34. BRINDIS ITZAK ETA BESARKA

        UNAMUNOK:

        —Ez alabaña, gazteok, larritu ortaraño. Neronek ere, «Pobre Miguel!» negion buruari aspalditxoko olerki batean. Ezpaitzan kalean aipurik, gutxiago txalo zartarik, nire erraietako idea seme jatorrentzat. Niri añaxe legozkioke Euskalerriari Ruano-ren itzok:

        «No es Unamuno de los escritores llamados a ser populares. Para él están hechas estas palabras de Emerson: «El espíritu construye su habitación y en seguida la habitación encierra al espíritu.» Su influencia sigue el destino de su personalidad: cierto aislamiento, cierto carácter neutro. El pueblo no aplaude ni sigue más que a quien hace concesiones al objeto humano, a quien abdica de su yo en beneficio del común patrimonio... Habrá quien se lamente, entre esta multitud gregaria, de que Unamuno y Ortega no escriban novelitas románticas o no se hagan toreros, y eso con la mejor buena fe del mundo, por el deseo de aplaudirles con toda su alma.»

(«Vida, pensamiento y aventura

de Miguel Unamuno». Apéndice X).

        Aatik ere ordea ez nun itxaropena galdu. «Etorriko duk eguna», agintzen nion neure leñu-leñuko jatorri garbiari ta agintzen neure barneeneko belaun seme kuttunenei.

        Ta orra gaur, gaur ain zuzen, orra eguna eldu! Nire apoteosi eguna! Zuek, billobok, aberkide maiteok, orra nire ezurmamitako euskotasun miñena gaur antzeman eta onartu, ta kaleumeak kaleratu, arrozkumeak lander etsi ta uxatu. Kanpotarren aupa zalapartek eta gezur gorespenek zer balio dute aberkideon anaiartze onen aldean?

        Ez bekidala dagoneko iñork uka beraz nire izate egiaztia: «Nire Erria nazute!», nire Aberriaren kontzientzia, gogapea! Ezin nindeken besterik! Jakin dezatela bada erdaldunek ere ta beingoz nire mendua aitor:

                «Yo soy mi pueblo.»

                «Que uno es el hombre de todos

                y otro el hombre de secreto.»

        Poztu beraz, gazteok. Nirekintxe gaur gertatua jazoko da biar Aberriarekin ere, biar beintzat, dagoneko asi ezpada. Eutsi beraz itxaropen orri. Ez biozgetu. Ez abaildu. Zaildu baizik. Oraindik eztakigu nondik eta nola: baño gaurko bakarte onekin, egunotako sufritze larri onekin, egundoko basilika tantaiena eregiten ari diogu Euskalerri martiri ulertezari, gutxi ta gaizki ezagunari.

        «Seme galdua»ren edo beintzat galdu etsiaren otorontz ontan brindis dagiot nire euskotasun sekula itzali gabekoaren gaurko Agerkundeari. Ta nire onako garaipena biarko edo etziko Euskal Garaipenaren egunsenti bedi. Topa, beraz!, topa, beraz, «zaldun ibiltariarenak egitera aterako geran» Etorkizunari! Agur, dagonetik, agur, gure emaitz zindoentzat badatorkigun Eguerdi Aundiari! Agur, Ezilkorrari!

                Soñé que acababa el sueño, y desperté; estaba oscuro;

                no había luna ni estrellas, y estaba solo en el mundo!

                Volví hacia atrás la mirada, y al no ver, mi fe se puso;

                la gané al mirar de frente!, solo se cree en lo futuro!

                        (Diario poético. Canc. 7).

        Orañarte ikuseziña indugun, Abendats. Ta gaur aurrean akust neu baño nerauago, zuti, goren; gazte ta zar, biak batera, adiñik gabe; eziñilkor. Guraso akust eta seme ere baaut. Igandik sortua nauk eta nigandik ere luzatzen oa seme ta liburu berrietan zear.

        Abendats! Abendats seme gazte! Unamuno-tar Abendats nirea! I indudan eta aut nire izate muñaren emari jatorrena, lenseme oñordetzakoa, lenseme «ixilpekoa»; ta lotsati erdigordean euki izan aut, txalo guttisko irabaziko indakelakoan, nireetan nireena indularik! Abendats seme! Neure izenez igurtziko induket burutik oñetaraño baldin aldi berez abaso ere ezpainduda, ezpazinduda...

