NEWCASTLE-TIK

1914ko martxoaren 31n eta apirilaren 4an

        Heldu gara gaur hemengo kai-aurre edo sarrerara, eta helduaz batera ontziburuak esan deutso lehenengo agintariari: «Jaurti eskoako atxurra!». Eta esanez batera, burrun! atxurra uretara joan da.

        Ontziburuak: Zenbat estuntza joan da?

        Lehenengoak: Hiru morapilo, eta laugarrena oraintxe dago estuntze-zuloan.

        Ontziburuak: Norantz dauka jite atxurraren estuntzak?

        Lehenengoak: Alborantz, eta atxurra ontzipean dago.

        Ontziburuak: Ondo dago, jaurtizu harik eta bosgarren morapiloa uraren gainean lotu arte.

        Eta honetara geratu gara harik eta urak gora igon arte. Gero atxurra gora jaso eta Newcastle ibaian sartu gara.

        Ondo ikusi barik inork ezin leike esan zenbat edertasun daukan ibai handi honek. Sarreran alde batetik North Shields dago eta bestean South Shields. Lantegitsua bada bata, lantegitsua da bestea. Untzi asko badago alde batean, askoz gehiago dago bestean.

        Horrexek biok legez dagoz Jarrow alde batekoa, eta Walssend eta Hebrun bestekoa. Hasten da bat ontzigintzak ikusten, eta alderdi bietatik ez dago besterik ontzi barri erreskadak baino.

        Hor Pelaw inguruan amaituten dira ontzigintzak, eta handik aurrera beste fabrika batzuk dagoz, eta eurok guztiz ederrak, batez be Holzapel pintura-fabrika, Pelaw oinetakoak garbitzeko pasta-fabrika, Sliper Bakers urun-fabrika, eta beste ola handi bat metalak garbitzeko pasta bakarrik egiten dauena. Honeek amaituta gero hasten da ostera be ontzigintza erreskada, eta amairik ez dauka ostera be eginda dagozen ontzi-barriteriak. Honez gainera, ibai guztia, laurogei metrotik laurogei metrora, ontziak zamatuteko tramankuluz beterik dago.

        Holakoxea da ba ibai hau, harik eta Derwentaf-era heldu arte, eta hantxe amaitu da itsasoko ontzientzat. Eta hantxe bertan gagoz geu, Derwentafen edo ibaiaren amaian.

        Begoña, Gorbea Mendi, Bermeo, Armuru, Aurrera, Sardinero eta beste hiru-lau bilbaotar ontzi dagoz hemen.

* * *

        Ingelesak dira euren burua inor baino zuhurragotzat daukienak; eurak uste dabe ez dagoela inon ez justiziarik ez beste gauza onik hementxe bertan baino. Ingeles bati ezin esan leikio inongo tokitan gauza ona dagoela, ez dau sinetsiko-eta. Ez esan honeei: han geure herrian be bajagozak holako ontziak, makinak eta abar, zuek hemen daukazuezan lakoak. Ez deutsue entzun be egingo. Holako gauzarik ez dago inon Ingalaterran baino.

        Honeek, euren aberriaren zale-zaleak dira. Heltzen diren toki guztietan beti euren herria jaso eta goraltzen dabe; ez dabe txarrik esaten Londresko euren ministroengatik. Ikustekoa da edozein tokitan ingelesekin aurkituz gero euren herriko abesti aberkoiak erabili ohi dabezela beti, eta beharbada lehorreko lebatz ikaragarria euki arren aldean, «Gora Ingalaterra!» edozein tokitan hots egingo dau.

        Hara, oraindino aldi asko ez dela neuri jazo jatana. Neure ontzi hau ibaiaren erdian egoan eta, lemari bati dei egin eta gero, txanelari itxoiten nengoen ontziratuteko. Jesarrita nengoen eta neure albotxuan egozan hiru edo lau ingeles hizketan. Neure ontziaren izena entzun neutsen, eta zuhur ipini neban neure belarria, eta hara zer inoen eurek:

        — Hori da ontzi ederra.

