ZEZEN-KURTSAK

        Egun zortzi erraiten ginuen, frantses eskualdunak osoki kaskointzen ari garela; aldiz gure auzoan Espainiako Eskualdunak, ari direla Españoltzen.

        Ez dakit oraino ez ote garen gu hemen Frantzian ere españoltzen ari? Bertze solasik nuen alta egungotzat gogoan; bainan inguru hautako kazeta guziak zezen kurtsez mintzo direnean, ez nauke nik ere hitz bat edo bia erran gabe kurtsa horietaz.

        Badut beldurra, ez dutela orok ene errana onetsiko; nahi ez badute ez. Bainan erran dut, eta diot berriz ere garbiki españoltzen ari garela Frantzian. Eta nor? Ez bakarrik gu hemen Frantzia hegi huntako frantses eskualdunak, bainan barnagokoak ere, frantses guziak españoltzen ari gare.

        Ez liteke gaizki, españolen aztura onak bagintu. Bainan onak utziz, makurrak eta tzarrak hartzen ari ditugu ordean.

        Berehala erran dezadan, gehiagoko itzulikarik eta ele alferri gabe, balinbada Espainian aztura zoro makurrik, hori da, zezen-kurtsetako hori. —Ba ote? —Ba, ba oterik gabe, hori da errokeria handienetarik bat. —Ez dakit alaxintxo, erran bazineza Espanian, harrika zintzazketen Españolek. —Sinesten zaitut. Hortakotz nago Frantzian, eta nahi nintuzke ikusi zezen kurtsak hemendik urrun, mendi horietaz bertze aldean. Dagozila han, zezen-hiltzale guziak, hunat etorri gabe. Gutartean odol eta orro gose direnak, doazila Donostiarat, edo nahi badute, Madrilerat. Guk ez dugu Frantzian holako beharrik. —Zer mintzo zare, jauna? —Mintzo naiz, gogoan dudanaren erraiteko. Arren daukat badugula Frantzian jostetarik aski, bereziki guk hemen, Eskual-herrian. Bakotxak bere gostu. Badute españolek solas huni doakon erran zahar bat: «Hay gustos que merecen palos». Erran nahi baita badirela gostu batzu, ipurdian zartakoak merezi lituzketenak. Hetarik bat da españolek zezen-kurtsentzat duten errabia hori. Itsutuak dire horietara. Nahi badute ba; ez da gutiago egia josteta bat dela, eta bertze aldetik salbai-josteta bat.

        Zer ditake haurkeria handiagorik, abere basa bat gizon batekin borroka ikustea baino? Eta zer salbaikeria itsusiagorik, gizona eta zezena, hil edo bizi, han ar-araztea baino: bat adarrez gizonari tripak egin nahiz; bertzea ezpataz, bi sorbalden erditik zezenari bihotza zilatu beharrez?... Zer atsegina, zezen gaizoa kordokan mihia luzaturik hiltzen ikustea! Gizona hiltzen bada, hanbat gaixtoago harentzat! Ehortz, eta bertze bat bila. —Eta hilaren arimaz, nor da orroit? Nor da kexu dohakabe haren betiereko etorkizunaz? Nehor ez. Egiazki harrigarri de ikustea mundu katolikoan den populu fededun handienetarik bat, Espainiako populu zahar eta ederra, aztura zoro eta krudel horri den bezen atxikia! Aspaldikoa dute; eta deusek ez nehork ez diote hori utz-arazi ahal izan. Alferretan izan dire Elizako buruzagien erranak, ba eta gobernamenduko aitzindarien mehatxu eta gaztiguak.

        Frantzian ere halaber gertatuko ote da? Agian ez! Badugu esperantza, giristinotasunarengatik, ez bada, bederen gizontasunarengatik, laster aseko dela eta nardatuko Frantzia odolezko eta hertze zilatuzko ikusgarri okaztagarri horietaz.

        Luze daramat solasa; bainan ez nauke hemen aipatu gabe, iragan arrats batez jaun frantses batek erran dautana.

        Burdin bidez nindoan, Baiones bi jaun gazterekin mintzo: hek biak beren kurtsez espantuka; ni aldiz kurtsen kontra. Hek gora, ni gorago Ez-eta-bai askoren ondotik azkenean erran nioten: «Orizue, jaunak, atxikazue zuen eskualdea, nik nerea. Bainan uste dut, erlijionerik aipatu gabe, gizon diren gizonek, gizon direlakotz, nik bezen higuin dituztela zuen kurtsa tzarrak».

        Guri buruz xoko batean jarririk zagon gorago aipatu bertze jauna. Ez dakit nor den. Arrotza zela ageri zuen. Gutarik nehor ez zuen ezagutzen; bainan bere zokotik solasaz jabetu zen, gora-gora ziolarik frantsesez: «Monsieur, vous avez raison. Les courses de taureaux, ce n'est pas digne de nous, français. Et après tout, si nous en sommes là, tant pis, car c'est un signe de décadence».

        Erran nahi baitzuen, frantses izaitea bera aski behar litzakegula kurtsa zoro eta kruel horien arbuiatzeko; eta oroen buruan, hortaratuak balinbagare Frantzian, hanbat gaixtoago! Zahartzen eta zartzen ari girelako marka.

        Aitortzen dut atsegin handi egin zautala hantxet jaun arrotz haren ateraldiak. Nor ere baitzen, gorri ala xuri, katoliko ala protestant, bardin litzakedan orduan; eta edo nor izan, elgarrekin jautsi bagine eta gelditu behar izan bidean, bihotz onez pagatuko nion pinta-erdia, ba eta osoa ere kurtsa horien ondotik dabiltzan zenbeiti baino gogotikago!

Eskualduna, 1894-10-05