ERANDION

1914ko apirilaren 12an

        Heldu gara aberrira azkenean be. Hemen gara, mutilok! Hainbat ordu lehenagotik genbiltzan begira non agertuko ete zen geure txoko kutuntxu hau, eta halako batean, horra non agertzen den Santoñako mendi tontorra! Ha zen poza! Barruko euskotar guztiok genbiltzan bata besteari erakusten herri zati hori. Eta gure ontzi eder honek esan eikean pertsona bizi batek legez ikusi ebala, berehala ohartu genduen ba makina bere abiada handiagoaz ebilela. Nire ustez ontziak berak be esaten eban; «ni hangoxea naiz, nik haraxe gura dot». Beti gengozan bost-sei orduan geure mendi alaiok ikusten... baina noizko heldu? Beti ibilten eta inoiz heldu ez. Ha zen lorra!

        — Ez deritzozu, Batxi, guztizko zoragarriak direla horreek mendi ederrok euren gailur tontordunokin, aldats gorak eta sakonuneekin eta hainbat zuhaitz orlegirekin?

        — Bai, esan neutsan. Nork euki leikean hitz-neurlari askok daukan hala, oraintxe bertotik ontziak abiadan atzetik dauen bits luzenga batetik ikusi, eta bestetik horreek gure asabak landu eta ondu ebezan mendi jagiok, berton gagozen lekutik hitz-neurtu batzuekin abestuteko.

        Baina ezin, ez dakigu-eta. Baina bihozdunak bagara, gomutatu daigun zelan dagozen mendi horreen barru-aldetik dagozen herriak. Edertasun hori bakarrik da ba guretzako urrunetik ikusten doguzelako, eta halako gure asaba kutunek utzi ebezan lako bardin-bardinak direlako urrunetik begiratuta. Baina barrurantz sartzen bagara, eta bertako jende asko ikusten badogu, bakarrik ikusten dogu hemendik, mendi hareek legez, herri eder baten adarrak, baina adarrok dagoz mendi horreek daukien mardultasunak ihes eginda. Mendiak bardinak ziren gu aske ginenean, baina jendearen ekanduak... Ai!, honeek ez dira lehenak.

        Honetara hizketan gengozela eta Galea itsas-muturraren aurrera gentozela inostan neure adiskideak:

        — Ez ete gara helduko ba geure sendi kutunengana besarkada bat emoteko geure laztantxuei?

        Ha hori holan balitz!

        Heldu ginen Bilbaoko ibai aurrera, eta adierazo euskuen ezin gindekezela sartu ibaian gora. Agur gure ahaleginak eta gure egun hartako pozak! Beste egun bat gehiago egon behar geure maiteen ondotxura heldu barik.

        Ontziburuak berehala agindu eban bere ahots lodi ben-benagaz:

        — Jaurti atxurra!

        Eta agintza-ahotsagaz batera joan zen atxurra urpera, eta geratu ginen bere pentsutan hurrengo goizeko laurak arte.

        Lauetan edo zerbait lehentxuago hasi zen maniobra, eta berehala sartu ginen Bizkaiko Labegaraietako nasara, bertan geure zama hutsituteko.

        Halako batean bere amak eskutik dauela heltzen da ume eder bat, eta dinotso aitari ontziaren ertzetik:

        — Aita, bizi zara?

        — Bai, bizi naiz, laztana.

        — Ezer badakarstazu Ingalaterratik?

        — Bai, oinetako barri batzuk.

        — Ez jataz niri ahaztu ba, aitatxo, zuk erakutsi zeunstazan kantuak. Gura dozuz abestutea?

        — Bai.

        Eta berehala hasten da ume ederra:

                        Euskaldun jaio nintzan

                        Euskalduna hazi,

                        Euskara hutsik amak

                        eustan erakutsi,

                        Euskara maite-maite

                        zabilz neugaz beti,

                        Euskara hilez gero

                        ez dot gura bizi.

        Hemen gara ba, neure bihotzeko Kirikiño. Ez dau ardurarik aurpegiz ezagututen ez banozu, eta bihotzez ezagutu, neuk zeu legez.

        Gora Euzkadi!