GIPUZKOATARREN KONDAIRA
ERROMATARREN DENBORAN

          (Ogei amarreko aunditan)

        Bere dantza liburuaren azkenean, Iztuetak jartzen dituan bertsoak. Garai ortan antolatuak dudik gabe, edo 1823 baiño lentxeago.

              1

Ogei eta sei bat urte alde

Jesus baño lenagotik,

etsai gogorrak etorri ziran

gure kontra Erromatik;

bildur aundirik ustez etzuen

bada izango gugatik;

Asmo gaistoak kontrara ziran

egiñal egiñagatik,

euskaldunak bai garailariak

len eta orain ta beti.

              2

Antistio an eta Firmio

an Marko Agriparekiñ,

Oktabiano buruzaria

ere an zuten berekiñ:

iru talderi etorri ziran

lau nagusitzar oiekin,

banidadea arren banderan

ongi zabalduarekiñ

modu onetan sartu ziraden

ausardi gogorrarekin.

              3

Lenengo lana atiak itxi

itxasoz eta legorrez,

bañan etziran luzaro egon

arpegi eman bildurrez:

loa gabean ariña, eta

begia-k allert egunez,

bereala ziran balientiak

asi galdetzen lagunez,

aitaren seme irten ziraden

orain leitutzen degunez.

              4

Gogoan gorde leikeana da

seme orien esana;

«Erromatarrak or datozkigu

peleatzera gugana;

aal guzia biribillatu

bear degu alkargana

bildurrik gabe sartu aurrera

gogor etsaiarengana,

bentzi dezagun indarrarekin

onuntza agertzen dana».

              5

Uste etzala samiñdu ziran

erromatar oien farrak,

Gipuzkoa mendi-mutillak

ziradelako azkarrak;

buruzariak ere etziran

orientzako aiñ txarrak,

oñak ariñak, gorputz lirañak,

gogor berriz atzaparrak;

Ainbeste milla gizon mendean

gure probintzi bakarrak!

              6

Asi ziraden etor berrian

erromatarrak gogorki,

bost bat urtean zenbat pelea

galdu zituzten nork daki?

Alegiñ asko egin det, baña

nik au ezin erabaki.

Gerraren gura baziran ere

aspertu ziran ederki,

soldatu arro orgullosoak

jolastun agonagati.

              7

Izu-ikaren arkitzen zala

etsaiaren talderia,

Oktabiano-k atera zuan

erritarretan berria,

nolabait ere agertu naiez

bere guda galgarria,

batalla onradu bat egin eta

batak besteri legia,

al zan lenena bukatu zedin

Kantabriako gerria.

              8

Euskaldunaren agintariak

ori entzutearekiñ,

erantzun zion: «Konforme gera

gu zure esanarekiñ;

irureun mutill eskojituak

emen dauzkat nik nerekiñ,

azken batalla nai badezute

onela egin gurekiñ,

buruz buruan etor zaitezte

soldadu onenarekiñ».

              9

Bear bezela kunplitu zuten

beren itz onorezkua,

señalaturik zegoan bada

batallarako lekua;

Gipuzkoaren onra andirako

zelai bat Errezillgua,

makiñaren bat erromatarrak

bizia utzitakua.

Egun beretik da erri ori

esan dan izenekua.

              10

Ordu ta laurden iraun zuan

gauzak gutxi gora-bera,

eta batalla beti bezela

mendi-mutillen aldera:

erromatarrak iya guztiak

erori ziran lurrera.

Oktabiano-k ekusirikan

bere jendeen galera,

zer gertatzen zan laister biraldu

zuan Erroma aldera.

              11

Albista ori juan da laister

an Erromako errian,

Senadu danak erantzun zuan

guziz kolera aundian:

«Pelea ori irabaz dute

txit errez beren errian;

guk ere ori egingo degu

nai bada geren lurrian;

gizonez gizon euskaldun oiek

etorri nai dutenian».

              12

Uste gabeko erantzuera

arrokerizko orrekiñ

euskal mutillak berotu ziran

onra-nai aundiarekiñ:

Oiarzun-en zan Jauregi-etxe bat

Lartaun-en izenarekin;

ango galai bat giari berriz

eun mendi-mutill oñakin

peleatzeko pozez juan ziran

bada danak alkarrekiñ.

              13

Erroma ondoko Tiber zeritzan

ibai zabalen erdian,

zelai polita antxe zegoan

arras leku ederrian;

exola-esiya zeukan egiña

guziz arreta andian:

berreun gizon peleatzeko

itxitu orren erdian,

igez-lekurik iñora ezta

etsaiak berriz aldian.

              14

Erromatikan irten ziraden

batallarako lurrera;

Kantauritarrak arrimatuaz

ibai aren basterrera,

beren gabarra zulatu eta

bota zuten ondarrera:

Erromatarrak ekusten zeuden

mendi-mutillen sarrera;

salto ta brinko igaro ziran

zelaitxoaren gañera.

              15

Erromatarrak albora ziran

etorri galdetutzera,

ea zergatik botatzen zuten

ontzi ura baztarrera:

Kantauritarren buruzariak

erantzun zien ostera;

lenengo lana, orain goazen

zelaian peleatzera,

eta ondoren zuen gabarran

an gera beste aldera.

              16

Noizbait bear da bildu ziraden

peleara alkarrekiñ:

bi aldetako buruzariak:

eun bana gizonekin:

lizar-makillak orduko armak

puntan burni zorrotzekiñ:

biotzak salto egingo zien

ori ikustearekin;

Erromatarrak geienak iltzen

lenengo golpearekin.

              17

Ogei eta bat gizon ziraden

illak Kantauritarrari;

larogei eta geiago berriz

oiek Erromatarrari;

euskaldunak an irabazirik

batalla sonatu ori,

une artantxe eldu zioten

etsaiaren ontziari,

eta betiko berendu zuten

Transtiberiko lur berri.

              18

Erromatarren presidenteak

Senaduko itzarekiñ

euskaldun aiei au esan zien

frankeza guztiarekiñ:

«alkardadean bizi nai degu

orain aurrera zuekiñ;

seme orduko nai badezute

izan ill arte gurekiñ,

egingo degu guren alabak

emazte emanarekiñ».

              19

Euskaldun aiek animaturik

guztiak baten itzera

erantzuer-au esan zioten

jaun prestu aiei estera:

«jarriko gera zuen alabak

gure emazte izatera,

pake gozoan gerta gaitezen

gu alkarrekiñ aurrera:

anaiatasun guziarekiñ

Erroman biziko gera».

              20

Bi erri oiek pake gozoan

orduti ziran gelditu:

zer gertatu zan, orra nik esan

iñork nai badu aditu.

Gipuzkoa onak bere fueroak

egundaño gorde ditu:

Probintzi onek seme leialak

oraindaño izan ditu;

aurrera ere ala dezala

beti, dan arte segitu.