GENOA-TIK

1915eko maiatzaren 23 eta 31n
eta ekainaren 3an

        Bart gaueko hamabietan erregeak ipini ebazan gudapean Austria ondoan Italiak daukazan 10 probintzia.

        Adriatiko itsasora emoten daben gaztelu denak dagoz gertu etsaiari aurpegi emoteko.

        Italia guztiko gudaroste eta gudontzi denak izan dira gertuak, eta zaldiak eta burdiak batzen dabiltza gaur, gudaketara eroateko. Lehenengo eta bigarren mailako gudalgai denek daukie ordena bihar goizeko lehenengo orduan agertu daitezela bakoitza beren aldratara.

EGUNKARI GUZTIEN LANA

        Egunkari guztiek dihardue herriari abertzaletasuna sartzen edo idazki aberkoiak idazten. Hara, honeetariko hitzak dinoez askok:

        Italiako semeak, gaur deiez daukazue aberria, eta ez eiozue belarririk itxi bere deiari, hornitu eizuez ezpataz zeuen eskuak eta zoaze zeuen erregeak dei egiten deutsuen tokira. Zuek eskuan darabilzuen ezpatak eragingo deutso behar den alderantz justiziaren balantzari. Geureak dira ba Austria pean aspalditxuon dagozen herri zati bila goazenak, eta goazen bertara geure hiru kolorekoa bertako biztanleei erakusten, eta seguru dakigu besoak zabalik hartuko gaituezena, hareek geu legez bardin kanpotarrak edo geuk ikasi genduen hizkera bardina amatxuen altzoan ikasi eben anaiek.

FRANTZIAR GUDONTZI BAT

        Dago Genoako kaiaren aurrean itxi eragiten hemen dagozen bidaiari-ontzi alemanei. Honeei esango deutsiee bihar edo etzi, edo geratzen dira prisionero, edo osterantzean doazela beste kai batera eta, jakina!, urteten ausartuten badira berehala atrapatuko dabezela gudontzi handi horreek, eta urteten ez badabe atrapatuta dagoz. Hainbat bidaiari-ontzi dagoz hemen, behinik behin 20 baino gehiago aleman eta austriar.

KONTRABANDOA AGERIAN

        Espainiar ontzi batean atzo iharduen jaboi eta olio eta ikupasa kajak hutsituten eta hareetariko kaja bat wagoi edo burdian ipinikeran apurtu zen eta 200 errebolber browning urten ziren bertatik. Ontzi horrek ekarri ditu hor 250en bat kaja, eta dinoenez denetan ei dagoz errebolberrak jaboi eta iku eta maspasekin nahastatuta. Suitzarako joiazan kajok, baina denok dakigu gero nora joango ziren Suitzatik.

TRIESTEKO ITALIARRAK

        Guda usaina asmatuagaz batera Austriako gobernuak jaurti ditu hainbat sendi Trieste eta beste herrietan egozanak. Dena bertan behera utzirik ihesi beharra euki daben legez, askok guztizko negargarrizko koadroak ikusten dira tren eta geltokietan, batez be txiroekin. Austriarrek agindu ei dabe ez katilu bete salda emoteko hareei italiar gizajoei.

DENA ZARATA ETA ABARROTSA

        Gaur besterik ez da entzuten Genoa guztian; kalerik kale jende aldra ikaragarriak, ikurrinak lepoan dabezela, Gora Italia! deiadarka. Goizeko seietatik eta eguerdira, bost berarizko tren hogeita hamar etxetik bakoitzak dabezela igaro dira soldaduz beterik. Burdi guztiak ikurrin eta lorez beterik eroan dabez.

        Ontzi hau be bete jaku berehala morroiz eta, jakina!, hor zortzi laurleko balio dauen gauzak saltzen izan dabez bostegatik, bihar gudara doazela esanda. Barregarriena izan da neuri jazo jatana. Han joian harakina txahal oso bategaz.

        — Baina, gizona, zertarako horrenbeste okela, egiten dauen beroagaz?

        — Hara, bihar ateak itxi behar dodaz eta zu heldu zarela jakin dodanean pentsatu dot zeuri emotea neuri kosta jatan salneurrian, eta hahor daukazu.

        Handik gerotxuagoan han jatort arrautzeroa 24 oilo eta 800 arrautzagaz:

        — Zertarako, arranoa, horrenbeste arrautza eta oilo?

        — Merke dozak eta jango dozuez —dinost berak, eta han doa ben-ben herrira.

        Gerotxuago non ikusten dodan okina hiru zorro ogigaz, gerotxuago Bachicha oskilariaren burua burdi bete aza eta idar eta abarrakeriagaz.

        — Hartuizuz —dinost berak—. Gure Bachicha bihar doan legez, ateak ixten goaz.

        Arranoa! Guda ikusi dabenean honeei jazo jake gure herriko txirloiari legez Halley kometa ikusi ebanean. Harek be seko traste guztiak edari truke saldu ondoren, azkenean salgai ipini ebazan atsoa eta amaginarreba, eta honeek inork ez ebazan erosi nahi. Azkenean burdi zahar batean erabili ebazan kalerik kale, «nork gura ditu sardina freskoak?» deiadarka.

