BEREZITA I

Berthüdiaz

        Hüskaldün ezpaninz, izan nahi nintzate; dakidalakoz dierri leiñarginagorik mündian eztela eziez enia. Bena audiak dialakoz gizona den-ezten, baliatüren eniz nere sortzepenaz arakusteko baizik, ukhaitü dütüdala izairak eman derei(z) tadan abantaillak.

        Dakit ene aitasoak ziradiala Espaiña güziako herritarrak ta hogei ehü(n)kez herriaren etsaier bihürtürik, azkenekoz daudiala orai, noizpait büruzagitü ziradian bazterretan, han beren eskelegoak berzen aberatstarzünari etzielarik bekhaitzen, ezetare irritsiaren egarriak, jende güziak aberiak bezala eztütialarik üztartzen, ta direlarik hen azaliaz ta hen minkaitzentzaz ürrhün, hüskaldünak beren lege zaharretan botzik bizi diradiala.

        Hantik soz Errege Jaun khortian daudener ta loteki saldoak beren ürrhezko bürdüiñetan ikhusten, erhoen gisala dabiltzala kheari laisterkaz, kharroetan lerratzera ta heltzia leze übernoaren zolalan diela jargia, dütie ikhusten.

        Mendien thinitik die ere entzüten ordokian zezenen adar khaldien hirotsa, leihoñaren orroitiak, alanoaren marrakak, biperen hüstiak, gizona basa arimaltürik, hegaitz ürrikarrian jarririk, lerratzen lürrilat.

        Hantik die ikhusten oraifio hegoak jendia inharrausten, urikaldak lürrian, itxasoan bezala ontziak baiara ustez heltü porrokatzen osoki, galgiroa nausi hari jarraikiz eskelegoa beharraren lagün, ta berthüdia bethi hen artian arrotz.

        Bere egongian laket eztenak, bere khorpitzari eskernío hainitz dü adelatzen. Dakigü arraiñ handienak itxasoan daudiala; bena angera txar batek barazkaria badereit emaiten, arren, erho ezpaniz, laur taulen artian arrantzüren jokatüren düt ene bizia?

Zer niz ni'? Aragiz eta ezürrez zathi bat arimaz bizi dena, haren faltaz ere hilen ta hirotürik errhaustüren dena, dialarik igutzian ziana, bere egiliari ethorriren: honki egin badüt heren eretzian, düke honki jina, gaizki aldiz bizi izan baniz, ene zorretzaz dateke arima berme. Dügün ikhus arranküra harentzat badenez medikarik.

        Erhokeria handiagorik ezta, eziere erraitea ene aberatstarzünaren arauiala, bizi nahi niz. Heremitagei e'nintzan sorthü, nere bezalakoekila, zeren ene lenendian e'niz egonen? Santü izan, e'nainteke betanda hortara heltzeko bidia sobera herxe zait, J. Jinkoaren baimenarekila, batian lekhü düket haren saihetsian; bena soberana erranak, honki eginaren aidüria itsutzen. Ezi berthüdiaren adra llabür da, nahiarena llabürago, obrak aldiz flakü. Sn Augustinek dereikü erraiten «Hizanian, ez hadiala laket, laket nahi bahiz ez hiziala heltü; aski egin dükiala uste badük herratürik galdia hiz».

        Aberats ta ahaldün handi baniz, Jinkoari honki eginen zorrak dütüt arauiala. Noiz niro erran, franko dütüdala pakhatü? Jinkoak bihotza egin dereit, zelia bezain zabal, bereak ere honki eginekila bethe nahi dü, ta nik txoko bat ez nahi ützi hutsik, nola arren hartan egon daiteke? Non date hari zor düdan amorioa, berak eman diroan dohaiñ ederra, onesgilia edo karitatia berbera ezpada? Ezi ez San Thomasek dio dela Jinkotarzünaren ziargia, berze berthüdiak argitzen dütiana, argia dago althare gaiñen ta ez pian. Hantik, arren, ta ez hebentik haren ziarrak.

        Obendatü izaiteko aita bethierekoai üdüri, izan behar nintzate; bena nor haregana hegaltaz hel daiteke haren semiaren bidia lürrian ezpadü jarraiki. Jinko horren etxian niz kristiatü ta hitzemanetzaz deusere ezpadüt etxeki, izenaz baizik e'niz haren jarraikile, obretzaz ezpaniz batere, baten (ganik) noa ihesi.

