GIZABURUAGAKO MUTIL ONA

        Emen esango doguna yazo zanetik ona, aldi luzia igaro da, larogetaka urtiak bai.

        Gizaburuagan ei eguan mutil bat, gorputz andi ta yasekua, begirakuna bizi-biziya ebana; baña ori gora-bera arto zatiya lakua, ona, ixilla, sekulan berba txar bat entzuten etxakona.

        Etzan bein be batzen bere idiako gazte zoroekaz, beti bera baño gizon zarraguakaz.

        Iñoz iñok eztabaidarik euki gura ba'eban beragaz, ezin izate-eban bete bere guraririk; mutil au ba beti apaltzen zan, beti ixiltzen zan, aurrekua gogortzen asi orduko.

        Izakera onegaitik erriko biztanlerik geienak oso maiterik euken mutilla. Ganera biargiñ utsa zan, eta edonori edozetan laguntzeko beti gertu aurkitzen zana.

        Baña bai-ziran gazte arroen batzuk, txotxolo andiyak, ikusi-eziña eukenak mutil arentzako. Esate-eben beragaitik: «Ollo arraiue, prakaik yanztie merezidu yok ala?» ta onakoxe lelokeriyak.

        Onetariko mutil zentzunbako batzuk ibilten yakozan beti zirika, asarratu eragin nairik, mutil on areri. Iñun diran bada-ezpadako berbak, baita irañak be, esaten eutsoezan; baña alperrik, ak beti alde egiten eutsen apal-apalik, irribarre bat eginda.

        Ezin eikian aregaz asarrerik euki, ezin eikian eztabaidarik izan aregaz, ezin burrukarik asmau alako mutil apalagaz.

        Au gora-bera erriko mutil txotxoluak beti ebilzan mutil aregaz burrukea nundik asmauko.

        —Arraiuori ba, alako baten aztindu bieiuau...

        Eta egun baten, domekia zan, asmau eben illunduta etxerantza yoainian bidera urten eta lepua ondo berotzia. Mutil bi ziran asmo onetan egozanak.

        Batzuk yakin eben asmo onen barri, eta illunduta laster, mutil ona yagi zanian etxera yuateko, ardanetxian egozan batzuk esan eutsoen, mesedez ez yuateko etxera gau aretan.

        —Zegaitik? —erantzun eutsen mutil onak.

        —Bidien okerren bat yazo eztakizun.

        —Enaz ezeren bildur; nik ordu onetan etxera yuan biarra dot; nik etxera yuateko eskubidia dot, iñok kendu ezin leikidana; ni etxera nua.

        Eta yuan zan.

        Andik ordu erdi baño lenago agertu zan barriro mutilla ardanetxian, alkatiaren billa; eta berau idoro ebanian, esautson otz-otzian:

        —Bidian mankauta itxi ditut mutil bi, aurrera urten yatazanak eta yakitun ipinten zaitut yaso daizuezan, eta era batez beorren agindupian neure burua ipinten dot.

        Zer izan zan? Mutillari urten yakozan bidera, mutil olluari, eurak esaten eben lez, makillakaz lepua ondo berotuteko ustez, baña olluak arranuen antzak artu, ta bere makilliaz ederto yokaturik, bota zituan lurrera, euren buruak ondo odolduta, besuak eta saietsak ondo mallatuta. Errira ekarri zituezanian anken ganian egoteko etziran gauza.

        Egindakuari gero erantzuteko baldintzapian alkatiak azke edo libre itxi eban mutil ona, eta bestiak, osakaldi bat eginda, bakotxa bere etxera eruan zituezan.

        Au yazota gero, tabernan egozan gizonen batzuk izandakua aotan erabillen, eta euretaiko batek esan eban:

        —Bidian areriyuak eukazala yakin ezkero, ezeban yuan bier, bere galdumena edo bestiena etorri leiteken-da; aginpidia daukenari esan baleutso, etzan ori yazoko.

        —Ara, erantzutson beste batek; bein da betiko bakie ein deu; or erabillen beti, «ollue» emendik, «mutil-andrie» bestetik, eta olakuekaz eta ori naikua eztala, bidera urten eta yo ein gura izen dabe. Mutil orrek «kreitue» erakutsi bier eban eta ointxe erie euki deu erriko mutillik yasekuenai narrua ondo berotuta aurrez-aurre, danak makillekaz, eta batek biri. «Kreitue» goi bota dau gero!