BEREZITA XXIII

Azkenaren jarraikia

        Hebreuk hiruretan, urthekal, arima berhezien besta zien egiten ta hilen thonbetan ezkiribüz jarten: Den haren arima, bizien buketian jarririk. Egiptienek haiñ azkar zien sinhestia, arimak behar ziela latzatiak izan, mündian eginzien bekhatietzaz, non hilen ehortzetan khorpitza erdiratürik altxatzen beitzien ürdailla, hütxa nimiñi batetan ezarten ta Nil ühaitzaren bazterrian zütielakoz hilak lürpian jarten, hara zaradianian hil ohoreziak heltü, oihü egilek zielarik hütxa eskietan, zian gora erraiten: «Hila, bizi izan zela deboki aitasoen legeen jarrikian; bekhatürik egin bazian bere khorpitzian galtho ziala pürga ledian arima»; pürgatzen zien haren ürdailla bekhatien ontzian bezala, egoisten zialarik hütxa ühaitziala.

        grekoetzaza zer eztügü erranen, Platonek, hen filosofo handienak Purgatorioan zian sinhestia, gük beno tinkoago, ta arimaz dio gure theologienek beno gehiago.

        Errumañetan Kintilinak dio, xahüki: «Arima zenian süiaz pürgatürik zelialat zabilala xüxen». Ikhusten dügü ere lehen kristianek hilen arimetzaz ziela othoitze egiten, obertak ere eskentzen. Erran elaite, arren, paganetarik dela othoitze hau jin, bena Aristokak dioan bezala Jinkoaren botza zeliaren ahotik jin zereikünaz; Aita Santiek dereikie gerthaldi franko eskentzen, dereikienian erraiten Izairiaren leger bihurtzen dena, pagan beno sordeitz dela S. Augustinek eskiribatzen zian Janvieri: «kostüma xahar baten herexak dütügünian eliza güzian edireiten, argi dela apostoletarik zereiküla jin edo Jinkoak potere eman dereioenetarik ta harzaz aharratü nahia, erhokeria dela oiztekiziala doana».

        Nahi düzia broba següragorik. So egizü Frantzian Xalon Saoneko eliza bilzkürrari hilen othoitzentzat, Españan Bragakoari, Alemanian Wormsekoari, Italian seigerrenari Erruman, Grezian batzarre hanitz, Marciusek aipatzen dütianak, Afrikan hirur bilzkürra oekuminiker so-egizie. Badeia arimarik Purgatoriotik igaran behar eztienetarik? Bai, düda gaberik, dago gerthaldia ohoin lealian, Jinkoak erran zereionian: «Egün hizate eneki paradüsian». Hanitz ere bertzerik hala hil direnetarik, S. Krisostomak homelia 32ian, S. Matheu-ian mintzo da apezen eta pro(fe)ten bilguraz hil otoientzat. Erregen laugerrenian, Saulen arimarentzat mintzo da S. Paol ere Korinthiener lehenian, berezita 15gerrenian, hilentzat behar ginandiala bilguratü dio ta Makabeen bigerrenian dio santü ta salbagarri dela hilentzat othoitzia.Nork ere dü S. Agustinek beno gehiago ikhusirik nor den dioanian 37 psalmian: «Jinkoa egin naizazü halako non hil nizaitekenian Purgatorioko süiaz beharrik eztüdan».

        Non den Purgatorioa Eliak eztereikü erran, eztela ez paradüsian, ezetare infernian dioe; batzük die lürrian barnen jarten, berzek airian, han direlakoz pürgatzen zeliala igain diradiano hen egongia dela, puragatorioa die deithü; gogomen hen dago arrazoari argiago; hanko thürmenttetzaz deusere eztakigü, bena Jinkoaren ez ikhustia eta haren ganat nahia min handienak diradiala uste die dotor saintiek ta hartakoz Jinkoari othoiak maithagarri, dialakoz ikhusten maite dütügüla ohartzia.

        Deusere sinhesten eztianak Izairia beno gorago, eztü Izairiaren Jinkoa sinhetsiren, zonbait gaiza deitzelako oitoginek ikhasten, dereikienetan ekarraien, dereikülarik Jinkoak arrazoak gordatzen. Demokrita filosofoa ari zelarik berze jakintsü batzüeki Izariaren segretüen elhestan zian bethi eskian kathozita harria bere gana gaiza güziak atheratzen dütiana; ezinez ediren berthüde haren zaiña zioanm segretü hanitz ziradiala mündian apalago ezarten zienak gizonaren megopia eziez ez haren jakinandia, askidatzen beitzian.

        Erradazü zük gaiza güzien arrazoa nahi düzüna, zergatik theumeda harriak alde batetik atheratzen dian bere ganat bürdüiña ta berze aldetik zian buktzatzen? Zergatik erliak dirn hiltzen, hil zireianian Erregiña, lekhüz ezpadirade kanbiatzen? Zergatik erhailiren eretzian gizon hilak dian odol egoisten? Zergatik? Zergatik Blomuseko üthürrian hura den gorritzen gerla denian pizten? Gero erranen dereitzüt, nik ere, Jinkoak nahi ükhen diala arima herratiek biziekila diradian zonbait aldiz mintza.

