MATXIÑADEA MENDIAN

        San Norberto ermite ingurua ondo leku polita da; aurre-aldian zelaitxo bat, aretx ta pago tantaiz orniduta, eta beia oroldiz ta bedarrez bigun-bigun; ermitiaren astian, egurretarako pago txikitxuak buru andi zabal keizpetsudunak, arri mokil banatuekaz nastian; atzeratxuago asten da mendiaren aldatza goruntz; ermita-aurreko zelaiaren ertzetatik beruntz aldatz pikia dago erriraino, zugatzez estaldurik.

        Leku polita izan arren San Norbertoz urrengo domekan bertan egiten dan erromerira jente gitxi eltzen da, geruago gitxiago. Oztasun auxe agotan erabillen bein erriko mutil gazte batzuk, Bilbo'n lanian ebiltzanak, eta euretaiko batek onan esan eban:

        —Gurozue jentez bete daigun aurten San Norberto zelaie?

        —Eta, jentie ara nok karraiau?

        —Karraiau?, itxi arduriari, zagi bategaz millagrue einde yauk.

        San Norberto aurreko domekan mutillok errira yuan ziran, itz-egin eben alkatiaz ta sekretariuaz, baimena eskaturik erriko etxian iragarkia ipinteko. Emon eutsien baimena, ta ipiñi be bai iragarkia onan.

        «Yakin eikezue: Datorren domeka arrasteian, Bilbo'n dagozan erriko mutil batzuen kostuz, San Norberto ermita-onduan zaragi bat ipiñiko da, ta bertatik, duan emongo yako doian guztiari, errosariua errezau ezkero».

        Izparra laster zabaldu zan erri guztian, eta aste guztiko barriketa-geia izan zan. Yakin be egin eben nortzuk ziran esku ain zabaleko mutillak, euroen goralben andiak egiñik.

        Urrengo domekan, arratsalde erdirantza, jentia ugari agiri zan aldatza-gora San Norberto'runtz yoiala. Berarizko ontzijetan eroiezan meriendetako: batek lebatz prijidua, bestiak makallua saltsan, onek bildots erria, orrek tortillia, arek sardiña arrautzatu prijiduak, eta geienak arrosaz esnia. Baita danak pitxer edo bota edo lapiko, zaragikua artzeko. Pozik yoiazan.

        —Akordue euki dabe gero mutillok.

        —Bai euki be! Mutil sueltuek dire eurok.

        —Ortxe Bilbo'n soltau dire ba.

        —Eta, egiye da Ankokerreneko Indalesio-ta diela?

        —Bai, ori bat, eta Solaburu'ko Errofail, eta Jose Burduntzi'yen semia, Erruperto uste dot deitxola, ta...

        —Arako Marikorotz zanaren llobie?

        —Axe berbera.

        —Ai bere amandre Marikorotz'ek burue yasoko baleu yaso!

        Onakoxe barriketaz aldatza igaro eben, eta eldu ziran San Norberto zelaira. An, ermita-ostian, pago baten azpian zaragia mardo-mardorik ikusten zan, bere astotxuen polito ipiñita, abarrez erdi estaldurik. Jente asko batu zan. Sekule alako erromeriyaik etzan ezautu an, aspaldiyetako urtietan beintzat.

        Zaragiaren urtxo egozan Indalesio Ankokerreneko, Errofail Solaburu'ko, Burduntzi'yen semia ta errosario aurretxuan berba batzuk euki ebezan erriko errematak eukazanagaz, oni esaten eutsoela:

        —Zaragi au geuk dakigun lekutik ekarri dogu mendiz-mendi, emen daukozu erri guztien aurrien au ezta ezkutuko gauzie, ezta kontrabandue, zor yatzune pagauko yatzu, gizona.

        Begira egozanak, mutillen alde ta errematantien aurka egin eben, onen kaltez txakurrenak esanik.

        Errezau zan errosariyua guztizko ben eta ondo. Zelai guztia eguan familiaz bete-beterik. Urreratu ziran batzuen batzuk zaragira euren ontziekaz, ta mutilletatik batak, Aitiaren eginda, azkatu eutsan muzturra zaragiari, ta asi zan ontziak betetan...

        —Ene!... Zer dok au? —esan eban lenengokua artu ebanak—. Ure da bata!

        —Ure!! —didar egin eban bigarrenak.

        Ure! didar au, tximistia lez zabaldu zan zelai guztian; mutil bergante arek ura euken zaragian.

        —Errie onan engañau dozuenok zer merezidu dozue, bergantiok alakuok?

        —Guk eztogu iñor engañau.

        —Bai!

        —Ez!

        —Bai!!

        —Ez!!... Begitu bestela iragarkiari, an ezta esaten zaragi bat ipiñiko dala baño, zerez beteta egongo dan esan barik.

        Errazoia zan au be, baña orduan ezeban baliyo. Jentia asarre zan, eta urreratu yakon mutillei, itxura txarrian, onako esakunak eurrez entzuten zirala:

        —Tunante zarrok! Txarri arraiuok! Eztau erri onetan alkaterik ala? Eurei edan-azo biutzau zaragikue beste aldetik urten arte! Eldu, errekonde!...

        Orduen «anka mutillak» esanda, mendian gora ariñeketan abiau ziran, zaragia ta bertanbera itxita. Bizkor-bizkorrak ziran lez, ezin izan eutsien eskurik ezarri. Mendi ganera, eldu ziran, eta andik beste erri batera yatzi, an eztarriyak busti, tranbi baten sartu ta Bilbo'ratu ziran mutillok, bidian amaika barre zoro egiñik San Norberto'kua gogoratuta.

        Erritarrak arin yatzi ziran euren meriendakaz, ta errian ardau ez duakuaz garbitu ebezanian, asarria yuan yaken eta azkenerako danak barre egiten eben, iragarriya irakurriyaz.

        Mutillak, orraiti, bada-ezpadan, luzarotxo erriratu barik egon ziran.