3. GERAU, IZENA JATEN

        Ez al da beltz? penaz galdetzen nator azken urteotan, bai amaika aldiz, Unamunoren euskotasuna jo uste dudan ezkero. Ez al da beltz? orrenbesteko gizon ori euskotarra izaki, ta euskalduna, euskera ikasten ogei urte jarduna, gurea izaki jaiotzez, odolez, sentieraz, izakeraz, joranez, ain gurea gero, liburuon dakuskegunez, ta alare guk gerok onen gutxi edo batere ez ezagutzea; ta dazagutenek (au okerrago!) bere izena

ixilpean lotsaro gordetzea?

        Julian Marias-ek:

        «Y si pasamos a su actuación política, encontramos el mismo fenómeno: sus partidarios y sus enemigos no supieron nunca a qué atenerse respecto a él; sus afinidades y hostilidades fueron siempre equívocas, aunque con un núcleo —quién lo duda!— de sentido profundo, que casi nadie se tomó el trabajo de desentrañar». (Filosofía actual y existencialismo en España, pgna. 64).

        Aurrerago galdera eramanaz: Ta nondik datorkigu geuretar zenbaitzuk Unamunori dioten argaiztoa? Nondik, ditzazken ajeak besterik ez ikusi nai ori? Frankotarrek dioten argaiztotik bertatik etorritako kutsua ez ote? Ez ote, euskotarregi dalako? Euskotarregi bai, bere españiartasunean bertan ere! Ain iruzurtuak izan ote gera ba ontan ere euskaldun gizajuok? Voe victis! Ez ote, lurra juoi damaiguten beste ostikada, ta ez xotillena?...

        Gorde gaitezen, are ta are galdetzetik. Obe dugu gaurkoz dollorkeriaren sustrai billa barrunegi ez jo, ta arazo ori geroari utzi.

        Oraindik oraintsu, Gipuzko Aldundegiko liburutegitik Unamunoren margo irudia, al dakit noiztandik an zintzilia, kendu arazi egin ziguten, nardagarri batena bailitzan.

        Salamanca-ko Unibertsidadearen zazpireun garren eztaiak zetoztela, erabaki zuten Unamunori gorazarre egitea ango irakasleetan garaiena auxe zalakoz; ta or jeiki zan gure Pildain ezetz eta ezetz omenaldia galerazteraño, ortodosiarekin ark zitun akatsak eta bost salatuz.

        Arrazoi zun Pildain-ek bere alderditik. Jakiña baietz. Katoliku fededunaren menpetasun itxua ta «askepentsalari» orrena eztira zain bereko, eztatoz erara.

        Bestaldez ordea, ainbat eta ainbat kristau balore latz eta ulertezin, naiz liburutan naiz norberagan, sentimenduz ederretsi ta erein, plazaratu ta defendi, bizi ta biziarazi zitunak; ta aldi berez, askotxon iritzirako Nobel saria Españiko edozein idazlek baño dinkiago itxaron zezakenak; ez ote zun merezi ezertan omenalditxo ori? Ezertan ere ez? Ez merezi iñondiko aldetik?

        Aitzol-ek ere, gure Aitzol-ek, «La muerte del euskera» liburuxkan Unamunorentzat ditun orrietan, onen oker utsegiñak baizik ez daragertzi, nunaitik begira ta re onen euskotasunak naiz gizatasunak alde onik ezpailu.

        Aor Maritain Lutero-ri berberari laudorioka, onek laudagarririk dun artan. Aor katoliku idazleak zein baño zein berebat egiten onik duteken guziekin: Aristotel, Platon, Ortega y Gasset bera, Freud bera... Agi danez, gure Unamuno eztago ezertan onartzerik; ez euskotar, ez españiar, ez kristau bezela. Alako ustela, nunbait, azal eta mami. Ez al dan beltz!

        Beira: guk gere aldetik ortaraboko etsaigoa badiogu, etzagula tiste beste aldeko azalzuriek maitazarre ziñago izango diotenik; ezpaitiote aztuko, nekezago barkatuko, bein aretxek jatorki antzemana ta jatorkiago itzemana:

        —«Venceréis pero no convenceréis!»