        — Ez dago Ingalaterran asko berori baino hoberik.

        — Guztizko ederra da haxe be.

        — Espainiakoa da-eta. Edo da Middlesbroughen egina edo Sunderlanden. Hantxe egiten dabez horren antzerakoak.

        Barriketa honeei gehitu eutsan batek:

        — Geure ontziolak, ez dago gu lakorik! Munduko toki guztietan erakusten dogu guk geure antza.

        Eta holako hitz asko esan ondoren otu jakon euretariko bati niri itauntzea zenbat urte dituen gure ontziak. Esan neutsan: bi. Eta non egina den, eta Bilbaon. Barreka hasi jatazan, ez eusten sinetsi, eta ni alderatu nintzenean puska bat, elkarri inotsen:

        — Espainian holako beharrik egin? Ezin izan leike, han besterik ez bajagok gosea eta abarra baino. Ontzigintzan baino hobeto jakingo joek han zezenak uxatuten eta tangoa dantzetan.

        Honako batzuk esanda aldegin eben egozan tokitik, ni guzurti bat naizela-eta.

        Badakizue ba, neure anaia kutunok, hemen espainiarrak gara honeentzako, arraza banakoak izan arren. Espainiarren iritzi guztiz txarra daukie hemengoek. Antzokietan beti agertzen da espainiar gizonezkoa kapela biribil, praka estu eta jaka laburtxuagaz, eta emakumea beti manola soinekoekin. Eta uste dabe Espainia guztian holantxe jantzita dabiltzala, eta jantzi horreei jagokezen ekanduak dagozela.

        Empire deritzon antzokian oraindino aldi asko ez dela, antzerki bat ikusi neban polita ingelesentzat, hainbat barre eragiten eutsen, baina espainiarrentzat ez hain egokia. Hara zer antzeztu eben:

        Ingalaterrako huri batean bizi ziren senar-emazte aberats bi eta egunkarietan irakurri eben historia gauza ederrak eta abar ikusteko, Sevilla baino herri ederragorik ez dagoela. Berehala gertuten dira, eta berarizko bapore batean doaz Sevillara. Hona helduaz batera ez dau aurkituten bideetan lapurra baino besterik, edozer egiteko denak diru eske, eta Sevillan dagoen lehenengo egunean zabalduten ditu mila laurleko baino gehiago. Sevilla guztiz herri txiroa, eta kale guztiak zezenlariz beterik. Zazpik urteten deutsiee kutxillo banagaz erreskadan dirua ostuteko ustean egun batean, eta jo lehenengoa ukabilaz eta zazpiak botaten ditu lurrera. Beste egun batean be, zaldi-burdian doala, urteten jakoz hiru edo lau, eta denak ukabilkadak emoten ibili baino alde guztietatik eta guztiei. Joten ditu gudamutil, polizia, goardiazibil, eta azkenean baita Sevillako gobernadorea be. Deituten deutsie tribunaletara, eta ingelesak dino hainbat arinen aske ipini daiela, bere herrira joan gura dauela-eta.

        — Diru asko daukazu? —dinotse.

        — Berrogeita hamar libra geratzen jataz —dino.

        — Horreek ekatzuz ba, eta aske zagoz —dinotso epaileak.

        Diru guztia Sevillan utzi, eta azkenean dator bere herrira, eta heltzen denean dino han ez dagoela lotsarik, ez justiziarik, ez indarrik. Hango gizonak denak epel batzuk direla, eta «Gora Ingalaterra!» deiadar egiten dau. Eta antzokian dagozen guztiek erantzuten dabe: «Gora!».

        Epeltzat badaukiez espainiarrak, eta honeen artean sartzen bagaitue euskotarrok be, nik esango dodana da Ibarrangelun gizon batek sardina zahar bat eskuan ebala hamalau ingeles aurrean arineketan eroan ebazala. Gaua zen, sardinak argi-birrist egiten eban, eta labana zelakoan ingeles gizajoek hanka-joko galanta egin eben.