BARRIKETAK

        —Gauza bat itandu gura neuskizu.

        —Esaizu ba.

        —Zer esan gura dau «analfabeto» itzak?

        —Irakurten eztakiyana da «analfabeto», izkiak (letrak) ezautzen eztauzana.

        —Ai, orduan bakit guk «eskolabakua» esan oi doguna da «analfabeto».

        —Bai, orixe. Baña itaun ori, zer dala-ta?

        —Ba, egunotan irakurri dot izparringietan Españan ondiño «analfabeto» askotxo daguala, ta eskolak ugari zabaldu biar dirala orretariko «analfabeto» batxu bat bera be geratuko eztan arte. Enekian zer zan itz orixe, ta orregaitik izan da itandutia. Parkatu.

        —Eztau biar parkeskatzerik.

        —«Analfabetuak» astakilluak izango dira danak eta orregaitik alegiñak «analfabetorik» egon eztaiten.

        —Ez danak astuak, ez gitxiagorik be. Notiña berez da zuurra, adimen argi ta biziduna; irakurten yakitiak eztautso emoten bein be zuurtasunik, eta bizitasunik. Berez motela bada, eskolia gora-bera, beti motela.

        —Zuk diñozunetik eskolia yakitiak eztauko orduan alako alde on andirik.

        —Bauko. Eskolia dakiyanak beste batzuk idatzi dabena irakurteko, ta beraz ikasteko eria dauko. Orregaitik, gaur egunian, idazte-irakurtia asko zabaldu dalako, irakaste-ikastia lenagoko aldian arin egiten da ta bazter guztiyetara eltzen da. Eskolia bide dala, gaur arin zabaltzen da irakaste ona, baña astakeriya ta txarrikeriya be bai.

        —Eskoliak astakeria zabaldu ostera?

        —Zegaitik ez? Liburuetan eta izparringiyetan astakeritan itxelak idatzi izan dira ta idazten dira. Zuk uste dozu eskolia eukiyaz bakarrik notiña (personia) adimentsua dala, ta oker andi baten zagoz. Adimen laburra ta motela daben askok eskolia ikasten dabe ta eskola au ta bestiena irakurri ta yakiteko erabilli biarrian, bururatzen yake eurek idatzi ta irakastia, eta astakeriyak ugari ipinten dabez.

        —Orraitik, liburu bat egiten dauanak.

        —Ara... eskola bakoen artian, alkar aitzeko, esana ta entzuna miña ta belarriyak dira bide; eskoladunen artian baño eskolabakoen artian notin buru obedunak egon leitekez.

        —Dagozana letxe. Antxiñako aldietan erregiak eta andikiyak, erriyen agintari ta erabiltzalle izaten ziranak ezekien irakurten; eta ori gora-bera, euren artian adimen indartsua eben gizon asko ziran.

        —Beraz, «analfabetoak».

        —Bai ba; ta gaur be bai-dira. Gure errian ondiño urte gitxi dala ildako gizon «analfabeto» bat guztizko zuurra zan. Bere gaztetan maizterra edo errenterua zan, eta zartzarorako bera bizi zan etxiaren yabe egin zan, baita kaleko beste etxe batena be.

        —Zoriona euki egikean, gauzak ondo etorri.

        —Bere zuurtasuna norañokua zan erakusteko, bere egikun bat da naikua. Ondiño Bilbon Banko bi edo iru bakarrik egozanian, eta ondiño eurok Ordetxerik (sukursalik) erri txikiagoetan ezeukenian, gure «analfabeto» zuurrak eskatzeban dirua erriko ezaunen artian; batari iru milla lauerleko, bestiari bi milla ta bosteun, oni lau milla, ari bost milla, ta alan, ixiltasun andian; euneko bat eta erdian artzeban berak, eta ixi-ixillik Bilbora Banko batera ekarri ta ipinteban euneko iruan eta iru ta laurenian, berentzako izanik erredituaren aldia. Berak zintzo-zintzo ordaintzen eutsezan erredituak bere artuendunai, eta onek pozik; eta bera be pozik, a diru guztiaren euneko bat eta erdi edo geiago neke gitxigaz irabazte-ebalako. Onetaraxe «analfabeto» arek errenta polita zuzendu ta gozau eban urte askotan.

        —Burutsua zan orraiti.

        —Bai bein!

        —Orretara aitzen da errenterutik etxaun izatera eltzia.

        —Orren antzeko gauza asko ebazan arek; neke bakua ta zuurra ekarten, eta emoten ostera...

        —Alperrik ezeban diru asko gaztauko.

        —Bein yoan yatzun Lourdesera bidezkunde (peregriñaziño) baten, eta onantzekoan Donostian egun batzuetarako gelditu zan erriko beste lagun batzukaz, ango senide batzuen etxian. Ona etorteko trena artzeko ango geldokira eldu ziranian, bere lagun aek artu eben bakotxak bere txantela ta igaro ziran geldoki-barrura; baña «analfabetoak» duan etorri gura eban, eta berak lenengo gura ebana trenera sartzia zan, gero zelan edo alan atonduko zala ta. Orretarako, geldokiko atezañari eskupian pesetatxo bat emonaz barrura sartzen izteko eskatu eutson, eta bestiak igaroteko ba. Sartu zan trenian erri-lagunekaz, abiau zan trena, ta andik lastertxo agertu zan...

        —Txantel ikustallia izango zan, ezta?

        —Bai, bera. Eskatu eutsonian «analfabetoari» bere txantela onek erantzu-eban. «Pelegriño, Pelegriño, billete galdu», sorbaldak yaso ta gixajo uts-utsaren arpegia ipiñirik; txantel-zulatzalliak maitaro esateutson «Peregriño»-txantela baleuko be eleuskiola balioko, egunak igarota egozalako, ta beraz, eurrezeko txantela biar ebala, ta berak antxe emongo eutsola txantel-ordia; baña bestiak, negar-mosu, «pelegriño, pelegriño, billete galdu» beti esateban, dirurik atarateko antzik be erakutsi barik.

        —Temosua zan ba.

        —Orduan ezeutson balio-izan. Lagunak esautsoen ordaintzen ezpaeban urrengo geldokian trenetik eratsi ta espe (preso) geldituko ebela, ta au entzun-da bildurtu zan, eta atara eban dirua, ta ordaindu Donostiatik Durangorañokua, ez artagaraunak lakoxe negar-anpuluak bere begietan agertu barik. «Ai nik Donostiako atekuari emon dautsodan pesetie, ai nik yakin izan baneu yakin, ai a pesetie, ai nire zoritxarra...» esateban berak artega.

        Bere lagunaek esautsoen: —«Ondiño zer esana daukozu? Zulatzalliak bi bider geiago kendu biar eutzun, eta batena baño eztautzu kendu. Pozik egon biar zeunke». Baña etzan poztuten, bai zera, bide guztian aieneka etorri zan, axe pesetia alperrik emon ebalako damuegaz.

        —Arrayien gizona! «Analfabetoa» zala... ondo be bai izatia, orretariko gizonak eskola asko ikasiko balebe, nor eurekaz aturau?