JAKINTZA-ZALIAK

        —Ai Kirikiño, gu galduak gara, eztaukogulako bape jakintza-zalerik, erri basati bat gara, ta beti jazo dan lez erri jakintza-zaliak azpian artzia jakintza-bako erriak, gu be.

        —Tira-tira, eztaistazu barriro sermoi ori esan, entzunaren entzunaz iya erdi aztuta daukodalako.

        —Zuk zeure patxada orregaz ernegau eraingo zeuskio santu bati be. Ez alda egia guk eztaukogula jakintza-zalerik? Ez alda egia jakintza-zaliak eztiran erriak jausi biar dabela?

        —Lenengo itanduari daratzutsot: Jakintza-zale izaten ezkara lenengo mallakuak ez gitxiago be, baña azkenenguak bez. Jakintza-zaletasuna, alde guztijetan izaten da gitxi. Eta emen baño gitxiago leku askotan.

        —Nun? Ia esaizu ba nun? Baña ez etorri nigana Ebroz aruntzako gauzakaz, ango barri bakigu danok-ta. Ori alde batera kendu ezkero, ia Europan nun diran gu baño gitxiago jakintza-zaletasunian.

        —Leku askotan, eta ontxe edestuko dautzut Parantzen jazoriko bat. Ara: Ontxe urte batzuk dirala euskeraz ikasten ibilli zan emen Bilbon, Diputaziñoaren euskel-irakastolan Jules Fermaud izena daun Valenciatar bat, bere aita parantzetarra zala esaten eban, eta gaztetan ikaskizunak egiteko aitorrek bidaldu ebala Montpeller Parantzekora.

        Eta berau euskeraz ikasten ibilli zan urtian jazo zan urte guztietakoa gure euskal irakastolan: ikasten asiriko erdiak inguru gelditu zirala udabarrirako.

        Geure tamala agertzen genduan onegaitik: eta Fermaudek esauskun orduan:

        —Nik ikusia bazenkie, orrenbeste tamal ezeunkie izango. Ni Montpelleren ikasten nenbillan aldian, jentiak eurrez esate-eban eta ango izparringi guztietan be ia egunero ekite-eutsoen, Parantzeko gaztieri Berberiako arabe-ele gaurkoa irakatsi biar litzakioela, Argelian, Tunezen, Marrokozen eta abar, salerostian edo ostantzian bizibidia billatzeko guztizko biarra zala jakitia ango arabe-izkuntza, erriak darabillena; mundu guztia aurkitzen zan ba eretxi baten, arabe-ikaskuntza bat ipiñi biar zala.

        Montpellerko Irakastetxe Nagusian ipiñi eben ba irakaskuntza ori; ekarri eben maisu bat arabe-elia ederto ekiana ta ondo irakasten be bai-ekiana; iragarri eben matrikulia, izparringiak zarata egin eben, eta asi zan irakaskuntzia Irallian irureun baño ikasle geiagogaz. Neu be ikaslia nintzan.

        Andik lau illabetera, Urtarrillian, zenbat lez ikasle geratu giñiala uste dozue? Itandu euskun Fermaudek.

        Guk erantzuten geuntson, batak eun, bestiak larogei, onek irurogei, arek berrogei, eta Fermaudek beti esateuskun: gitxiago, gitxiago, gitxiago...

        —Zenbat ba? Itandu geuntson azkenez ta orduan esaban: Ikaratu zaiteze! Bat bakarrik! Neu bakarrik!

        —Baña ori siñisgatxa da, Fermaud aiskidia; siñisgatxa ta lotsagarria.

        —Ba, esan dautzuedan lez jazo zan.

        —Eta Montpelleren jazorikoa beste leku askotan be jazoko da, gizona beti gizon dalako, emen, Parantzen, Guatemalan, Australian, Japonen, nainun. Or Europa ta Amerikako irakastetxe nausi-nausietan ikasi ta ikasi dabiltzan gaztiak eztabiltz jakintza-zaletasunaitik, biarko egunian dirua irabaziko daben itxaropenaitik dabiltz. Gazte orrei esango baleutse: «Or iruntziten zabiltzen liburu guztiokaz eztozue ogerleko bat irabazi al izango», egundoko ariñen uts-utsik geratuko litzakez Irakastetxe Nausi entzute andikuok.

