XVIII.
PUTTIKO ETA GAIZANDI

        Unhatzen hasia naiz. Sinheste-gabek egin dutenean zerbait Ebandelioa bezalako, harturen dut heki ihardesteko lana, hitza izartuz. Bainan ez ditut ikusten bia bat direnak. Ez dute beraz egiarik edo egiaren seinalerik. Lurreko sinhestegabek beraz deus ez dakite, deus ez dute pisatu: bulunba batzuek dire! Hain errexki erran niozakete Jakin horratuak; ezen jakinak baino jakinago direla uste dute, bainan zimendu gabeko sinhesteak ez du horradurarik, nola maipolis folak ez zimurtzeko, aldagarri batek bulharren edertzeko, kastor batek dorre egoteko. Geroztik bigarren izen hori trufa liteke, nahiz ez den gutiago egia. Jakin horratuentzat ez dire aski iztorio, xifra, gudu, Greka, Latin, Eskara, su eta haizen ezagutza edo lanak. Oihal horratu gabeak bezala litzaizkote bere buruak, ez balute horratzen jakitatea, jende xehek ez dituzten egintza eta solasez. Ez da aski izan zetzaten aldagarri, zapata, lephoko, izkilinba, buruko, kaxadura, orraze, bizar, eskularru eta agur bereziak. Ez, badituzte omen ariman horradurak! Bainan zer horradura? Hor ikus... Hobe dugu mintzatzea bulunbez: hetan ere badire lerroak!

        Bada lau zangotako iledun bat. Ez da ardi, ez ahari; bien arteko. Haragiz nausi dute hargatik hoik biek mahain aituetan. Ez ditu ardiak haren gantza eta indarra; nausi du aharia hezurrez, eta bereziki adarrez. Bide hegietan nihon balinbada belhar onik, jauzia arin du eta pokadua segur. Badakit nola duen izena, bainan ez dut erran nahi. Ibiltzen du arthaldeko bulunba; ungirat bulunbaria behar ginduke deithu, bainan joaretik emanen diogu deithura. Menditik lerro lerro heldu direnean arthaldeak, bethi aitzinean da, burua gora, ixterrak arin eta zainhart, alderdiak guri, ilea dilindan eta herrestaka. Nahiz bakharrik duen bulunba, lehen entzuten dutenek, erraten ohi dute: bulunbak hor dire! Deus ez da hobeki erranik. Bulunbari darraiko lau zangotako elkhar iduri guzia arthaldean.

