DESTAÑA BATEGAITIK ANKAK OSORIK

(Jazorikua)

        1874'karren urteko lenengo lau illabetetan karlistak Bilbo estu-estu inguratu, moltsotu eben.

        Artxanda-mendi errezkada guztia karlistena zan. Begoña aldetik ia Bilbo bertoraño eltzen ziran. Abando-aldetik be bardin.

        Gabetan, ostera, karlista mutillak Bilbo barrura taka-taka sartzen ziran, eta emen ibilten ziran azkatasun guztian eguna sumau artian. Ondo ekiezan ardau ona saltzen-eben tabernak!

        Bilbo'ko liberal andikiak dirutza andien yabe ziran, eta, dirua azpitik erabillita, yadetsi eben euren uria karlisten eskuetan ez yaustia. Azpitiko a dirua barik, txirikillan sartu izango ziran Bilbo'ra karlistak. Baña yuenak yuen... itxi daiogun orri.

        Aldi aretan, ba, Bilbo orretara moltsotuta eguala-ta, barruko liberalak eta uri inguruko karlistak alkarregaz atakiak sarri ta gogor eukite-ebezan, alde bietatik jente asko jausten zala.

        Olakoxe atake garratz eta bixi-bixi baten, karlistak mutil zauritu batzuk itxi biarra ixan eben alde-egieran. Bilbo'kuak zaurituok yaso zituezan eta Bilbo'ko gexotegira eruan.

        Euretariko bat Abadiño'tarra zan. Iztar biak batik-bestera balaz zulatuta eukazan. Osalariak ikusi orduko iragarri eban a txarto eguala, oso txarto. Anka biak ebai biarko yakozala, biziaz atara al izateko, ta ebai ezik il biar ebala.

        Mutilla adore barik aurkitzen zan, gustiz yausita, berbia be ost-osta eukala. Monjiak osalariaren aginduz, esautson ankak ebai biar yakozala, ta triste-tristerik erantzun eban:

        —Tire ba. Bierrekua izan ezkero...

        Aitiaren baten ekarri ebezan ondora ebakuntzarako tresnak, eta osalariak, destañatia zan-da, onan esautson orduantxe mutillari:

        —Después vas a donde Don Carlos para que te pongan otras piernas nuevas.

        Au entzun ebaneko, erdi-ilda irudian mutilla biziz bete zala esan eikian; begirada zorrotza ta gogor esan-eutson osalariari:

        —Ahora no cortar tú a mi las piernas; márchate pues.

        Osalariak, bere destaña-esatia damututa, esate-eutson ez txartzat artzeko bere esana; olgetazko ezerez bat baño etzala izan, eta onan, baña dana alperrik, mutilla gogor eguan.

        —Pero hombre, sino te hacemos la operación vas a morir, iñotson osalariyak.

        —¿Y qué te importa aunque te vaiga yo al impierno? ¡Tú no cortas a mi las piernas!, erantzute-eutson geruago gogorrago mutillak.

        Osalariak monjai eskatu eutsen, euskeldunak ziranez, mutillaren gogua baketu egiela, berari euskeraz berba eginda. Ibilli ziran monjak alegiñetan, baña alper-alperrik; a gertu eguan ilteko bere anka ta guzti.

        Eta itxi egin biar izan eben.

* * *

        Amaika urte geruago ezautu gendun Abadiño'ko axe mutilla Kortezubi'ko katian, eta berba egin be bai beragaz. Bera zan ango katezaña. Anka bien jabe zan ondiño. Erren egiten eban naikua, baña naikua ondo ebillan. Anketako arazu bakana aitatu geuntson eta barreka erantzun euskun:

        —Mediku arraio arek yeurti eusten destañiek neuken odol apurre irekiten ipiñi eusten, da uste dot axek berotasunek osasune be ekarri eustela. Destañie yaurti ezpaleust, ebaiko eustiezan ankok eta azkenak egingo nituen segurutik; eta ein ezpanitu be, ze bizimodu? Zorioneko destañie mediku arek yaurti eustena! Beragatik deukodaz ankak osorik. Añeketan ollarra irabazteko moduan enago, baña, astiro bada be, ibilli nabil.