BEREZITA XXXIV

Esperantzaz

        Esperantzaren izairia dago zerbaiten ügürükian ta neke eztaitekenian. Ezi den gaiza eder, maithagarro ta gaion helgei ezpada, medio zonbaitez haren opatzia da erhokeria. Nahiak, aldiz, medio beharrek dütianian arranzatzü da esperantza ta dütüke zühürtarzüna, indarra ta bokantza hek gütielakoz da bihoztoitzen.

        Mündian ezta jenderik esparantzak zothükatzen eztütianik, khortian, palazioan, merkhatian, alhorretan, itxaso ta lür güzien dütü üñhürrien pare ibil-eraziten bakhoizki gizon gaztiak gaia igaranetzaz deusere eztakienak ta jingeietan fidantza hanitzez betherik daudianak. Hargatik ere enganatzen diano jendia dereio begitharte eder bat egiten ta net zereioana gizon gaztiari laket; bena gogo emazü bere irudinian diala eskü batian ankora xühürrentzat, berzian aldiz mirailla bata da zühaiñari loth, erhoak aldiz berziaren ilusioner doatza jarraikiz ta hetzaz esparantza da galgarri gertzen; Boztarioak ere dü lagüntzen ta lanetan ürgaizten bena esker behar zenian, esküiñ dabiltzanak dütü mendi thiniala eramaiten ta hantik lezila urthukiten.

        Zentzu gaberik dirade, egiazki, esparantza mespretxatzian gogomenetan bethi izanen diradiala, igerikan uste dienek, Gizonaren ekaraiak nahi dü, dütian bizian bere gorabeherak ta garrotzetan diradianak; denbora dügüna da haiñ llabür non heda ezpakeneza jingeiari, ezpeikiniro dinhets bizi izan giradiala, esparantza dügü hortakoz ogi ereiñian, txitxetan ta haurretan inharrausten dütü plazereki iparrak dütian bezala zühaiñetan ostoak ta denbora igarana, ahatzeraziten, izan ezpaliz bezala.

        Txoriak hegaltatik dü bere indarra erakhusten ta ahal beno gorago ezta igaiten. Gizona da ezin beno gorago igaiñ nahi dena ta seküñan handitü nahiari bere llabürtarzüna zehatü eztiana. Dakigü sortzepen apalenetik handitarzün handienetara heltü direnak; bena gaiza halakoak letartaren obrak dirade, harek Pupieni arotz semiari bürian zereioan ezarri khoroa, bere aitaren ükhüdian obratü zian, Harek zian Marziani, artzaiñari makilaz zeptro bat egin. Valentin Khordairia enberatortü, Justin, maiastüriari ikhasi throno bat beretzat egiten, Damian artzaiña kardinaltü, Gregori VII menüser botikatik aita sntiaren kaideran jarrerazi, Sixto V urdezaiñgoatik orozbat aita santütü.

        Bena adajioak dio: «Aiñhera bakhoitzak eztiala bere hegaletan bedatsia ekharten»; hek dirade gerthaldi bekhanik zorthiaren arrota ützüliak jalkiten diradianak ta senthagaillen herrokan jar diraitekianak; berdhüdiaren alogerak ta sariak diradianak. Nor zen hetarik bakhoitza bere gazteroan grado hartara esparantza heltzeko zian? Ta zer banaitia ezta hen ta zonbaiten lekhü haiñ apaletik edo apalagorik jalkirik, diharü trüküz grado bet erosirik, beren oisterkinez jendia akogatzen dütienak; bena lümere errespetü ta txoriari mespretxü, jende perestiak dereitzener.

        Botztaroak dü gizona lagüntzen, diano esparantza bagien eretzian harek ere dereio lanen pezia arhintzen, dereiolarik egi(az)ko mothaildak eskentzen ta ekharginak besarka-eraziten ta bihoztoitzen; bena hetan ezpadü adrarik jarri, nozpaieko hegaltariaren pare, Ekhiak hegaleko ezkoa hürtürik da sekülakoz eroriren; ezi gogomenen zelian ezpadoa gurepoteria, auherki dago esparantza jarririk. Ahal liroiana, dakianak arrazotsü baizik eztüke nahi. Opa moldatsüari dago zorthü hona beha, ta desaraudia doa ihesi.

        Hartakoz dügün gure esparantzari ondeki segürrik eman, ükhenen dian zorthü gaitza, nahiaren soberanaz dolürik ükhen eztezagün. Aspaldikoa da errana, esparantzaren erregia hil zela hospitalian ta ozartia zela astoen berdhüdia. Alabadere biak eztütianak mündian dü bide llabür eginen, ezpadütü arrimatzen nekez mügala heltüren.

        Sortzepen apala dianak, dian berdhüdia gora. Nobliak abantailla izigarri dü herri güzietan iripendiarraren gaiñtik. Nonko den? Zer den? Nahi die jakin, batak dü bere izenaberziak eztien esparantza lüzeegi ezetare llabürregi, denborak nahi dialakoz zonbait aldiz loth zekeitzoan bilhoetara, znbait aldiz ere ügürüki dadin.

        Bada egiazki egün batzü ama hon, berziak amaizün diradianak. Bizpahirur jende, peskatzalen pare arraiñ hon bat dienian hatzaman hamia bethi hurian dienak. Zorthü hona ezta bethi buskatzen behar dianarentzat bena bai ardüra haren axolik eztianaren. Carlos Vek zioan zela «zorthü hona emazte laisterkera gizon gaztiak baizik maite etziala». «Galbararen borthan, khoroa eskian lüzez ügürükirik erran-erazi zereioan berze batetara bazoala ezpazoan nahi sar ladin». Hegaltaz dabila zonbaitentzat ta plomüz dütü zankoak berzerentako. Bada adin haren jarraikigei propi diradianak; bena halako adina igaranki hari laisterka doana da següro erho handia ta halako esparantzak düke ospitalian herioa. Hanitz dirade hetarik, sobera esparantzaren khea jarraikirik, khedarre baizik ükhen eztienik.

        Esparantza eztago gure poterian, bena bai berzeren borhondatian; pikarrai da sortzen, berzek die estaltzen, hartakoz ere mündüko podendatha handienek txipien zokhorria behar die. Odagarria ardüra galthatzen dügü gü beno eriago denari. Gure minak ere, ardürago, dütügü erraiten berenetzaz esparantzarik eztiener ta gurietzaz dolü gütik diener. Otsoari dütügü ahariak emaiten, jan gintiroanari ahari baginande, güzier dü hitzemanen gehiago emailiari hitzemana eztiana(k) etxekiren. Skorpioaren pare khozia dü büztanian otso gizonaren ere oare edaten diano zereio egarria handitzen, lehertü datekenian baizik aski eztüke. Haren esparantza da gezürra. Eztü zure enganatzeko ügürükiren ziradian lo iratzarririk ere eman dereitzün esparantzaz da trüfatüren, egin dereiozün dohaiñaz, haren gaizki egina date ordaria, azkenekoz ezagütü dükezü, bena berantegi Judas beno sordeitz zela halako gizona hirotü datekenian düzü aithortüren, bizi zen bezala gorritü bagetarik bere faltsükeriaz hil dela, bizi den bezala.