futxo!— haizuko direla herrietarat itzultzera, eta eskola emaitera?... Haizuko ba! Giren bezalako gaixo ahulak, sineskorrak gu! Zazpi ahal guzien egitea ontsa da beti; behar ditugu egin ahal guziak oro, gure erlisionearen begiratzeko; ez uzteko gure haurrak, heien galtzea baizik bilatzen ez duen etsaiaren aztaparretarat.

        Bainan ikusiko duzue, luzamen handirik gabe, ez baitute utziko nehon nehor nehola bizitzera erlisionea haurrei erakats lezoketenik. Serora beltx ala xuri, ala andre xapeldun, eman ditela nahuten bezala; elgarrekin edo elgarretarik berex; hauts dezatela beren ohiko komentuekilakoa; jar ditela beren gain, zu eta ni bezala.

        Nik erraiten dautzuet xuti-araziko dituztela berriz, eta berriz, oro kendu, haizatu, suntsitu arte... non ez duten berek lehenago bizkar hezurra hausten.

        Eta ez gira gero hemen gure baitarik mintzo. Ministroak berak, ministro buruzagiak erran du goraki, hatsik hartzerat ez gituztela utziko, lehertu arte.

        Eta zer ahopaldiak! Frantzia bezalako herrialde handi, eder, eta lehen hain ona izana den baten buruzagia behar hola mintzatu! Mutiko piltzar bat bera mintzateko ahalge litaken bezen itsuski.

        Xede gaixtoak dituela erraitea, hala dituenaz geroz, paso; ahulen larderiatzea, indarrez esku deno, paso. Fraiden eta seroren ondotik, apezen eta apezpikuen aldi izanen dela, eta lehenbailehen, oihu egitea, paso. Bainan trufatzea, ororen gainera; eta trufa baino musika gehiago, erlisionearen alde daukatenez, irri karkara egin nahi ukaitea oraino sudurrera; ostiko edo sistako emaitearekin, tu egitea begietara, zer ditake handiagorik?

        Burrasoek nahi lituzketela beren haurrak altxatu girixtinoki? Aita amenak direla haurrak! Laissez-moi rire!

        Bi eskuak bi hanketara emanik, iduri zuen gure gizonak irriz ezin asea. Zer dire ahur bat serora herbail, ahul, Frantziako armada azkarrari ihardokitzeko? Phé... Deus ez.

        Zer nahuzue egin dezaten apezpikuek, beren Aita Saindu berriarekin, oro lan bati uztarturik ere?...

        Hots, ez da deus ez nehor, gure Conbes erro, burutik baduela iduri duenak, zangopean erabili ez duenik Trufa serorez, trufa gizon ala emazte fededunez; trufa otoitzaz; trufa Jinkoaz eta haren probidentziaz; trufa goraki elizaz eta elizako buruzagiez; trufa, hitzez hitz, Jesusen Bihotz Sakratuaz beraz.

        Erraten dautzuet egundaino ez duela nehork nehun ikusi, ez aditu, ez Frantzian ez bertzetan, gobernamenduko lehen buruzagi bat horrela mintzo.

        Eta non? Noiz eta noren aitzinean! Eta nola? Sei mila gizon soldadorekin joana zen, beldurrez bertzela zenbeit harri edo makila-ukaldi eman zezoten, Betroniako hirixka ttipi batetara. Eskuin eta ezker, aitzin eta gibel, alde orotarik soldadoz azkarki zaindua, inguratua joan da, den bezalako gizon tzarra hango giristino gaizoei zer nahiren erratera.

        Berekin eremanak zituen Parisetik eta bertzetarik nehon diren gazte galdu, gizon hordi, deus onik ez diren batzu; ase truk; eta frango bertzalde, jornal ona pagatuz; zertako?... Ageri ahal da: hango jende on, eztiaren izitzeko, iduri soldadoen harmak ez aski hortako.

        Eremanak zituen oraino, haren ateraldi ikaragarriak entzun arau, esku zartaka, oihuka, egin zezaten ahal bezenbat haro eta harrabots; hango bereko jendeak izan balire bezala, hari so, haren alde oro.

        Arren, anartean hiriko jende guzia, edo zerbeit onik den guzia, kasik oro, gizon eta emazte, non ziren? Zer ari? Batzu elizan otoitzean, igandea zelakotz, eta nahiz egun hartako eskandalaz Jinkoari barkamendu galdegin.

        Bertzeak han, bilkura okaztagarri haren inguruetan oihuka, fueraka, xixtuka. «Zoala handik urrun ministro higuingarria; ez zutela haren gutiziarik. Bere onetan huts zitzala leku hek!»

* * *

        Nahi bezenbat xixtu eta fuera eta tomate edo sagar ustel orok leihoetarik burura; ezin egona baitu ordean. Zortzi guziez, edo gehienez, han edo hemen behar du horrela bere haguna aurdiki.

        Zer nahi estakuru aski zaio. Igandean, hura bezalako apez-gai ohi arnegatu hil baten orroitzapenetan zuten pesta bat gorriek, hiri hartan.

        Renan deitu bati ohoreak egin behar zazkotela gogoratu zeie; holakoak baitire beti hoien patroinak.

        Hitzik ez du hartaz erran ministroak. Bazuen bertzerik golkoan!

        Eleak ele, zer behar da bilakatu Frantzia, holako alimalen aztaparretan?

Eskualduna, 1908-09-18