www.armiarma.eus
idazleak eta idazlanak Herri literatura TESTUAK Corpus arakatzailea Klasikoen Gordailuari buruz



Unamuno ta Abendats
Salbatore Mitxelena
1958

      [liburua osorik RTF formatuan]
      [Literaturaren Zubitegia]

 

Iturria: Idazlan guztiak (I), Salbatore Mitxelena (Karmelo Iturria eta Jose A. Gandariasen ediozioa). EFA, 1977.

 

 

aurrekoa hurrengoa

12. KARLISMUARI BURUZ

 

        Karlismuari buruz onatx Unamunoren ale auznargarri batzuk, auznargarri bai, itxutan irentsi ta sinesteko ezpaderizkiegu ere:

        «Joan eunkian euskaldun eta naparrak iparretik, kataluniar eta balentziarrak sorkaldetik, ortxe ortxe egon ziran, bi bider egon, beren gogokera Españi guziari egosteko. Zertxobait irakas bear digu jazokun onetxek: atzoko karlisten lurraldeak ditugula ain zuzen gaurko separatisten sorlekuak. Konturatu beraz: atzoko «rejionalistak» eta gaurko abertzaleak, barne-barnetik datorkien Gurari Bakar ito ezin baten seme ta zitu ditugu; zearoko aita-seme, alkarrekin ezin antzago» (I, 745).

        «Karlismuaren anima oraindik aztertzeko dago. Alako batek, nire Paz en la guerra nobela irakur zunean, adierazia dit; sinpati omen diodala karlismuari».

 

        «El alma del carlismo está, creo por estudiar; las pasiones de un bando y del otro impiden que se haga ese estudio serenamente. Cuando en mi nobela Paz en la guerra intenté escudriñar algo del alma del carlismo, no faltó quien me dijo que simpatizaba con éste» (I, 745).

 

        «Gaztelerrian eztute sekula ulertuko karlismua zer izan zan; neoklerikalismu edo dalako ori baizik ezpaitiote begizta nai». «Galdu bai, orretxek galdu zun karlismua: klerikoen aldetik jokatzeak.» «Aldare ta tronu, gurutze ta ezpata uztartze orrek ondatu zun, ta orretxek ondatuko ditu aren oñordeko euskotar naiz kataluniar nazionalismuak ere.»

 

        «Al tradicionalismo vasco y al catalán los perdió, aparte del íntimo egoísmo, de su timidez defensiva, el haber confundido su causa con la causa de los apostólicos esteparios, de los inquisidores del interior. La vieja fórmula unitaria castellana, la de la alianza del altar y el trono, de la cruz y la espada, fue la que mató todo lo que de hondamente democrático, de radicalmente liberal había en el fondo del carlismo vascongado» (I. 746).

 

        Karlismua baitipat auxe izan zan eta onetxek baitipat eman zion alako kemen eta bizkor guna: Españiko liberalismo absolutistari (agintoroari?) zion argaiztoak eta aierrak.

 

        «El carlismo fue, en lo que le dio honda vitalidad una protesta contra el liberalismo absolutista y huero, contra el estado de cosas que surgió del predominio de la burguesía creada por la desamortización —y no porque los bienes desamortizados lo fueran de la Iglesia, sino porque con ellos se corroboró y fomentó el odioso régimen económico actual,— contra el leguleyismo, contra la manía uniformadora y centralista, contra todo lo que fue hacer una nación categórica y a la francesa» (1, 745).

 

        Eta bereala, jatorki! euskal anima barrunaren batasun ezinautsia, ezin ixildua, darager: «Euskalerrietan ere izan ziran liberalik, naro ta onak alare! ondo begiratzen bazaie ordea, liberal aiek maizenez, Españiko liberaletatik lekurago, urrunago, zeuden etsai usteko karlista erkideetatik baño» (I, 747).

        «Gaurregun karlismua, nire Euskalerrian beintzat, ez da izandakoaren itzalik ere. Bere indarra, bere fedea, bere bizia, bizkaitarrismura aldatu da» (I, 746).

 

aurrekoa hurrengoa