ITSASOAN

1915eko martxoaren 23an

        Uste neban baino gehiago neure idazkiak irakurten dira. Horixe da niretzako alaitasunik handiena. Lehen beharbada jaramonik egiten ez eustienak «kaixo Batxi» esanda, edozein tokitan besarkatuten nabe, eta barriz lehen adiskidetzat nebazan askok, «Ala por ahí, bizkaitarrón!» esanda nire ondotik aldenduten dira.

        Oraindino ez da aldi asko, hor hamar-hamabi elkartu ginen Cardiffeko etxe batean, jesarrita gengozan denok aulki bigunetan geure eustorraziok kontatzen. Halako batean nire adiskide edo adiskidetzako kirten bati otu jakon pianoa jotea. Berehala hasi zen hor Granada aldeko musikak joten, eta noizik noizera niri begiratuta egiten eustan, «Fastidiarse!». Zergatik nire adiskidetzako txoriburua, inostan niri «fastidiarse»? Uste zenduan zuk, bihotz gitxidun gizon zengel horrek, nik Andaluzia aldeko denari ikaragarrizko amorrua neutsala, ezta? A gixajoa! Neure aitorpen hau luzeegia izan ez daiten ba ez noa hemen ipinten beste gauza asko honetatik urrunetatik jazo ohi jatazanak. Urrunago joan barik, nabilen ontzian, jakin ebenetik gora abertzalea nintzela, berehala hasi jatazan ulea hartzen, bateko hau eta besteko bestea. Bateko guk uste dogula 'raza privilegiada' garela, besteko gaztelarrak basoan perretxikoak legez jaioak direla uste dogula, besteko ez dagoela inon ezer idatzita euskaldunen historiaz, eta besteko astaburu handi batzuk garela Sabin-en bideak dabiltzagunok eta abar...

        Honeek hitzok ez deustez esaten Hornillon etorri ziren sugile eta enpaidu gizajoek, ezpabe honeek baino aginpide gehiago daukienek. Gaur izan naiz deitua neure beharlekuetan nabilela.

        — Zer nahi dau berorrek? —esan deutsat apaltasunik handienagaz deitu deustanari.

        — Ipini belarria hor, ea —esan deust.

        Ipini dot, Frasquito andaluziarra ibili da su eta gar bere herriko kantu batzuk abesten.

        — Honetarako deitu deustazu?

        — Ez jazak gustetan, ezta? Ba, adi, horreek baino politagorik ez jagok mundu guztian be, eta Andaluziaren zatitxu batek gehiago balio jok Euskal Herri guztiak baino. Hango emakumeak, hango eguraldia... Hara, Batxi, ezkonge bazengoz, eta ipiniko baleutsuez aurrean emakume bi, biak bardin-bardinak, zuzen dakit esango zeunkela «niri ekatzu andaluziarra».

        Holako gauzak esan eta kantuak entzuten deitu deustena ez uste izan cadiztarren bat dela, ba oker zagoze. Bizkaiko herri barru-barrukoa da, euskaldun hutsa.

        Urten banaiz ni esaten noiz edo noiz Euzkadin be badagozela mediku bikainak, inginariak eta abar, nire hitza berehala estaltzen da honegaz: «Euskal Herrian ez bajagok gizon bat zuhurrik, gu ez bagozak inoiz izan ezebe», eta holakoak.

        Honeek gauza denok eta enparauak ezin aditurik zergatik diren, hahor ba ni nor naizen.

        Ez daukiet ezertariko amorrurik nik Espainiako biztanleei, euren kantuak musika onagaz joak izanez gero, atsegin jataz. Euren hizkerari be ez deutsat amorrurik, ostean ikusi zeinkez nire gelan espainierazko hiztegi ederrak ikasteko ahalik ondoen hizkera hori. Sarritan egon ohi naiz, eta zuek be ikusten nozue hizketan anaiak balira legez barruko andaluz, gailego eta enparauekin, eta itaundu eurei, eurak baino lekuko hoberik ez dozue idoroko-eta zelangoa naizen eurekin.