        —Zu, Kirikiño, alako «ezetiko» zamarra zara.

        —Zer nazala?

        —Siñistuten erraza etzarala esan gura dot. Gaurko gizonak dirura jausita dagoz, ta zuk or esan dozuna egi antzekoa bai-da izan; baña gizonok izan dira iñoz jakintza-zale andiak, grieguak eta...

        —Bai, aitatu dozuz ba ganau ona, grieguak!

        —Baña ez gaurkoak, lenaukoak edo antxiñaukoak baño: Sofokeles, Pitagoras, Aristoteles, ta aren aldietan, Grezian mundu guztia zan jakintza-zalia, pillosopua.

        —Bai!... zereko pillosopuak! Ona emen diñozun aldietako jazoera bat, urte askotxu dala irakurri nebana George Ebers doixtar jakintsuaren liburu baten, ara.

        Bein goiz-goiz, eguna zabalduta laster, uri andi baten inguruko zelai baten aulki batera igonda, asi ei-zan jakintsu ospatsu bat jentiari irakasten. (Itxuraz, olantxe zan orduko ekandua).

        Batu yakon jakintsu orri gizon aldra andi bat, eta aurrian eukazan danak adi-adi.

        Pillosopua pozik aurkitzen zan. Bere kolkorako iñuan: «Zelako jente jakin-zalia dagon uri onetan!».

        Alako baten entzun zan merkatuko kanpaia, merkatua zabaltzen zala adierazoteban kanpaiak, ta pillosopuaren entzuliak alde-egin eben danak merkatura, antxe sal-erosten euren bizimodua zuzentzera.

        Danak ezeben alde-egin orraitik; bat gelditu zan aurre-aurrian, pillosopuaren aulkiaren aurre-aurrian, eta eskuak zabal belarri oztian ipiñita adi-adi eguan.

        Pillosopuak esautson: —Zorionak zeuri jakintza-zalia zaralako, ez orrek zure lagunak merkatuko kanpaia entzun orduko alde-egin dabenak lakuak.

        —Baña merkatuko kanpaiak jo dabe? esan eban ikaratuta entzule bakarrak, eta aiñeketan alde-egin eban merkatura berak be, pillosopua bakar-bakarrik itxita.

        Azkenengo geratu zana, gorra ei-zan, eta entzun ez kanpaia, ta aurrenengo eguan lez igarri ez bere atzekuak alde-egin ebela.

        Or daukozuz ba Aristoteles, Euklides, ta enparau pillosopuen errikidiak.

        —Orduan zer? Bape eztogu ikasi biar? Liburu guztiei su emon ala?

        —Ez gizona, ikastia beti dator ondo, ta ikasi al dana; baña danok etxe-bete liburugaz gau ta egun ikasi ta ikasi, begiek erre biarrik ezkabiltzalako, ez etorri esaten basatiak garala, taparraboaz ibiltia merezidu dogula, kirten andiek garan lez beti egon biarko dogula buztarripian, eta abar eta abar. Gauzak bere neurrian beti dira ondo.

        —Esan lei ba kirtenen aldez ta kirtenkerien aldez zabiltzala.

        —Kirtenak be biar izaten dira sarritan. Enago alako ziur-ziur, emen agirian esateko bestian, baña uste dot Edestiara (Historiara) begitu ezkero, ikusten dala erri jakintsuak jausi dirala beti erri kirtenen menpian, azkenengo oneik gogo andiaukoak izan diralako, il naiz bizi jokatzeko gertuago egon diralako. Erri jakintsu, ertitsu, aberats, mizke-mizke bizi izan diranak, beti izan dira erri makalak, eta laster ondatu dira.

        —Zagoz ixillik, gizona, olakorik esan barik.

        —Tira ba, ixiltzen naz.