        Abaso gurgarri zaitugu izan ere aldi berez euskotar guziok, Abendats! Abendats guraso! Guraso zakust eta zaitut bai batezere. Ta ni, Abendatsar nazu: Abendatsar Unamuno. Zure seme izana noiznai eta nunai, neronek axalez azaldu baño geiago ta geiago neurririk gabe. Zure seme, jokera jokaera bakoitzean: baita igesika edo igesi ustetan ibiltzean ere. Zuri zor nik naizen eta dudan oro; ta, Ero Aundi!, igesi usteka ibillia duzu nire zati bat, nire azalera, zugandik iges al izatekotan neuregandik ere bearko zukela ta ori ezin zitekela aztuz. Orra nun gaur, «otzaldi zoro baten itzuli» neu osorik eta estalki gaberik topatzean, orra nun zakusdan aurrez aurre neu baño nerauago, besoak zabal, besarka gaitezen. Ta orra nun betiraunaren erloju tiktak miñenak babesten eta zorakortzen nauen: Zeu-Neu, Neu-Zeu...

«Iadanik dut aditzen, zorion andia,
joale maitearen asperen eztia!».
Zeu-Neu, Neu-Zeu...

        Besarka gaitezen bai, besoak zabal zagozkidan ezkero, nik ezin ulertu dudan arren nola gaitezken besarka beti ta beti bat izandakuok. Ulertzen dut, alare: bat-bat gera euskaltasunez; ondo bi, alaz guziz, norberatasunez, jakiña. Bat eta aldiz bi geranok, besarka gaitezen bada, gazteok jakin dezaten nondik dudan nire eitea ta aberastasuna, ta jakin nondik dezaketen eurek. «Nire abendari zor baitiot nik izan eta balio ala, ta baitare berarixe zor zure (Don Kijoteren, Españiaren) bizitza ta ekintza senti al izatea.»

        Ta Unamuno osoak zaitzala besarka: euskeraren kontrako biraulariak eta Euskal Animaren erdal mundurako mandatariak. Biraulariak, damuz; erderazko mandatariak, arrandiz, zorabearrez. Olaxe, betiereko arremanean. Olaxe, bata besteon Bakartea austen dun laztanean. Aski gera biok! Eztugu onezkero lurbiraren koipe txalo bearrik. «Entristece oir que nos celebren lo menos nuestro.» Aski gera geranakin! Goratzekotan, gora gaitzatela geure izate muñean, geure jatorrean, eta ez, ez iñolare, ez izun itxuretan, ez gezur azalkeretan...

        ABENDATSEK ONUZKIRENA GOMUTAN:

                —...Jaun errukiorra,

                barkatu zaiozu zizukean zorra!

                ta Argi Aberrian ikus al nezake

                lauso eziñezko adiaren jabe;

                ta al bezat, Jaun, otoi, besarka negarrez,

                beste iñon ez anbat negarra dan emez!

        ETA UNAMUNOK:

                —Pobre Miguel! tus hijos de silencio,

                aquellos en que diste tus entrañas,

                van en silencio y solos

                pasando por delante de las casas,

                mas sin entrar en ellas,

                pues los miran pasar como si fuesen

                mendigos que molestan, no los llaman;

                y aquellos adoptivos de bullanga,

                sin padre conocido,

                aquellos que arrancados a la masa

                les prestaste tu nombre,

                éstos son con aplauso y algazara

                recibidos; son éstos

                los que tu nombre llevan, traen y exaltan.

                Cómo ha de ser!... Son suyos,

                de los que así los miman, de su raza,

                en ellos reconocen algo propio,

                los engendraron ellos mismos. Nada

                debe, pues, extrañarte los festejen;

                son sus padres. Aguarda

                para tus propios hijos mejor tiempo,

                déjalos al mañana.

        ETA ABENDATSEK:

                —Ezpañak dar-dar, lepo zañak ler-

                bearrean, muinki dut estu nere eder

                besoetan, ta atsa jaurtiki:

                ta ura bai, egin zan aoan abesti!

        ETA UNAMUNOK:

                —Las ideas expósitas hoy triunfan,

                ellas llevan tu fama;

                obra de caridad fue darles nombre,

                buen provecho les haga!

                Pero tus proprios hijos de silencio,

                los propios de tu alma,

                los que limpio linaje y noble alcurnia,

                los que eran tu esperanza,

                ay Miguel!, mírales que van perdidos,

                qué será que les falta?

                Pero no, déjalos; cuando los otros,

                los expósitos vuelvan a la mesa,

                los tuyos surgirán limpios y enteros,

                ellos solos se bastan!

        ETA ABENDATSEK:

                —Ene leozpetu jare berri!

                eusko orok zaitzagu miñen eztigarri,

                ta besteren gogo menbetik

                jare gagizu usu, geurea gaiturik!

        ETA BI-BIEK LILLURAZ:

                —Apaldiak elkarren ondoren

                jalki ta, uso zuri antzean, zetozen

                itzuli, itxaso urdiña zear,

                mokoan, edergai, besoaren abar.

                Itzuli zetozen apaldiak;

                itzuli zetozen nere uso zuriak

                Aberriarentzat damesgun

                legor gizenetik, jai ostoa lagun...