        Itsasotan buruz buru egin zuten bi untzik, batek zuen maxtru Gaizandi, mendia bezalako gizon handiena. Bigarren horrek eman zuen buruan, jokarazteko lehenari ikusi etzuen dantza bat. Gaizandik untzia bethea zuen bulunbariz, eta Puttikok galdetzen dio zubi gainetik hirriz, eian nahi duen bat saldu, bere diruan? —He, he, he, hasten da Gaizandi. Galde bera egiten dio Puttikok. —Jende xeheaz trufatzen ahal haiz, ihardesten dio Gaizandik: Hiri beira eta erran zukek hain ungi, ohoin bat haizela, nola tratulari. Gutiek eman lezaketek moltsa altxatzerat: kopetan badakharkek haizenaren fiadorra! Puttikok iresten ditu laidoak, josten mihiari lokharriak, eta erraten dio maxtruari: hots, sal diezadazu othoi bulunbari bat, axkide maitea; urrikaldu behar da goseak hiltzen hari dituenez. Othoi beraz, sal diezadazu bat, baño: zenbat nahi duzu? —G.: Bulunbari ederrak dire, non da hulako ilerik? Ez dire guti xakhuto erregeak hautarik dituztenean soinekoak. Handiak ere dire, gizenak, denak gantz! —P.: Hala dela. Sal diezadazu bat. Beharretan naiz ezin gehiago: zenbat, hots? —G.: Hedazazu bertze beharria, bat ez duzu aski luze. —P.: Gero ageriko. —G.: Iduri du muthur zarela. —P.: Zuk erraten. —G.: Ez hasarra —P.: Hala aitzen dut. —G.: Nini zenbaiten jostatzale izanen zare zu. —P.: Baditeke. —Ha, ha, ha, ungi hori, non zaite ene bulunbariak? be, be, be! O marraka ederrak! —P.: Xoragarriak. —G.: Untzi bat gasna flamenka joka nezake, hunako hunek zuk baino pisu gehiago duela: zerua lurrez joaraz zintzake girginetan. —P.: Emagun baietz; bainan ungi egin zinezake, zuretzat baino enetzat hobe, saltzen baninduzu baño, jaun handi eta ona. —G.: Ene bulunbariek ile berezia dute; haren aldean, linho eta sedak iztupa dire. Haukien larrutik egin ditezke marrokin hautuenak, bertzetarik xirribiken zurda hazkarrenak. —P.: Hobe, sal diezadazu bat. Orroituko naiz non nahi zure bihotz onaz, ori dirua eskurat berehala: zenbat behar duzu? Huna gathilu bat urre. —G.: Ene bulunbariek ukitu landan, artho eta ogi hautak heldu dire; ez da halako lur ongarriztaturik: Ez dute gehiago ondu behar. Nonbait dabiltza haukien ihintzetik hauts, ongarri, kisu eta marla! Eri sendatzeko ere haukien pikor batek balio ditu ehun Sangrado eta Apuntador, erran nahi da, ehun barber eta aiutatzaile. Ederki gostatzen ere dire! —P.: Sal-diezadazu bat, gizon maitea; ori urre ederra; ez da hau ere non nahi, alainxe! —G.: Haukien haragia, hezurrak xurkatuz, iresten dute errege eta enperadorek. Ezin erranezko gustua du; heldu ere dire herri batetik zeinetan azienda-beltzak berak bixkotxekin hazten baitire. Lan liteke beraz hulako atzematea, diru truk ere. —P.: Zer nahi gostarik ere, emadazu bat; ez dut orai diruaz axolarik. —G.: Ikusatzu ungi, beira zer adarrak! Lehertzen bazintu su-burdinekin eta eragiten, noizetik noizerat ihinztatuz lurra, sor litezke hoitarik nihon ez diren khuiak! Zangotan ere badute hezur bat: halako bizpahirurekin enperadore batek irabazi zituen gau batez bortz miliun! Zer erran haukien beso, azpi, bulhar, gibel, hertze, sabel, giltzurrin, bare eta birikaz! Nondik atheratzen da gatzuntzia, zenbait aldiz, haurren jostetako pilota hutsa? P.: Aski; othoi, indazu baño. —G.: Aski ona atzematen zaitut; izanen duzu bat; bainan gostako zaizu. —P.: Zenbat? —G.: Ehun urre. —P.: Ungi gazitua izanen da. Herrian banituzke berrehun diru horrekin. Ez liteke sobera nihoiz galdetu behar; askok jo dute erreka, lasterregi aberastu nahiz. —G.: Zer diok, ikustate gabea? Ez diat ehunetarik bat aski galdetu. —P.: Jaun ona, ez othoi hasarra; ori, ori dirua.

        Gaizandik, alegia atzemana hitzean, buruan hazka, erraten diote lagunei: berrogoia, zer biligarroarekin ditudan lanak! Ez dituzte hortzak gaizki busti behar bertze untzi hortan! Itzuliz gero erostalea ganat, erraten dio: Zein nahi duzu aitzinean ditudan bi hautarik? —P.: Ezkerrekoa. —G.: Arranoa! hautatzen jakin dik, erosten baino hobeki. —P.: Ori soka, emozu adarretik; jauzaraziko dugu frixtan untzitik untzirat; lauzka edo haiazazu, nik helatzean. Gaizandik egiten du, erran bezala. Marrakaz hasi baitzen bulunbaria, lagun oro abiatu zitzaizkon ondotik. Puttikok ez dio barkhatzen sokari, eta berea jauzarazten du untziraino. Lagunak jarraikitzen zaizko akalamian eta marrakaz, batek jauzi, bertzeak jauzi! Bainan nola nihork ez baitzituen helatzen, guzia ura behera zioazen. Besta bat zen ikustea; ez da azienda zoroagorik. Nigarrez, izerditan, ez jakin norat buruz joka, Gaizandik nahi zituzken geldirazi bere bulunbari maiteak bainan sobera buruz ziren jauziari. Jadanik ikusi zituen bere mariñel guziak herrestatzen bulunbariek itsasorat. Azkenean bera lotzen da besoz eta hortzez bati hura bederen nahiz begiratu, bainan asko gathasken ondotik, nausitu zitzaion, eta biek egin zuten pulunp!