TRANBIAN

        Hiru bidaiari-ontzi aleman dagoz hemen loturik guda hasi zenik eta hona. Antzinako sorginen ipuinak lakoak zabaldu dira euretaz. Hainbat kanoi ei daukie bodegatan, haribako telefonoa kezuloaren barruan, dinamitagaz beteta ei daukiez ontziko zulo denak, usterik gitxien denean uzten da eraginda Genoako huri dena apurtzeko. Horregatik hain daukotse beldur ikaragarria ontzioi, ze inor ez da bertaratuten ausartetan. Atzo otu jakon gure ontziko germanofilo bati ontzi horretako agintariari bostekoa estuten joan behar ebala. Baina zein txanelero eroan? Ez egoan Genoako kai guztian ontzi horren albora joan nahi ebanik.

        Gaur goizean neure adiskide bat eta ni sartu gara piperra baino serioago tranbia batean, geure hartu-emonez gabiltzala hizketan euskaraz, badinost nire alboan joian zaldun batek:

        — Jaunak, esango deustazue, arren, nondarrak zarien?

        — Zer ba?

        — Zeuen hizketaren tintitxu bat be ez dodalako aditzen.

        — Ba, gu alemanak gara —dinotso nire lagunak mututu barik.

        — Alemanak?

        — Bai, ene gizontxua.

        Honetan hasi dira burdian joiazan denak isilik natuetan eta isil-isilik lantzean batek urtetan. Hemengo Piazza Principe-ra heldu gareneko gure bagoi hori dena hutsitu da. Orduan dinost nire lagunak:

        — Tira, Batxi, luzetu oinok —eta horrelaxe heldu gara etzunda tenpleu ontzi hegaleraino.

        Jaitsi garenean dinosku txarteleroak:

        — Adio, figli di cane.

        Hahori dok hitza! Baina geurea errua guzurra esan dogulako.

ITALIA ETA GUDA

        Genoako berrogei abadek eskatu dabe Austriaren aurka borroka joateko tokia. Erromako gobernuak eskerrak emon ondoren esan deutse doazela Gurutze Gorrira, eta bertan bete daiela euren eginkizun santua.

        Eliza guztiak dagoz oraingoan beterik, euretan dagoen sartu-urtenak ez dauka neurririk, batez be soldadu asko santuaren aurrean belauniko otoi egiten.

        Ehun mila laurleko agindu ditu hemengo aberats batek lehenengo austriarraren guda-ikurrina atrapaten daben soldaduarentzat.

        Torino deritzon hurian atrapatu eben atzo hogei urteko neskatila bat gudari jantzita bagoian beste gudari aldraren artean. Agertu zenean poliziburuaren aurrera, negarrez belaunikoturik eskatu eutsan utzi daiola joaten bere bidean bere senargaia eta neba denak joan direla-eta. Ez eutsien utzi, eta gaur heldu da neskatila hori hona (ba hemengoa da) eta geltokian euki ditu bi mila lagun baino gehiago txalokatzeko utzi eragiten.

        Euren burua erahilten dabenak asko dira aspalditxuon Italia guztian, batez be gudarien sendien artean. Hau ikusirik, erregeak errukiturik agindu deutse egunkari denei egin daiela ahalegina hainbat hitzik gozoenekin albisteak argitaltzea, sendien bihotzak nahigabetu beharrean poztu eta atsegintzeko.

        Gudarien sendiei sorospena emoteko hemengo Udalak erakunde bat asmatu eban, eta gaur artean batu daben kopurua da laurlekuak 358.135.

        Hemengo gotzai jaunari arrenez eskatu deutso Genoako alkateak Korpus Kristiko prozesinoa ez daiela egin kalerik kale aurten, eguraldi ona egin arren be. Honek erantzun deutso berarizko eskutitz batean, eliza barruan egingo dela ateetatik ezertarako urten barik.

        Atzo urten eben hemendik hainbat trenek tramankulu eta gizonez beterik. Negar zoliak egiten ebezan Milano deritzon kaleko emakume eta neskatilek ikusirik geldiro-geldiro euren aurretik trenak joaten. Aberriak hor gure herrietan bagoian eroaten dabezen legez eroezen gudariok. Hirugarren klaseko burdirik be ez egoan hareentzat, zaldiak eta txahalak eroaten diren bagoiak azpitik galtzuagaz baino. Denek iritzi eutsen txarto gudariak eroateko modu itsusi horri. Halan eta guztiz be, gehienak alai joiazen, batzuk «Gora!» deiadarka eta beste batzuk abesti aberkoiak kantuka. Bai, ene irakurle, italiarrak hor dira kantuka. Hara zelan:

                        Trieste e Trentino

                        será italiano

                        per forza del cannon...

* * *

        Bien bitartean gu eusko-odoldunok adi gagoz munduko estatuek daroen bideari, bakoitza bere himnoak abesturik hor dabiltza hilten gudan, eta guda hori noren erruz den inork ez daki, denok bata bestearen erru emoten dabelako.

        Hortik da ezagun guda ona ez dena denok dakiela, asmatu dabenek berberek be inori errua ezarririk eskuak garbitu nahi dabezelako.

        Guda balitzate gauza on bat, denok ibiliko litzatez esaten elkarri «neu naiz hori asmatu dodana» eta abar, baina orain ezagun da asmatzailea bera be lotsatuta dagoela asmatu dauen horregaz.

        Gu euskotarrok be, gomuta gaitezan eta ahalegindu gaitezan be geure aberri ederra askatuten, baina kaiolekin ametsetarik egin barik, inor hiltea pentsatu barik, eta honetara lortuten badogu geure gura izana, ikasgai bat emongo deutsegu XX. gizaldian elkar erahilketa itzela asmatu dabenei eta ilustrazino eta aurrerapidean gorengo mailan egon direla uste izan daben estatu handiei.