PERUREN «NEGOSIJOA»

        Emen orain esango doguna urte asko dala yazo zan. Peru aspaldiko urtietan bestaldetik da. Berari yazorikuak diñosku orduko aldiyan be bazala emen «tunanteriya» gaur letxe. Eta gura geunkena da baserriyetako euzkeldunak ikasi dagiyela zuur ibilten, ona Bilbora etorten diranian.

        Etorri zan ba bein Peru Bilbora bere seme mutil gaztetxu bategaz, beronek miñen bat eukola-ta, Areiltza yauna zanaren Osatetxera eruateko asmotan; eta kalia luze yoiazala ona emen berba egiten dautsoela Peruri gizon bik, ederto yantzita, arpei argi, itxura on-dunak irribarre ezti eztitsuaz; «caballero» batzuk.

        —Txalen bat saltzen edo etorri izango zara, ezta?

        —Ez ba darantzu Peruk. Egin-egiñian be auxe mutillau Areiltzagana dakat, aspalditxuen gizajo au eztabil ondo-ta.

        —Oi Areiltza! esan eben bestiak, geure aiskide kutun-kutuna da. Geuk lagunduko dautzugu beragana, al badogu, edo bestelan, geure tarjeta bat eruangozu ta etxekolez artuko zaitu Areiltza yaunak.

        Peruk au entzunda poz bat artu eban...

        Asi yakozan esaten beste biyak, euzkeldun baserritarrak berez «ondrauak», zintzuak, dirala eta orregaitik bera ikusi orduko esautsiela alkarri: Ona emen guk biar dogun gizona.

        Zeregin bat eukiela Bilbon egiteko, milla ogerleko asko itxi biar ebezela Mezak atarateko, baña bertatik alde-egin biar bat «suertau» yakela, ta axe agindua nori itxiko ete eutsoen topau eziñik ebizala goiz aretan, eta bera, Peru, ikusi orduko esan ebela: «Auxe dok gizona, begiradan igarten yako zintzo-zintzua dala, ta beroni geure agindua emon biar dautsogu».

        Onelako koipekeri geiago eginda, narruzko zorro txiki bat erakutsi eutsoen antxe eguala dirua urretan esanik. Giltz txiki bategaz idigi eben narru zorrotxua, ta urrezko diruen batzuk atara ta sartu ebezan. Peruri, urria ikusirik burua yuan yakon.

        Zorro axe emongo eutsoela ba, bertako dirua Mezak atarateko ta pobriai emoteko; baña dirutza ain andiyari erantzupen edo garantiya ipiñi biar yakola ta eskatu eutsoen Peruri. Onek adirazo eban aldian ezeroiala diru askorik, baña bai-ebazala senidiak Bilbon eta itxaron gura baeben antxe, laster atzera etorriko zala. Baietz erantzun eben «caballero» biyak.

        Peruk axe narru-zorrotxua arrapau gura eutsen; eta yuan zan arin-arin bere koñata bategana, ta zarata baten esautson:

        —Emon eistazuz etxian daukozuzan guztiyak apur baterako.

        —Zer yazoten da ba?

        —Gero «esplikaziñuek». Orain emoistazu daukozun dirua arin, «negosio» itxela «presentau» yat eta... a zelako «negosioa»!

        Koñatiak esautson 50 ogerleko inguru eukozala, ta emon eutsozan. Peruk gitxi eretxi eutson. Auzoko beste andra bati eskatuta, beste ogei zuzendu ebezan. Eurokaz eta Peruk aldian etxetik ekarri ebanagaz or eunen bat ogerleko batu ziran. Juan zan Peru «caballero»akana, ta alkarri koipekeri asko eginda, trukau ebezan ogerlekuak eta narruzorrua.

        Bai Peru ta bai «caballero»ak, alkarri egundoko ariñen alde egin eutsien, bata zorruaz ta bestiak diruaz.

        Peru eldu zan koñatiagana, ta bota eban lurrera narrua esanaz:

        —Aor gureñe diru ta urretan atan be. Beorren pixuaz kantzaute nator.

        Bere koñatiak eta onegaz egozan beste emakume bik itanduten eutsoen ia zelan izan zan ba «negosio» a, ta azaldu ebanian zelan izan zan, buruai eraginda esan eutsoen:

        —Ai Peru, Peru, zuk ein dozu «negosioa»! Idigixu idigi, narru ori, ikusi daigun urre ori. Olantxe emoteko dago ugari!

        «Caballeroak» giltz txiki barik emon eutsoen itxuraz aztuta, eta sukaldeko aizto andi bategaz ebai ein biar izan eben narrua, ta zabaldu ebenian, bere barruan ikusi ebezan... adokin bi ta izparringi zar bat! Augaitik zan aztuna.

        Emakumak asi ziran barre algaraka ta ezin egon zutunik be; euretariko batak, gaztia zan orduan, lurrian etzunda gureñe berre egin eban. Peru gelditu zan kokolotuta; gero esautsen emakumai:

        —Zuek barre egitozue, baia ni enaz barregure. Ona nago ni oin andriagana yuateko; urte batzuetako agirekak irebazi dodazala ustot.

        Esan bierrik eztago zelako barre santsuak egiten eutsoezan emakuma arek olako esakunak entzunda.

* * *

        Orra Peruk egin eban «negosioa».

        Ikasi euzkeldunak; diru asko eskintzen datorren «caballeroai» ez yaramon. Eta batezbe ez euki iñorena arrapetako gurari txarrik, Peruk orduan euki eban lez; onek ba Mezak atarateko ta pobrientzako zan urria beretzat artzeko asmua eukan, «negosioa» egin ebala esate-eban da.

        Olako asmorik euki ezpaleu, etzan sartuko «negosiorik» eiten; asmo zintzoa daukon edonok esango leuke: «Zorroko diru guztiya artzen dot emoteko; biarlekua ta burukomiña baña eztakast, eta orrez ganera, neuk emon biar neure dirutik?». Baña ori baño zuzenago da au: «Ni baño aurreragokuaurik ez ete dago ba Bilbon orretarako? kalian lenengoz ikusten daben ezezagunari emongo dautsoe ba dirutzia?».

        Zain kaleko «negosioa»kaz. Peruren buruan ikasi.