TRAMANKULU IKARAGARRIJA

        —Bakixu X izpien bitartez gorputz-barruan dagoan edozer ikusi al izaten dala gaur egunian.

        —Bai ta orixe da aurrerakuntza andiyenetaiko bat, berari eskerrak osakuntzan gauza arrigarriyak egiten dirala.

        —Alantxe da; ta ondiño ori baño aurrerakuntza andiyaguak ikusiko doguz.

        —Atan be laster; gizonaren asmena geruago ta biziyagua dala esango neuke bata.

        —Ara gaur, asti geitxuago daukogula-ta, ikaratuta itxiko zaituen tramankulu baten barri emon biar dautzut, nai bozu.

        —Nai ez? Egin-egiñian be orretan dago ba neure zaletasun guztiya... O gaurko aurrerakundia! O gaurko jakindasuna! O gaurko...!

        —Tira entzuizu ba. Gizon batek asmau dau, kanpo-aldetik etxe-barruak ikusi al izateko tramankulu bat.

        —Egiya da ori gero? Izparringi asko irakurten ditut, eta eztot gomuta olakorik bape.

        —Ez ba. Gizon asmalari ori ixillik dabil aspaldi onetan Dinamarkako baserri txiki baten bere tramankulua ondu ta onduten, eta eztau argitara atara gura bere ordura arte, guztiz oso ta egikor ipiñi arte.

        —Eta zuk, zelan yakin dozu, Dinamarkara izan barik?

        —Nire ezagun injiñeru batek, Dinamarkakua bera be, ta asmalariyaren gaztetako lagun andiya danak, ara ostera bat egin dau, ta berak yakitun ipiñi nau.

        —Eta tramankulu ori da esan dozunez, kanpo-aldetik etxe-barruetakua ikusteko.

        —Bai orretarako; naiz etxe-ondotik, naiz urriñetik tramankulua ipiñi etxiari begira ta ormatik-ziar barruan dagoan guztiya argi-argi ikusi, oixe da asma dauana.

        —Ene mutillak!

        —Edozelako ormak izan da be naiz arrizko, naiz zulezko, naiz adrilluzko, nai burdiñazko, naiz lurrezko, tramankuluaz ederto ikusten ei da etxe-barrukua, ormarik bape ezpalego lez.

        —Baña... mundura erreboluziño bat ekarri biar dau berorrek.

        —Erreboluziño bat bakarrik? Bat eta erdi gitxienez.

        —Arduraz ibilli biarko da etxe barruan egiten danagaz.

        —Orduantxe biziko gara mundu guztiyaren aurrean lez; ezta izango orduan orma-artian ate-leiuak itxita ezkutuan egoterik, iñoren ixillian gura dana egiteko; orduan ezin izango da gauza txarrik egin batzuk edo askok ikusi barik.

        —Jentia asko zuzenduko da. Beintzat egingo dauan okerra, guztiyak ikusi ta yakingo dautsoe.

        —Ortixik ba etorriko da zuzentza; jentiak agiriyan baño okerreri askozaz geiago egiten dau beti ezkutuan, egunez baño geiago gabez... eta zu, gabez edo illunian be baliyoko ete dau tramankulu orrek?

        —Bardin-bardin baliyoko dau; beretzako eztau illunik ez ezkuturik, egunez naiz gabez bardin dautso.

        —Beraz ezin lei beragandik iges-egin.

        —Ezin. Menditarte baten sartu arren mendiyen beste aldetik ikusi; baita atxulo baten sartuta be, baita, al balitz, itxasorik sakonenaren ondarrian yarrita be, tramankuluak argiro ikusiko leuke.

        —Berorregaz orduan, ezta gauza ezkuturik munduan izango.

        —Olantxe da; tramankulu ori agertu daitenean, ezta geiago ezkutukorik izango.

        —Ori bai ikaragarriya!

        —Ganera, oso merkia izango ei da tramankulua, edozeñek erosi al izatekua.

        —Orretara ezkero, mundu guztiya egingo da tramankuluaren yabe, ta auzuak auzoetakuak ondo zainduko dituez, eztautsie begirik be kenduko ganetik.

        —Baña ondiño eztautzut esan dana; Dinamarkakuaren tramankulu orregaz ezta bakarrik ikusi egingo, entzun be bai, etxe-barruan naiz edonun esaten dan guztiya.

        —Josus!... Ori be bai?

        —Baita! Ezin izango da ezer egin ez esan, tramankuluaren bitartez ikusi ta entzungo ez danik.

        —Ara, diñostazuzanak egiyak badira, ta neuk siñistuten dodaz, ori asma dauanak gizadiya asko onduko dau, gizadiyaren ongille gorenetaikua izango da.

        —Bai ospe andiya artu biar dau.

        —Len be esan dautzudana, ezkuturik eta illunik ezpalego, egiten diran okerreri geienak elitzakez egingo, eta tramankulu ori ezkutua ta illuna kentzera dator.

        —Ondiño geiago. Asmakuntza orren urrengo beste baten ekiteko ustia ei dauko; askoz arrigarriyagua.

        —Ez eistazu esan!

        —Urrengoko asmakizuna da notin edo personen gogorapenak (pentsamentuak) argi-argi ikusi ta yakitia.

        —Ene bada ta!

        —Eztau iñok gogorapen txar txikerrenik be eukiko, ikusi ta yakingo eztautsoenik.

        —Nor asartuko da orduan ezkutuan txarrik egiten, ixillian deungarik esaten, bere goguan pentsamentu gaiztoei lekurik emoten, dan-dana ikusi ta yakingo dautsoe-ta? Nor asartu agiriyan gaiztakeriya egiten? Ondubide obarik eztago ori baño, Dinamarkakuaren tramankuluai eskerrak. O gaur eguneko yakintzea! O gaurko aurreratasuna! O gaurko...!

* * *

        —Tramankulu orrek barik be orain arte, ta emendik aurrera be bardin beti izan da, ezkutuan, ixillian, goguan egiten diran gauza gaizto guztiyak ikusi ta yakiten izan dira.

        —Bai ezta? Eta nok eta zelan ikusi ta yakin?

        —Jaungoikuak dan guztiya, ezkutuena ta ixillena bada be, bai-dakus ta bai-daki.

        —Oi bai, ori bai baña...

        —Eta beragaz zeruan ezin zenbatu ala dagozan aingeru ta deunak be badakuse ta badakiye guk ezkutuen eta ixillean egin, esan ta gogoratzen dogun guztiya. Ia ba zenbaten aurrian aurkitzen garean, eta zelakoen aurrian! Nik esandako tramankuluek asmauko balira, munduak alkarri ikusi ta yakingo geunskiyoz ezkutuko gauzak; baña orrek asmau barik be Jaungoikuak eta zerutarrak, bape tramankulu barik, dana dakuskue eta dakiskue. Eta oneek ikusi ta yakitiak ardura geiago emon biar dausku munduak, geuk lakuak, ikusi ta yakitiak baño.