MELILLA-TIK

1915eko irailaren 28 eta 29an

        Gaur goizean heldu gara, eta berehala joan gara herrira ontziburua eta neu Minas del Rif deritzon elkartearen administradoreagaz. Heldu gara herrira, eta nik neure zereginak egin dodazanean eta ontziburuak bereak, Alhambra kafetegian elkartu gara, eta Minas del Rif elkartearen administradorea be haraxe etorri da geure ondotxura kafea hartzen.

        Berehala jaun honek ekarri deusku geure ondora beste jaun bat hainbat bider bere irudia Madrideko egunkarietan ikusi dodana, eta eskua estutu ondoren geure albotxuan jesarri da garagardo pixka bat edaten.

        Orain zuek esango dozue: nor arraio dok ba hori? Hara, ez larritu, esango deutsuet-eta. Morroi hori da italiarrek orain urte batzuk Abisinian guda garratza euki ebenean Italiako gobernuak Abisiniako Sultanaren ondora bidali ebana bakea egiteko. Abisiniako eta Italiako hartu-emonak lege onean ipini ondoren estatu biok adiskide ipini ebazan.

        Adiskidetasunezko hitzak Abisiniako Sultanari esaten egoala erretratista bat heldu zen bertara, eta Sultanaren aginduz bere tramankulu eta guzti sartu eben espetxe itzel batean. Gorago dinodan honek gizon gizagaixo honegaz egin ebena ikusirik, erretratista horren askatasuna eskatu eban, eta gainera irudi bat egiela Sultana eta bera bake usainean besarkaturik agertu zeitezen. Sultanak lehenengoan ez eban baimenik emon gura, baina gero bai. Bere etxean dauka argazki hori eta bertan ageri dira Sultana eta berori.

        Italiarra da berau, baina Espainiako gobernuaren menpean dago. Hegazlaria da, eta arabe hizkera arabiarrek eurek baino hobeto daki. Horregatik da guztiz balio handikoa Espainiako gudarostearentzat. Zeluan deritzon tokitik urten oi dau lantzean behinean hegaz bere tramankuluagaz turkiarren soinekoak jantzirik eta zuzen-zuzen joaten da oraindino Espainiak menperatu ez dauzen jara edo erkietara, eta han osalari turkiartzat bere burua egiten ei dau. Moro guztiek besoak zabalik hartzen dabe, eta ihes egiten dauenean mosu ez besteak egiten deutsoez. Beronek be hara doanean haginak garbitzeko zepiloak eta zaharrei indarrak emoten deutsezan pildorak eroaten dauz, eta herri guztietako zaharrek guztizko abegi onagaz begituten deutsie, eta gazteek berriz «hainbat arinen heldu» esanik agurtuten dabe bere tramankuluagaz ihes egiten dauenean. Bien bitartean hainbat plano egiten dau beronek Espainiako gudarostearentzat, eta kitu.

        Ibilkera guztiak eginiko gizona da berau bat izendatu ezean, eta berau da itsaspekoan inoiz ez dela ibili. Osterantzean ibili da asto gainean, zaldian, kotxe gainean, trenean eta abar, eta itsaspekoa falta jakon legez, oraintxe dauka itxaropena Italiako itsaspekoetara joateko. Lehengo egun baten bere tramankuluan joiala ikusi ebazan antzinako horma zahar batzuk mendipe baten. Jaitsi zen, eta garbian atera ebana da Islamaren aldietako berebereek eginiko hobiak zirela, orain batzuk dinotse erromatarrenak direla, eta hemen dabiltza eztabaidan.

        Hegaz doanean hainbat irudi ateraten dau, eta irudiok dira guztiz kontu handikoak espainiarren gudarostearentzat, eta horregatik osoz daukie estimatu italiar azkar hau.

* * *

        Gaur goizean erostariak egiten joan naizenean plazara hara geure herritar Prantzisko hemengo jeneral bategaz morroi dagoena ez dot ba ikusi? Elkar sendo besarkatu ondoren gure barriketak hemengo hartu-emonez jo dau. Halan beharrean be zeresanik asko euki dau nire herritar horrek hemengo guda arazoaz.

        Aspalditxuon, alemaniarrek hemen daukiezen bitartekoak Espainiaren aurka jagi eragiten albo herrietako biztanleei ibili dira, baina euren arazoak oker urten deutse, ba kontuan jausi direnean hemengo agintariak, eurek ez dakiela sartu jakez moroei euren etxean, eta hainbat herri atrapatu deutsieez. Urrunago joan barik, atzo euki dabez burruka garratzak espianiarrek M-Talza deritzon moroekin. Moroak esanda euken euren gorpuen gainetik izan ezik ez direla sartuko herri hartara espainiarrak. Baina honeek zizkiluetatik ahozpez ilargia lainopean egoan arte sartu dira lautadan eta eureganandu dabez hainbat kilometro lur.

        Aurrerantza hori egiten gehien lagundu dauena hemengo polizia baltzen godarostea, Policia Indigena deritzona izan da, eta hilak osoz izan dira gitxi.

        Orain Espainiako mutilak geratu dira Kert deritzon ibaiak okerrunea daukan jasoune baten, eta bertatik osoz dago aparteko aukera ederra. Albo herrietan guztiz dago ugari janaria eta Kert ibaiak barriz beren abiada arinagaz, ur garden eta garbia gudaroste eta zaldientzat dakar.

        Hemengo kafetegi guztietan gaur ez dabil beste zeresanik.

* * *

        Hemengo baltzak be gu baino zoriontsuagoak dira gauza batzuetan, ba denda, banketxe eta beste toki guztietan idazkunak espainieraz eta arabieraz dagoz, eta honez gainera arabiar hizkera ikasteko ikastolak txitean-pitean dabiltza edegiten, eta behinik behinean espainiar askok ederki ikasi dabe arabieraz hitz egiten. Holakorik ez dabe egiten espainiarrek gure aberri ederrean.

* * *

        Berak arabieraz eta nik euskaraz. Honetara aditzen naiz ni hemengo azokan erdaraz ez dakien eta jakinda egin gura ez daben morroiekin. Gauza batzuk ikasi dodaz. Harba da lau, eta Jaibai ut-hortik. Gaur kedarra baino moro baltzago batek itaundu deust euskaraz egin deutsodanean, ea nondikoa naizen, berak inoiz ez dauela entzun nire hizkera-eta.

        — Ba, espainiarra naiz —erantzun deutsat.

        — Zu espainiarra? —esan deust berak—. Sekula ez zara izan, baina ni bai, eta gainera kistarra. Hara, adi hau —esanda, urregorrizko kurutzetxu bat erakutsi deust.

        Horra ba, baltz hori espainiarra eta Kristoren erlijiora bihurtua da. Berak halan esan dau behinik behinenean.