TYNE IBAITIK

1914ko otsailean

        Heldu ginen Ingalaterra eder honetara be. Tyne deritzon ibai handi ederraren erdi-erdian gagoz. Newcastle-ra beste bide dago hemendik North Shields-era, horregatik gagoz alde bietatik distantzia bardinean.

        Euzkaditik at inoiz urten ez dozuen euskotar neure anaia laztanok, ikusi barik ez zeunkie sinetsiko munduko alderdietan hau lango herririk egon behar dauenik. Zeuen baserrietako etxetxuetatik urten ohi zarienean eta Bilbaora joan, ikaratuta geratu ohi zarie hango kezulo eta fabrikekin, eta esan ohi dozue beharbada... ez dagoela Bilbao lango herririk munduan. Bai, Bilbao guztiz ederra, aberatsa, langina da, baina aitortu beharra daukat ibai hau askozaz dela aberatsagoa eta langinagoa horkoa baino. Ederragoa ez, horixe ez dela herri hau Bilbao baino, gure aberriko herriak baino ederragorik ez delako ikusten munduko inongo txokotan.

        Tyne deritzon ibai honetan sartzen denean bat, besterik ez da ikusten alde bietatik fabrika, trena, ontzia, ontziola, zarata, txistua eta zalaparta baino. Harantzatxuago hainbat ke-zulogaz burdinola, ibaia ontzi handiz, txikiz, zaharrez eta barriz beterik. Ibaian bata besteari aldendu ezinik, hainbat atoiontzi, dena txanela, dena ontzi urtetea eta sartzea, dena lana, dena ogia.

        Goizeko zazpietan dena da fabrika txistua, gortuteko legez. Badoa bat goizeko seiak inguruan herrira, eta ikusten dira hainbat eta hainbat langile euren lanetarantz te-ontziak lepoan dabezela hizketa alaian gazteak eta zaharrak. Tren guztiak be langilez beterik gelditzen dira geltokietan, uzten dabezela ehundaka behargin aurpegi baltz-baltzekin. Zazpietarako ez dago gizonik kaleetan, emakume eta umeak bakarrik baino. Gizon guztiak fabrikan edo lanean dagoz.

        Eguerdi inguruan ikusten dira ostera be bideak gizonez eta emakumez beterik, batzuek euren gizon edo semeen bazkariekin, eta besteak etxerantz bazkaltzera. Ordubatean hasten da barriro be zarata eta zarraparra, eta arratsaldeko bostetan dena geratzen da isilik, baserri bat baino isilago. Hor gaueko zazpietan hasten da burrunbada garagardotegietan, eta asko joan doaz etxera lehorreko lebatza harrapatuta.

        Honetara aste guztia igarota heltzen da larunbata. Orduantxe mozkorra hartzen ez dauena ez da gizona. Emakumeek be garagardotegietan berariz egindako zulotxu batzuetatik eskatu ohi dabe eurentzat edaria, eta gaueko hamaikak inguruan ez da ikusten kaleetan hordia baino. Beharbada, kale-hegal batean bi haserretuta elkarri musturrak hausten ibiliko dira borrokan, eta polizia barreka eurei begira. Gura adina edo nahikoa egin dabenean, elkarri mosu egiten deutsie borrokariok, eta han doaz bata sudurra apurtuta eta bestea belarria odolduta, txapela galduta eta txartesa lurrez beterik, harik eta hurrengo larunbatera artean borroka egiteko gogo barik.

        Harantzago badoa bat eta ikusten dira gizon-emakumeak, musika eta guzti abesten nik ez dakit zelako piezak. Honeek amaiturik igoten da gero aulki zahar baten gainera gizon bat edo emakume bat, eta han ekin daroie gogor hizketan, esaten deutsieela hareei: «Ez eizue edan, ez erre tabakorririk zerura joan gura badozue...!». Eta nire ustez, eurek hizlariek be, batak baino besteak mozkor handiagoa eukiten dabe.

        Badoa bat beste kale ertz batera, eta han ikusten dau atso aldra bat, batak baino besteak zarata handiagoak egiten, The Suffragate egunkaria gura daben guztiei emoten deutsiee dubarik. Gizonek barre handiak egiten deutsie atsoen zaratari, eta eurok barriz piperra baino begi gorriagoekin begiratuten deutsiee gizonei.

* * *

        Hemengo atsoek inoiz ez dabe soinekorik aldatzen; erosten dabe soineko barri bat eta zatika jausi arte ez dabe kentzen gainetik. Umeek barriz, ikustekoa da zer koloretako soinekoak erabili ohi dabezen kaleetan.

        Hortikoak be honantz datozenean hemengo ekanduak hartzen dabez, eta askotan bertokoak baino txarrago. Barreak egingo zeunkez ikusiko bazenduez zelan garbitzen daben hemengo emakumeek aurpegia, katuak legez kontuz-kontuz, eta horregatik aurretxua garbi, eta sama eta kokota kedarra baino baltzago.

        Gehienetan hotz egiten dauen legez, gizonek be erabili ohi dabez gaineko txartes handiak, eta koipetan badarabile lapiko galanta onduteko beste.

        Ez uste izan, irakurleak, den-denak direla holakoak; ba asko izan arren eurok, beste asko be badagoz garbiro ibili ohi direnak. Horregatino zikinak gehiago.

* * *

        Newcastle ibaian oraingoan hotz guztiz gitxi dago. Ikaratu egin leike hain epel egoteaz Ingalaterrako toki honetan. Rotterdamen bai egiten ebala hotz. Han ezin berotu izaten ginen ezertara be, hori gero hamazazpi jaka, hamahiru gorantz, hogeita lau praka, eta beste hainbeste alkondara eta abar ipinita soinean.

* * *

        Hil honen hogeita bostean jokatu eben Sunderland deritzon hurian bertako futbolari bikainek eta Middlesbrough-ekoek. Hareek sartu ebezan lau goal eta Middlesbroughekoek bi bakarrik.

        Sunderlandekoak dira Ingalaterrako bikainenak gaur, baina aldi gitxi barru Middlesbroughekoak izango ei dira nagusi. Eurok ei daukiez back guztiz onak eta goalkiper guztiz azkarra. Laster honeek izango dira ba Ingalaterrako txapeldun edo champion.

* * *

        South-Shields deritzon herrian atzo erre zen fabrika handi bat. Lau gizoni erre jakezan begietako mintzak eta geratu ziren betiko itsu. Beste batzuei erre jakezan buruko uleak, soinekoak, betuleak-eta; inori besteri ez jakon egin beste ezbeharrik. 100.000 libra esterlinaren balioa erre da.

* * *

        Gure aldekoek uste izaten dabe hemen dubarik dagoela gauza, eta horregatik esan oi deutsiee itsastarrei horrantz doazanean eroan daiela hau edo hori edo bestea. Ba, hemen be txakurrak ortozik dabiltza, eta salneurriak be horko antzera dagoz. Egia da, laranjak hemen merkeago dagoz Valentzian baino. Osterantzean, soineko eta beste holako trasteak, hemen txilin bi eta erdi ordaindu ohi dena, hor be erosi leike hamahiru errealean.