        Kastaz hüskaldün diradianak, dirade güziak aitoren seme; arrazo horrez, beraz, ezta jende kastarik lür güzian hüskaldünak bezaiñbeste berari zor dianik, dremenden apalkeriaz bere jagotza bidaltzen dialakoz; dü hantik bere famari berak thonak egiten, inhurek eta deuserek izart liorakienak. Bena delakoz hüskaldüna halako, hortakoz berthütiari tinkoago dago estekatia, ta hüts egiten dereionian ohoriak, kastigo handienaren zereio mereximentien; ezi mithil, berrogei luis soldata dianak, errekeitü gehiago dü zor etxaltiari, eziez hogei baizik eztianak; hala ere Jinkoak ezarri dütianak berthüdiaren langile beren eginbidetzaz berme.

        Hidalguia da egiazki Jinkoaren dohaiña merexiari eman diana, mereximentia akabi bezain sarri erorten da lürrilat dohaiña.

        Filosofo batek zioan ber denboran «Hidalgoa, aragian ta odolian balago, gaiza arhina lezatekiala ta gizon apürrekila nahasirik, berheztia nekez lizatekiala»; alabadere ber moldizkian bada ageri jende güzia eginik dela. Ukha e'laite aitoren seme egiazkoen ta langilen artian ageri dela lürrian ber banaitia, izarren ta eoliten artian, zelian dena. Nontik den banaitia, galtha baladi? Ez itxurian edo khorpitzaren edertarzünetik, bena bai arimaren xüxengoatik, deusere okherrik akoga e'lirioanetik. Nobliak xüxen dialakoz, dü bethi begithartia, begiak ta agrimatürak, ibiltia bezala, da etxeko liskar baterez lotsa eztena, dialakoz berthüdiak bürian gaiñen ekharten, bizioak aldiz zankopetan ezarten.

        Egiazko hidalgoa thorrea ahünzostoz estalietan, ez thonaa higatietan ezetare pergamü mintsüetan eztago; bena bai arimaren xüxengoan ta halakoa diana da, non nahi, aitoren seme behar bezalakoa. Sn Anbroisek dio, Egia haren arrimagei, gizona dela gizonen kastatik, bena berthüdia dela arimen kasta.

        Erospenaz handitü dena, da itxaso ostraren pare, arraiñ handiaren küsküillan sarthü denian, bere aiziaz dü bethatzen, bena dago hanitzez txipiago han ageri, eziez egon baliz bere sortzepenean ta soegiliak dütielakoz üsiago bere ohetan jakiliak kathez dütü aide orotarik; hantik gorde lütükian faltak egongia lehenian daude güziak ageri, bigerrenian ülhün sorthü zena, bere ülhünpian egon bedi, edo bürian jar beza kopre zelarik, ürrhez behar dela agertü.

        Petik gora igaiñ dena ta nontik den ohart dena bere zorthü honaz ürgüillürik eztiana, bere askazi flakiak indartzen dütiana, mainatak mespretxatzen eztütianak, arrazoaz baizik ari eztena, honki eginak gordatzen dütiana da ta dateke mündian senthagailla handiago, eziez Joben bizipena bere gorotzian izan zena; zorthü honaren soberana da pezü handia egünkal ikhusten dügüna; aberatsa harrez illüritürik, ürgüillü(z) hantürik, adiskidegoa osoki ahatzerik ezagütziaren zorrak zankopetan ezarririk, jende perestia diana iñaginatzen, behardüner horer bezala mintzatzen; bera, aldiz, bere arima apalaz desaraukatürik, dremenden atsekabiak larrapoka ibileraziten dian gizona da.

        Arima handia aldiz, zer nahi hel dakion, bethi zorthü hona beno gorago dago. Haren gozomenari egobiar, galtziari bi bidar, thenpestari, zürründari, harriari, ekaitz lotsagarriener dago botxia bezala tieso ta zelia zathikaz erori inkarrietzaz lotsarik eztialarik, deuserek sorthüko e'liroana dereikü erakhusten; berak diolarik inter eclypses exorior. Aboaztüren diradiala odeiak eta ekhia agertüren zereiola dago aidürian.

        Nork bere gaizkorriak ükhen eztütü! Erregetarik baratariadrano; zorthü gaitza, hegoaren pare, laketago da oihanetan zühaiñen porrokatzen eziez khaparren azotatzen. Orozbat dütialarik jende txipiak mespretxatzen, dütü handiak erroetarik zothükatzen ta lürreratzen, halaere non eta zaiñak beitirade azkarrago, dütü astindiak üsüago. Aitoren semia poterez animatiak, dütüke orozbat bere inharraus'khaldiak, zelia khexatürik dereio garrak egoisten ta düründaz bere thorria khordokatzen, balima ere eroreraziten bere fama lanhoz üngüratürik, isterbegiez thonatürik. Bere azañak zathizkatürik, betarlisa belztürik, adiskidiak argütsütürik ta traidoritürik, dütü gaiza hek güziak borogatzen, bena han dü lerdenik berthüde egiazkoaz ta hüskaldun dela erakhutsiren.