        Petri de Cluñy Frantzian sorthü zen giaon handienetarik bata ta bere berdhüdietzaz, haren denborann famatienak, dio Naüarran Estellako hirian, zagoala aitoren seme bat bere sortzepenaz, aberastarzünez ta bere zelaiadi ederretzaz errespetü handiz gozatzen zena hirian ta bazterretaz: dn Pedro Engebert deitzen. Adintsü ja zelarik frairetü zen Cluñyko ordenian, nahiz bizitziaren ta herioaren artian bere arimarentzat ütsarte bat; berze frairekila mintzo zenian bere berzaeraz zioan agerinde batek ziala obratü, ziean er eharen kondaira egiten laski nori nahi.

        Petiri de Cluñy Espaiñala abiatürik, bere ordenarentzat gaiza hek entzünik, nahiz ere jakin egia joan zen Najerako konbentiala mintzatü nahiz fraire Engeberti. Obedantzan izenian galtho egin zereioan, zer zen haren agerindearen kondaira. Engebert zen gizon astüna ta aipatzen zianetan net behatia; erran zereitzon hitz hek Petiri Cluñykoak, berak ezkiribüz ezarri dütianak:.

        «Alfonsa gaztiak, Alfonsa Handiren primia Kastillan zirelakoz jendiak menaldetü, etxekal gizon bat igor zereitzen zian erresuma güzian manhatü. Eman nion ere mithiletarik bata Sanxo zien ziana. Gerla akabi bezain sarri etxerat zen ethorri, handik llabür eritü ta hil. Ehortzi günian gure kostüman gisala. Gai batian, negina, iratzarririk ohian nangoelarik ikhusten düt gizon bat sükhaltian ta süia hontü zena barreiatzen, ordian ilhinten argiak zereitadalarik mamia hpbeki agertzen, lotsak nündialarik ere tinkatzen, Jinkoak eman zeitadan indar beharra galtho egin ahal nereitzoan: nor zen ta zergatik jiten zen nere süiaren desestaltzera? Apalki zereitan arrapostü: Ene bürüzagia etzitiala lotsa. Sanxo niz, Zure mithil gaxoa. Castillarat banoa soldado, athe batekila bekhatü egin dütüdanen ber lekhian garbitzera. Borthizkiago balestürik, nereioan erran: «Jinkoaren mezütik haratko bazirade, zeren honat jin zirade?» Harek: Eztakizula gaitz ene bürüzagia, ezi Jinkotze baimenarekila batian dago gaiza. Eniz esparantza gaberik zokhorri badereitazü emaiten».

        Berriz galtho egin nereioan, zer nahi zian ni ganik? Harek: badakizü nere nausia igorri nündüzüla, gizona santü gertatzen ezten, ofizioala, gazteroak, gerthaldi gaiztoek ta kidarri txarrek die laister sodadoaren arima galtzen. Gerlan egin düt gaizki handirik, ebatsi orotan, arpillatü elizak ta hartakoz nago nautsia handian bena ere nausia, maite ükhen banaizü bizian enaizazüla ahatz herioan. Zure aberastarzünetarik deusere, bena bai zure othoitzak ta amoinak dereitzüt galtho, ene minak ezti(tü)ren dütienek. Nere bürüzagisak zor dereit zortzi peseta edo üngürünia, othoi detzan jar, ez ene khorpitzaren, eztialakoz behar batererik bena bai arimarentzat, zien onesgümenen aidürü dena.

        «Eztait nola bihoztoitü nintzan mamü harekila nian haiñbeste gozo mintzatzian, nola lotsa egin betzeitan. Galtho egin nereioan ene herritar baten berri Dn Pedro de Jaca? Sanxok nautsia enandin, azken herriko gosetian bere honki eginek, ziela paradisüala eraman. Nereioan ere, akadoi ezagütü nian baten berri eman leizadan? Erran zitadan, saldü zialakoz justicia infernian zagoela següro.

        »Jakin nahiz ere zerbait Alfonsa Handiaz, ene ohiaren hüillan zen leiho batetik berze batek erran zereitadan. Santxo beno, bost urthez, hil zaharrago nizalakoz niri ta ez hari printze haren mintza zite, dakidalakoz, harek beno gehiago berri. Izitü nündian botz harek ta argizagiaren medioz ikhusi nian non zen Errege Alfonsa erran leizadan? harek zakiala frairien othoitziek honki handirik egin zereiela, bena non zen orai erran elirokiala.

        »Handik Sanxori soz, erran zereioan: Goazan ordü da abia gitian. Zen Sanxo jaiki ta joaiten zelarik lastimalki othoitzen nündialarik azkenekoz: zü ta ene bürüzagisa nitzaz othoi ohart zitezte! abiatzen zelarik zereitan erran.

        »Biharamünian Engebertek emaztiaz jakin ziala ber ikhusmena ükhen ziala, biek ta laister konplitü ziela Santxoren othoia».

        Zer dügü gaiza hetzaz erranen salbü S. Augustinek, hilen errekeitüz libürüban berezita 15ian: soegitia ta sinhestia non etare ezpeitakigü zer den hilen artian igaraiten, hek ere bizien artekoak eztakitzela, hetara joaiten direnetarik baizik ta dügülarik angüriak gureki, hek ere dütiela beriak Jinkoaren manhiak erraiten eta eragiten dereitzanak guri beno hobeki, doi diradianak.