HUELVA-TIK

1916ko urtarrilaren 3an

        Historiadun herria da berau, bere ibai eder bigaz. Bata da Tinto, eta bestea Odiel, biok sakonak eta zabalak, ardurage edozein ontzi ibiltekoak.

        Hemendik hur samartxu dago Moguer deritzon herria, zahar-zaharra, baina gogai ederrak bururatzen deuskuena, ba antzina hainbat ontzigintza ziren eta hainbat itsasgizon Espainia aintzaz bete ebenak. Oraindino hantxe dago Palos deritzon kaia, bere goiko aldean duela antzinako eliza zahar bat.

        Cristophoro Colombo itsastar bikaina handixik urten zen lehenengoz Indiaren bila eguzki sartalderantz, lekaide gurenen onetsia aurrez harturik. La Rabida dau izena komentu horrek, eta gaur zaintzen dauena ez da lekaidea. Orain ehunen bat urte alde eragin eutsen lekaideei.

        Irakurlea, hemengo biztanleei aurpegira begiratu eta Afrikakoei begiratu, bardin da. Moroen arrazak sustarrak ondo sartuta utzi ebazan alde honetan. Daukien aldea ez da besterik, batzuek praka estuak darabilezela eta espaineraz hitza, eta besteak praka harro nasaikein eta arabieraz hitz egin. Ondo ezagutzen dau moroak nondik nora euren hazia erein eben. Hemengoak lako aurpegikera gitxi dago Asturias eta hortik.

        Herri honeek oso txiroak dira. Ez dago hor Bilbaon legez tranbiarik, ez fabrikarik, ez ezebe. Orain bai, zezen plaza ederra dago, eta aritmetika baino hobeto edozeinek daki zelan zezenari sartu behar jakozan banderillak eta abar.

        Rio Tinto-ko meatzeak ingelesenak dira, eta aginpidea daukien gehienak be handikoak dira. Beharginak bakarrik dira hemengoak, eta beti dabiltza kezkaz, ingelesak guztizko zekenak direla-eta. Dirua eroaten dabela euren herrira, hemen agorra utzita.

        Atzo jaia zen, eta herrira joan nintzenean ardanetxe guztiak beterik egozan, eta denetan egoan nor edo nor abestuten ekiena be, ba denetarik urtetzen zen kantu eta txalo hotsa. Horixe daukie ona andaluzek, txakur txiki bat sakelean euki ezta be, beti umore ona.

        Eta zelako kantuak! Dena da «¡ay, ay, ay, maresita! ¡ar presidio!», eta honakoak. Barrabasi berari be negar eragiteko modukoak.

        Guk euskotarrok ez daukagula olerkirik-eta esan deuskue, baina nire ustez gure hitz-neurtuak honeenak baino hobeak dira. Gure aberrian inork abesten dituenean hitz-neurtuak egingo ditu behar den legez. Hemendik barriz dena da «ay» eta dena «ay»; esan leike bertan azkenak egin behar dabezela.